Julian Assange
617 weken van vrijheidsberoving voor het vertellen van de waarheid
617 weken van vrijheidsberoving voor het vertellen van de waarheid
Illustré par :
De kwestie van het onderwijs is onlosmakelijk verbonden met die van de opvoeding, evenals de relatie tussen kennis en verlangen. Hoe wordt dit schoolproject, een doordeweekse kostschool die is ontstaan uit de gebeurtenissen van mei 1968, al 40 jaar lang voortgezet door volwassenen en kinderen, waarbij Wet en Verlangen, geschiedenis en (her)schepping met elkaar in verband worden gebracht?
een tijdloze droomplek
Wij droomden van deze plaats zonder te weten dat zij bestond, op schoolbanken de dagen tellend die ons zouden scheiden van de vrijheid, van de keuze, van een ware verhouding tot de kennis en dus tot de wereld en het leven, dacht ik in die tijd. « Het is buiten de school, of buiten de school, dat iedereen leert te leven, te spreken, te denken, lief te hebben, te spelen, te vloeken, te beheren, te werken. (1). Een bittere smaak van verloren tijd, verspilde tijd, eindeloos wachten. Hoe had ik kunnen denken dat ik me zou interesseren voor dit vraagstuk van de school, omdat het de kern raakt van de band tussen individu en maatschappij…
la neuville, een pedagogische voorsprong
Met dit in gedachten ging ik vorige zomer naar de Clinique de La Borde, waar ik kennis maakte met het werk van wijlen Dr Jean Oury (2)die generatie die de oorlog en zijn verschrikkingen heeft meegemaakt en de vervreemde maatschappij en instellingen met hun totalitair potentieel heeft geobserveerd. Na de bevrijding waren er talrijke ontmoetingen tussen vernieuwers in de psychiatrie en de pedagogie: François Tosquelles, Célestin Freinet, de gebroeders Oury, Fernand Deligny, Félix Guattari enz. « (…) het is geen toeval dat deze grote architecturen — ziekenhuis en school — gelijktijdig voor soortgelijke problemenstaan ». (vgl. J. Oury). Het gaat er vooral om de instelling te beschouwen als een psychologische plaats die al onze waakzaamheid vereist en een collectief leven te creëren dat de groep in een positie van permanente bevraging plaatst, waardoor paradoxaal genoeg het ontstaan van een enkel woord wordt bevorderd.
In La Borde ontmoet ik Maïder, een voormalige « volwassene » van de Ecole de la Neuville.(3) Zij vertelt mij over hun gereedschap, over de institutionele pedagogie van Fernand Oury, Jean’s broer, van de Freinet Moderne School beweging. « De institutionele pedagogische klasse is uiteindelijk de Freinet-klasse die in de analyse wordtbetrokken »(4). Er zijn veel verbanden met de institutionele psychotherapie, en we vinden dezelfde zorgen terug in de relatie tot tijd, ritme, dagelijks leven, ethiek, het individu, de groep, democratie en zelfs therapie. Kinderen en krankzinnigen: hoe ziet de maatschappij hen? Een politieke keuze, het collectief? De twee broers werken in hun eentje aan een leefomgeving die om te beginnen niet schadelijk is en waar« ze met rust worden gelaten! (vgl. J. Oury).
Wat me opvalt als ik La Neuville bezoek, is dat, in weerwil van de gangbare beschouwingen, de plaats hier veel meer gestructureerd en door wetten geregeld is dan in La Borde, om tegemoet te komen aan de specifieke behoeften van het kind. Net als in La Borde kan het project niet worden uitgevoerd zonder de medewerking van iedereen waar het zich bevindt. » Het aandeel in de verantwoordelijkheid en het werk dat aan de kinderen wordt toevertrouwd is reëel, concreet, zonder hun deelname zou het gemeenschappelijke project niet kunnen worden uitgevoerd. Ze weten het. Zij weten ook dat zij door deel te nemen de beste kans hebben om de school te laten lijken op wat zij willen dat zij is.(5). Hier doen we niet alsof!
« Leven in harmonie met je ideeën was de grote mythe van onze jeugd »(6).
Fabienne d’Ortoli, Michel Amram en Pascal Lemaitre(7) waren 20 jaar oud in Parijs tijdens de gebeurtenissen van mei 1968.« We hadden de indruk dat we tot een verloren generatiebehoorden. (p.30). Deze bevraging van een archaïsche, onveranderlijke maatschappij ligt aan de basis van hun verlangen om een andere plaats te creëren: « Hetging er niet om een plaats van dromen te creëren, maar om te dromen over wat die plaats zou kunnen zijn ». (p.32). Ze zijn geen leraren, maar ze gaan elke dag naar de filmbibliotheek en maken korte films. Wanneer zij over hun geschiedenis spreken, is het hun belangstelling voor de film die aan de oorsprong ligt van dit avontuur, dromend van een plaats die de sfeer zou hebben van de films waarvan zij hielden.(8) » We wilden niet passen in iets dat al bestond. Dit is een van de redenen waarom wij onder meer het idee om binnen het nationale onderwijsstelsel te werken, hadden uitgesloten. We wilden onze vrijheid gebruiken om te denken, te handelen ». (p.30). In 1976 richtten zij de G.A.P. (Groupe d’Action Pédagogique) op, omdat het woord « school » hen te beperkend leek voor hun project, dat later de Ecole de la Neuville werd, genoemd naar het kleine Normandische dorp waar zij zich vestigden.(9)
Tijdens mijn bezoek legde Michel Amram uit dat zij een plaats van uitwisseling wilden creëren, een school met een hoofdletter « E », waar mensen dingen durven doen zonder angst voor de leraar. Zij waren van mening dat de samenleving opnieuw moest worden opgebouwd, en dat dit juist begon met onderwijs. Deze school moest op een subversieve manier functioneren door de criteria van de goedwillende maatschappij niet te respecteren, terwijl zij wist wat zij wilde overbrengen: democratie.
Bij het begin van hun project deden de drie vrienden een beroep op hun ouderen: Fernand Oury en Françoise Dolto zouden de peetouders van de school worden tot aan hun dood. De eerste, een onderwijzer, was er nooit in geslaagd zijn eigen plaats te creëren, maar had geprobeerd het beroep te veranderen volgens zijn beroemde stelregel: « verander het beroep of verander het beroep! Hij raadt hen aan naar Françoise Dolto te gaan, de beroemde kinderpsychologe. Zij herkende in dit nog prille project de doctor in het onderwijs (10) waarvan zij als kind had gedroomd het te worden.« Aanpassing aan school is nu, op zeer zeldzame uitzonderingen na, een belangrijk symptoom van neuroses. (cf. F. Dolto).
Maar de school kan ook helend werken, zolang het « onbewuste niet in de garderobe wordt gestopt » en het kind wordt beschouwd als een individu en niet als een leeg hoofd dat moet worden gevuld met de kennis van de leraar. « Het is noodzakelijk dat het kind reeds vervreemd is van onderwerping aan de macht om een dergelijke afhankelijkheid te aanvaarden », schreef Dolto, die toezicht hield in La Neuville en hen kinderen stuurde die zij in analyse volgde. De inwoners van Neuville zouden zeggen dat dit eerste « andere » kind « de opvoeder van zijn opvoeders » was. Ook nu nog is er een mengeling van gewone kinderen en kinderen met ernstige, niet alleen academische, moeilijkheden, die gewoonlijk door gespecialiseerde instellingen worden behandeld.
De school bevindt zich tussen afstamming en schepping, in de overweging dat elke theorie, hoe goed ook, ook de institutionele pedagogie, niet doeltreffend kan zijn als zij niet collectief, in voortdurende beweging wordt gedacht. In dezelfde geest, verbergen we hier ook de disfuncties niet. Hoe kunnen we immers van kinderen vragen om te groeien en te evolueren als er geen evolutie van de school zelf plaatsvindt? Deze dagelijkse schepping is de garantie voor de verbazingwekkende levensduur van dit « werkende utopia ». Zij vergelijken zichzelf met boeren die nooit twee keer hetzelfde jaar hebben.
« Wij zorgen voor de school en de school zorgt voor de kinderen
Dolto’s uitspraak« Jullie zijn geen onderzoekers, jullie zijn vinders » wordt vaak herhaald door Fabienne en Michel, die uitleggen dat als zij dingen vinden, dat juist is omdat zij dingen zoeken en uitproberen, waarvan sommige lange tijd in de dracht blijven. Zij stellen zichzelf eenvoudige vragen, waarbij zij de meest banale dingen aanroeren, terwijl zij denken aan de mayonaise van het geheel, want « school is nooit voorbij ». Het is een permanent werk in uitvoering voor dit echtpaar, voor wie het een levenswerk is. Een school die al 40 jaar gebaseerd is op de fundamentele wens van haar stichters, die dagelijks aanwezig zijn en ter plaatse leven:« Wij zorgen voor de school en het is de school die voor de kinderen zorgt ». Een unieke school die niet kan worden gedupliceerd en waarvan de recepten niet kunnen worden toegepast in een koekje-cutter mode. Wij kunnen niettemin denken, vragen stellen, inspiratie putten uit wat bestaat, dromen, verlangen en tenslotte… doen!
het woord en de wet, de uitoefening van de democratie
« Je zou kunnen zeggen dat de school een kleine republiek is », Sacha, een oud-leerling van La Neuville.
De kinderen die me rondleiden in La Neuville praten over hun school als een mierenhoop. Als een bijenkorf krijg je het gevoel dat alles hier bijzonder goed georganiseerd en doordacht is, en dat iedereen weet wat hem te doen staat. We zijn ver verwijderd van laissez-faire en anarchie.(11) De verschillende plaatsen en tijden zijn gedifferentieerd, wat een zeer rustgevend effect heeft op mij als deelnemer aan een open dag. We beginnen ons bezoek in de vergaderzaal, de grootste zaal van het kasteel, waar we in een kring zitten, volwassenen en kinderen door elkaar, wachtend tot de tijd verstrijkt in een grote zandloper.
Ik zal hier slechts enkele van de uitvindingen van plaatselijke volwassenen en kinderen beschrijven, omdat ze zo talrijk en complex zijn. De manier waarop de school omgaat met de dagelijkse conflicten tussen de verschillende partijen, die inherent zijn aan dit samenleven in het internaat, lijkt mij het hele gedachtegoed dat hier in actie komt te onthullen. Dezelfde klacht:« Madaaaaaaame, er is zo-en-zo die… », dwingt ons vaak om in recordtijd een oordeel te vellen terwijl we gekrenkte ego’s sussen! Hier wordt de zaak niet in het heetst van de strijd beslecht, maar door middel van rituelen en symboliek; het is niet de almachtige volwassene die een oordeel velt. De kinderen schrijven hun klachten op in « The Notebook », en deze schrijfoefening heeft al een kalmerend effect. Zo kan het kind de week serener voortzetten omdat het weet dat het woord collectief zal worden besproken op de vrijdagbijeenkomst, een oefening in spreken en gedeelde macht. Je kunt altijd gaan mokken bij de « Four Stones », zoals de kinderen me uitleggen. (Dit zijn vier stenen die rond een boom zijn geplaatst). Op vergaderingen zit een donkere gordel voor, en elke stem van een volwassene en kind telt even zwaar. Wij luisteren naar elkaar en het inter-individuele conflict wordt een gelegenheid om op democratische wijze macht uit te oefenen met het essentiële instrument van de rede. Wij bedenken samen regels, die overeenkomen met een behoefte om samen te leven en aan de school te denken. Deze wetten worden mondeling doorgegeven, maar de besluiten worden in The Notebook opgetekend. Als de wetten in vergetelheid zijn geraakt of in de praktijk achterhaald blijken te zijn, is dat een teken dat zij opnieuw moeten worden overwogen. Hier is geen sprake van bestraffing maar van herstel, in overeenstemming met de geleden schade. Een kind zal bijvoorbeeld een gebroken dakpan repareren of een potje kopen in de schoolwinkel. Op La Neuville groeien de kinderen op met een echte plaats als individuen, omdat ze betrokken worden bij de dagelijkse organisatie van hun school.
Er zijn nog veel meer fascinerende hulpmiddelen te beschrijven, met name het systeem van gordels dat Fernand Oury heeft bedacht op grond van zijn ervaring als judoka. Op de tatami geven we niet dezelfde ruimten aan beginners als aan gevorderden! De verschillende kleuren school- en gedragsriemen zijn een geweldig hulpmiddel voor kinderen om verantwoordelijker te worden en te groeien, vooral met de sponsoring van een groter kind met een kleiner kind.
Op La Neuville is alleen de ochtend gewijd aan het klaslokaal, want hier is school een activiteit als alle andere. De middag is vrij verdeeld tussen workshops op basis van behoefte, zoals koken (er is geen kok), en workshops op basis van verlangen, zoals kunst en sport. Volwassenen doen wat zij weten, maar vooral graag doen en willen doen, en nemen zo de kinderen mee. Er is hier geen antagonistische hiërarchie van lichaam en geest. Manueel/concreet werk is even essentieel als intellectueel/abstract werk. Kennis wordt voortdurend gekoppeld. Er wordt dus van uitgegaan dat de ontdekking van een gebied waar het kind succes heeft, leidt tot de besmetting van andere gebieden.
Bovenal proberen wij « een school te creëren waar mensen graag wonen « , als remedie tegen de spiraal van verveling, schooluitval, gebrek aan zelfrespect en geweld. » Een plaats waar iedereen kan binnenkomen, uitgaan of terugkeren, een noodzakelijke voorwaarde voor het verlangen er te zijn en te groeien. Wat de kinderen in La Neuville vinden is verlangen. Verlangen om in de wereld te zijn, te communiceren, te zien, te weten, te groeien ».. (vgl. F. Oury). Waar de klassieke school « allemaal hetzelfde » eist door een menu voor te stellen dat je moet doorslikken ook al heb je geen honger, zijn de Neuvillois de uitdaging met succes aangegaan om een plek voor te stellen waar iedereen zich thuis voelt, een plek waar je de tijd kunt nemen, ieder op zijn eigen tempo en ieder volgens zijn eigen stijl. « Laat kinderen doen wat ze willen doen.
De Neuville School heeft momenteel tien volwassenen voor veertig kinderen van 6 tot 18 jaar, verdeeld in drie klassen. Het is een openbare school zonder contract met het Franse nationale onderwijssysteem, waardoor zij een grote pedagogische en ideologische vrijheid geniet.(12) Openbare scholen hebben dus financiële kosten, maar vermijden de val van een school die gereserveerd is voor een sociale elite, waar veel kinderen naartoe worden gestuurd door de A.S.E. (Aide Sociale à l’Enfance). (Sociale bijstand voor kinderen). Deze laatste betaalt het daggeld en vindt hier, anders dan in een Foyer, het belang van een schoolplaats binnen het internaat. Fabienne d’Ortoli legt verder uit dat zij willen dat de school een afspiegeling is van de Franse bevolking, waarbij multi-etniciteit een van hun sterke punten is. De vraag of het kind voor zijn komst naar La Neuville mislukt was, interesseerde hen niet, omdat zij deze informatie onbetrouwbaar en stigmatiserend voor het kind achtten. Zij draaien de vraag liever om: is het niet de school die faalt? En concluderen dat je niet kunt opvoeden zonder op te voeden.
Men kan zeggen dat de school van Neuville kinderen weer tot leven wekt van wie de ouders nooit een positief woord hebben gehoord van de traditionele school, die naar de leerling kijkt en zelden naar het kind. En het is juist dit succes dat verontrustend is. Overgeleverd aan de inspecteurs, die het overkoepelende beleid voeren (ik verbied om te vermijden), is deze hoge plaats van gedachte nooit helemaal veilig voor sluiting. Fabienne d’Ortoli en Michel Amram leggen uit dat hun vrijheid van handelen groot is, maar dat zij kwetsbaar blijft.
Het is dus misschien aan ons, de gedesillusioneerde generatie, om inspiratie te putten uit dit formidabele model, rekening houdend met onze tijd, en zo verder te denken en een alternatieve school te vinden …
Léonore Frenois
http://www.ecole-de-la-neuville.asso.fr
