Epistemisch essay

COVID 20

De Categorische Imperatief: RELIANCE

Een pleidooi voor een epistemologische vernieuwing van de medische studies

Online boek geschreven en gecoördineerd door

Florence PARENT en Fabienne GOOSET

DE CRUCIFIXIE Ethel Coppieters

Met de deelname van
Manoé REYNAERTS, Helyett WARDARVOIR, Isabelle FRANCOIS,
Benoit NICOLAY, Emmanuelle CARLIER, Véronique BAUDOUX, Jean-Marie DE KETELE

Gepubliceerd door KAIROSPRESSE. 2022

Henry Joly verklaarde: « Dat Socrates de
de laatste van de sjamanen en de eerste van de filosofen
is nu een deel van de waarheid
antropologisch aanvaard ». Om toe te voegen
onmiddellijk: « maar deze waarheid, die een
licht op het uiterlijk van de
filosofie, is echter niet duidelijk, noch voor de
filosofie, noch voor epistemologie.

Roustang, F, Het geheim van Socrate om het leven te veranderen, Parijs: Odile
Jacob, 2011.

Inhoudsopgave

Vrouwelijke auteurs

Auteur, Florence

Ik begon deze tekst waarschijnlijk te schrijven aan het begin van de eerste opsluiting. De beweging werd zeker in gang gezet door mijn behoefte om artistiek uit te drukken wat er gaande was, volgens mijn emotionele gevoel, gedeeld op een kunstenaarspagina op FB, tijdens elk van deze zonnige en solidaire blauwe hemel dagen. De pen, via mijn toetsenbord, drong zich aan mij op, zonder dat ik het wist, begin december in het midden van de tweede opsluiting, het was kouder en grijzer. Ik was bezig met het schrijven, met vrienden en collega’s, van een praktische gids voor het integreren van emotionele vaardigheden in de opleiding tot arts, toen zich een afleiding voordeed om de kwestie van onzekerheid en emoties in de medische besluitvorming aan de orde te stellen. Van een column van twee bladzijden groeide deze uit tot een artikel en uiteindelijk moest ik op een gegeven moment stoppen met schrijven en zeggen: deze tekst is ter nagedachtenis aan hen die mij aan het huilen hebben gemaakt en die mij tot schrijven hebben aangezet, en ik dank jullie daarvoor, want uit jullie vertrek is mij meer begrip gebleken, dat ik nu heb gedeeld. Want het is vandaag dringend, meer nog dan gisteren, om uit wat ik zou noemen een « pedagogie van de kruisiging » te stappen…

Florence Parent is doctor in de geneeskunde, doctor in de volksgezondheid en auteur van werken op het gebied van de pedagogie en de engineering van de professionalisering in gezondheidsorganisaties. Als stichtend lid van de VZW « Are@Santé » (Vereniging voor de versterking van het onderwijs en het leren in de gezondheidszorg) en sinds lange tijd docent aan de School voor Volksgezondheid (ULB) en internationaal consultant, is zij momenteel onafhankelijk deskundige en coördinator van een onderzoeksgroep over de ethiek van de gezondheidscurricula. Als docente aan de Université libre de Bruxelles zet zij haar onderwijs- en onderzoeksactiviteiten voort, met als basisprincipe, boven alle antinomieën, een systemisch perspectief waarin de afhankelijkheid centraal staat. Als kunstenares onderhoudt zij een essentiële relatie tussen kunst, esthetiek en ethiek, die zij bovenal ziet als een complex proces van individuatie, empowerment, creativiteit en vrijheid.

Co-auteur, Fabienne

De eerste golf van de pandemie belichtte de zieke lichamen, geanonimiseerd door de buikligging, verbonden met de machine om te ademen, te voeden en te leven. Lichamelijke pijn, maar ook moreel lijden. Het is dit laatste dat mij het meest aanspreekt door zijn veelvoud aan gezichten: de terreur van de besmetting, de wreedheid van de afwezigheid van sociale relaties, de stopzetting van artistieke impulsen, van professionele projecten, de wrede afzondering van onze ouderen in hun bejaardentehuizen, van patiënten in andere diensten dan die welke aan Covid.… gewijd zijn. Een wanhopig lange lijst die me, door dagelijks herhaald te worden, tot in het diepst van mijn ziel heeft geraakt en mijn levensdraad heeft uitgehold… De drang om die weer samen te voegen, om datgene te herstellen waaraan het beheer van dit virus knaagt, in een oneindige lus als Penelope die haar sluier weeft… Het bewijs van nadenken en schrijven om dit doel te bereiken, dit boek draagt er de sporen van…

Fabienne Gooset is doctor in de literatuurwetenschappen en heeft een interuniversitair getuigschrift in de ethiek van de zorg. In haar proefschrift analyseerde zij zowel de relatie tussen literatuur en geneeskunde als de meer singuliere relatie tussen patiënt en verzorger. Deze benadering heeft haar naar verschillende onderzoeksgebieden geleid, waaronder de narratieve geneeskunde. Zij is de auteur van artikelen die als gemeenschappelijke noemer hebben het woord van het lijdende lichaam te belichten.

Medeondertekenaars

De ervaring en de deskundigheid van de auteur en de coauteur werden uitgebreid met de verschillende opvattingen en herlezingen van een filosoof, een arts, een psycholoog, een fysiotherapeut, een deskundige op het gebied van onderwijs en volksgezondheid, waardoor, naast specifieke bijdragen die verhelderend of ontsluitend werken, een multidisciplinaire validatie van een enkelvoudige tekst mogelijk werd, omdat hij ongewoon of « inactueel » is, tegen de richting van de moderniteit in, gebruik in verwijzing naar Nietzsche.

Tussen het journalistieke en medische onderzoek, het wetenschappelijke en demonstratieve artikel, het filosofische betoog of het poëtische, artistieke en literaire verband, kan niemand deze originele tekst indelen, die representatief is voor een categorische maas die eigen is aan een complexe en geëmancipeerde gedachte. Het moet genomen worden zoals het gegeven is.

Medeondertekenaar, Isabelle

Soms kruisen hun wegen zich onverwachts en ontmoeten zij elkaar weer bijna zonder een woord te zeggen. Er wordt dan voorgesteld dat we gewoon samen op reis gaan. Een gemeenschappelijk en bijna onontkoombaar verlangen om na te denken, om zichzelf voorbij zware dichotomieën te plaatsen, om de chaos beter te begrijpen, om een rode draad van Ariadne te vinden. Om te worden geblust door andere visies en expertise, in een poging om de complexiteit van het moment aan te pakken. Ik dank de auteurs dat zij de doorverwijzing zijn die mensen samenbrengt. Ik sta versteld van hun onverzadigbare nieuwsgierigheid, hun talent om verbanden te leggen, hun steeds veranderende eruditie, hun vaardigheid in het reflectief oordelen dat zij belichamen alvorens het te promoten. Deze ongelooflijke kans die zij ons bieden, via dit essay, om ons te voeden met hun analyse en visie. De straatstenen worden gegooid, soms bijna woest omdat de plassen zo diep zijn. Natuurlijk is twijfel geoorloofd (zelfs voorgeschreven wanneer die eerder open dan gesloten is), en is debat vurig gewenst. Dit is juist wat uiteindelijk belangrijk is om te behouden. De uitdaging is om het naar het juiste niveau te tillen, om niet te verdwalen in inhoudelijke retoriek, maar om de container, de fundamenten van onze gebruikelijke referentiekaders in vraag te stellen. En dat is precies waar Florence en Fabienne ons heen leiden. Door onze gedachtewisselingen kon ik dit vage gevoel van een disfunctionele medische wereld, gevangen in een veelvoud van problemen die daarbuiten liggen, onder woorden brengen. Ik ben het eens met hun streven om onze ogen te openen als verzorgers, verzorgden, begeleiders, individuen en samenleving, en met hun uitnodiging om onszelf fundamenteel in vraag te stellen (d.w.z. naar de epistemologische en ontologische grondslagen van onze verhouding tot de wereld, tot ziekte en tot gezondheid). Ik ben het eens met hun motivatie om uit te wisselen, te delen en te schrijven. Onze zekerheden op deze manier aan het wankelen brengen is, naar mijn mening, een ethische daad, een verantwoordelijkheid die op ons allen rust, individueel en collectief. Want wij zijn ook de acteurs van wat ons vormt.

Isabelle François is psychotherapeute. Zij oefent sinds tien jaar haar beroep uit in Brussel, na een ander leven te hebben geleid in de vier uithoeken van de wereld, in humanitair werk en onderzoek op het gebied van de volksgezondheid. Zij is lid van de themagroep « Ethiek van gezondheidsleerplannen » van de Société internationale francophone d’éducation médicale (SIFEM) en werkt aan de ontwikkeling van emotionele competenties in de leerplannen van gezondheidsberoepen (met Florence Parent, Helyett Wardarvoir en Fabienne Gooset).

Medeondertekenaar, Helyett

Klaprozen bloeien!

Als eerbetoon aan allen die gevallen zijn in de strijd, vaak afgezonderd van hun geliefden, misschien gekalmeerd door de hand van de verzorger en vervagend in de diepte van zijn of haar blik. Zorg en ondersteuning is in de eerste plaats een ontmoeting, een relatie die tot stand komt. Het is door aanraking, door de ogen, door de ervaring van anders-zijn, een 3D-ervaring. Zich laten grijpen of losmaken door de ander, aanvaarden bewogen te worden, verloren te gaan, een weg te zoeken om verder te gaan en te komen waar het leven ons brengt. De ontwikkeling van emotionele competenties bij gezondheidswerkers is voor mij niet voortgekomen uit de covid19-crisis, maar al veel eerder, aangezien de tekenen van een ontmenselijkende en verzwakkende geneeskunde niet nieuw zijn en de kwestie van het beheer van de covid19-crisis slechts de openbaring is van de noodzaak van een paradigmaverschuiving in de curricula van de gezondheidszorg. Welke gezondheidswerkers leiden wij op via het scherm in een tijd waarin niet alle beslissingen bij het beheer van de covid19 ‑crisis door gezondheidswerkers worden genomen? Wat gebeurt er met de klinische diagnose, zoals palpatoire observatie?

Wat mij motiveerde was de radicale omwenteling van de maatschappij door de ontwikkeling van een leven in opsluiting dat in onze werkelijkheid en in ons geheugen wordt gegrift door ingevoegde schermen: een leven in 2D. Op 12 maart, aankondiging van de lockdown voor vrijdag 13 maart 2020, geef ik les aan een podiumkunstenklas. Wat zal er worden van onze co-presence, onze ademhaling, onze verweving van lichamen? Alsof we bang zijn het te vergeten, dansen we veel langer dan we zouden moeten, om afscheid te nemen. Klaprozen bloeien die onze ziel in beweging houden.

Wat een bijkomende schade, want midden in een toneelrepetitie met een jonge regisseur, loopt alles vast op .… Wanneer? Dan komt het moment van onbegrip: waarom is het ok om boven op elkaar te zitten in een niet erg luchtige metro, en waarom is het niet ok om met 6 personen in een repetitieruimte te zitten die groter is dan een halve auto! Wat betekent insluiting? Culturele en artistieke bemiddeling met jongeren in inrichtingen wordt om staatsredenen stopgezet: opsluiting! Waarom krijgen de psychosociale dimensies van gezondheid tegenwoordig zo weinig aandacht? Hoe kon een humanistisch model van gezondheid zo radicaal worden weggevaagd? En wat is de benadering van de kunst, toch een vorm van kennis en ervaring van het zelf, van anderen en van een wereld in een tijd waarin de mens in de « overlevingsmodus » verkeert?

Ik ging door deze witte kaarten als een vlot in een storm. Ik vond een ruimte voor reflectie, expressie, enunciatie, zoals een artistieke workshop dat kan, met een eigen taal. Gedreven door de wil dat het menselijke niet kan worden gereduceerd tot een leven achter glas, dat het niet kan worden bedolven onder lagen van reificerend denken. Dat de aanpak van complexiteit door een collectieve reflexiviteit wordt bezield door een verscheidenheid van mensen die allen de mens als kern hebben. Overtuigd dat klaprozen altijd meer en meer bloeien, ondanks hun broosheid en de dorheid van het land.

Helyett Wardavoir, oorspronkelijk opgeleid in fysiotherapie en hedendaagse dans, heeft een Masters in Public Health en een Masters in Performing Arts. Zij combineert « Kunst, Gezondheid en Samenleving », ontwerpt volksgezondheidsprogramma’s met gebruikmaking van de kunstbenadering en voert artistieke projecten uit, hoofdzakelijk met jongeren in moeilijkheden. Zij is lid van de themagroep « Ethiek van gezondheidsleerplannen » van de Société internationale francophone d’éducation médicale (SIFEM) en werkt aan de ontwikkeling van emotionele competenties in de leerplannen van gezondheidsberoepen (met Florence Parent, Isabelle François en Fabienne Gooset)

Medeondertekenaar, Benoit

« Waarom is het zover gekomen? ? « Deze vraag vat mijn onbegrip samen, mijn woede, mijn verdriet, mijn behoefte aan de menselijkheid die velen is ontnomen bij het beheer van deze crisis. Moet-Zijn we de basis vergeten van wat we vele jaren geleden geleerd hebben?

De pijlers van ons beroep, namelijk ethiek en deontologie, zijn misbruikt… « Zij die het weten » hebben hun regels opgelegd met de enge visie van hun vakgebied. Is dit de volksgezondheid? Is dit de bedoelde definitie van gezondheid?

Ik had geen andere keuze dan de paar moedige professoren te steunen enmaar om steun te verlenen aan de weinige moedige professoren en andere academici die hun vrijheid van meningsuiting en eerlijkheid hebben gehandhaafd door voortdurend een wetenschappelijk debat te eisen.

De auteurs van deze witte kaarten boden mij de gelegenheid om diepgaand na te denken over hun filosofische ervaringen en gedachten. Niet alles kan genomen of gelaten worden, maar als een denkend mens, is dit stof tot nadenken. En iedereen begreep dat covid de rol had gespeeld van het onthullen van de disfuncties van onze samenlevingen.

Wat voor medicijn willen we? Door welke verzorgers en dokters willen we verzorgd worden? De auteurs en hun team stellen zich deze vragen al jaren en proberen de aandacht te vestigen op de afwijkingen van de gemaakte keuzen. Deze crisis heeft ons de beperkingen van een reductionistische, sciëntistische aanpak laten zien en de noodzaak van een meer globale, open en integrerende aanpak. Dit is wat de auteurs van dit werk voorstellen. Dank je.

Benoit Nicolay is arts, anesthesist-reanimator. Opgeleid in microvoeding en ziekenhuismanagement. Voormalig afdelingshoofd en hoofd van de operatiekamer. Lid van de ethische commissie van het ziekenhuis waar hij sinds begin 2021 zijn praktijk uitoefent. Een arts in het veld die zich terdege bewust is van de onderfinanciering en de technische en digitale evolutie van de gezondheidszorg, ten koste van de menselijkheid die nodig is voor patiënten en verzorgers.

Medeondertekenaar, Emmanuelle

Sinds het begin van deze crisis is angst in wezen het leidmotief geweest van de communicatie voor de gehele mensheid.

Na een paar dagen had ik het gevoel dat het niet terecht was en sindsdien vraag ik me afnt Ik bleef achter met eindeloze vragen, die mijn diepste overtuigingen aan het wankelen brachten. En dit is een drijvende kracht geworden om opnieuw te handelen.

Als je met iets nieuws wordt geconfronteerd, moet je je aanpassen en op basis van ervaring verder gaan.

In deze crisis was de enige motor die werd voorgesteld de verlammende en giftige angst.

Deze plaag, verontrustender dan het virus zelf-Deze plaag, verontrustender dan het virus zelf, heeft de hele wereld in een disfunctie gestort die aanzienlijke nevenschade heeft veroorzaakt en nog zal veroorzaken.

Geconfronteerd met deze verwarring kon ik, door een stap terug te doen, na te denken en mijn vragen te delen, enkele referentiepunten vinden en een schijn van sereniteit.

Emmanuelle Carlier is kinderarts in Brussel.

Medeondertekenaar, Véronique

Véronique Baudoux is huisarts in Nijvel.

Mede-ondertekenaar en co-auteur van het voorwoord, Jean-Marie

Jean-Marie De Ketele is professor emeritus aan de Katholieke Universiteit Leuven en UNESCO-leerstoel in onderwijswetenschappen aan de Cheikh Anta Diop-universiteit in Dakar, waar hij de titel Doctor Honoris Causa kreeg. Deze laatste onderscheiding werd hem ook toegekend door het Katholiek Instituut van Parijs, waar hij gasthoogleraar en thesisleider is. Hij is momenteel hoofdredacteur van de Revue internationale d’Éducation de Sèvres.

Mede-ondertekenaar en auteur van het voorwoord, Manoé

Manoé Reynaerts is filosoof.

Met dank aan Kairospresse

De verwondering om op een gegeven moment, als een reddingslijn in extremis, andere mensen tegen te komen die zich, net als zijzelf, verwonderen, waarnemen dat « er iets niet klopt », een blik werpen die luistert, voelt, wil begrijpen en een stem geeft, ook al is die ongebruikelijk, of onwerkelijk: zo was de ontmoeting met Kairospresse en Alexandre Penasse, een ongekende en bijna eenzame vertegenwoordiger, tijdens het eerste jaar van deze crisis, van een pers die, elders in België, uit haar as zal moeten herrijzen, wil het doel van emancipatie van de mens nog relevant zijn voor onze mensheid.

Voorwoord

We hebben Antigone nodig!

In de 5e eeuw v. Chr. brachten de woorden van de dichter Sophocles een ongeëvenaarde figuur voort, die ook vandaag nog aanwezig is en belichaamd wordt in de trekken van Antigone:

« In de oudheid werd de stad Thebe geteisterd door een vreselijke burgeroorlog. Toen het klaar was, beval koning Creon dat het lichaam van een krijger, Polynices, onbegraven zou blijven, omdat hij de wapens had opgenomen tegen zijn land. Antigone, zijn zuster, trotseerde dit verbod en werd gearresteerd toen zij Polynices begroef. Daarom werd zij naar koning Creon gebracht, die haar vroeg of zij op de hoogte was van de wet tegen het begraven en of zij wist dat haar de dood te wachten stond.

- Dat wist ik, » antwoordde Antigone. Maar het was slechts een menselijke wet. Er zijn belangrijkere wetten, wetten die diep in ons hart liggen. Al mijn gedachten en mijn liefde bevolen mij om het lichaam van mijn broer te begraven. Tegenover deze wetten weegt de menselijke wet weinig… net zoals het weinig weegt dat ik moet sterven. Ik zou liever hiervoor sterven dan voor altijd in wanhoop verkeren dat ik het lichaam van mijn broer onbegraven achterliet.⁽¹⁾

De eeuwen gingen voorbij, maar de figuur van Antigone hield stand: tijdens de humanistische Renaissance maakte de jurist Robert Garnier, geïnspireerd door de toneelstukken van Sophocles, Euripides en Seneca, van Antigone de incarnatie van de familiedevotie en de rechtvaardigheid van de rechtvaardigen. In de 17e eeuw ziet Jean Rotrou, in het voetspoor van zijn voorganger, Antigone als de verdediger van de natuurlijke wetten van broederschap tegen de tirannieke wetten van Creon. In het stuk van Racine is het een liefhebbende Antigone die, in het aangezicht van de dood, kiest voor het leven uit liefde, terwijl in het Italië van Vittorio Alfieri, aan de vooravond van de Franse Revolutie, Antigone zich opwerpt als de heldin van een wanhopige vrijheid tegenover de tirannie en de Rede van de Staat. De erfgenamen van de Franse Revolutie zagen daarin hun eigen liberale aspiraties en die van de verdediging van de mensenrechten; voor Nerval vertegenwoordigde zij « de eeuwige strijd van de morele plicht tegen de menselijke wet, van het geweten of de hartstocht tegen de gehoorzaamheid die aan de vorsten verschuldigd is {…} ».⁽²⁾. In het romantische Duitsland van Hölderlin belichaamt het een ontologisch potentieel*, de aankondiging van een nieuwe vorm van zijn, van een worden in verwerkelijking, het omvat een teleologische kracht. In de nasleep van de Eerste Wereldoorlog lanceerde Romain Rolland in 1915 in Londen een oproep tot de « eeuwige Antigone »; in 1917 prefigureerde Walter Hasenclever in Leipzig een antimilitaristische en pacifistische Antigone; Jean Cocteau presenteerde haar als anarchist, een sociale en culturele non-conformist; Brecht stelde haar ten dienste van een kritiek op de kapitalistische en hedendaagse maatschappij In 1972 stelde Liliana Cavani via een jonge hoofdpersoon, Antigone genaamd, de politieterreur aan de kaak, terwijl regisseur Claude Vermorel het in 1973 naar West-Afrika exporteerde, wat misschien de universaliteit van de figuur illustreert.

Wat is Antigone’s naam? Naar welke werkelijkheid en diepte verwijst het ons, zodat het zich door de eeuwen heen, als een dicteerbare hoop, in onze zielen nestelt? En vandaag nog meer, welk gezicht dekt het, hoe nodigt het ons uit om met het te dansen, zodat in de ontmoeting ervan wij ons verheugen in een mogelijke horizon? Zeker dan, ook vandaag: we hebben Antigone nodig!

Want als het inderdaad de aankondiging is die zich laat vormen naar de behoeften van onze hoogste en meest intieme aspiraties, dan is dat zeker omdat daarin, in het boegbeeld dat zij voor ons is, de mogelijkheid ligt voor de mens, voor de samenlevingen die hij bewoont en opbouwt, en voor de wereld die zich zo ontvouwt, om Reflecteren niet alleen met betrekking tot wat is en wat bepaald is, maar ook in de horizon van wat zou kunnen zijn, en in wat door ons, voor ons en volgens ons gereflecteerd zou kunnen worden. In dit opzicht is de figuur van Antigone een soort brandpunt, waarbinnen onze relaties tot werelden, tot degenen die we verlangen, tot onze waarden, die van ons intieme en gedeelde, private en publieke, individuele en collectieve leven, worden samengevoegd en gepresenteerd als een mogelijke werkelijkheid, niet als een droom die verdwijnt in het daglicht, maar als een utopie, zeker ‘nog niet gerealiseerd’, maar aangevoeld als haalbaar. De inhoud van Antigone is dus tegelijk politiek, sociaal, individueel, geëngageerd, existentieel, contextueel, universeel en enkelvoudig, hij is globaal en wordt gedreven door een doel, hij is als het ware teleologisch, en het oordeel waartoe hij ons uitnodigt is dat zeker evenzeer: het reflectieve oordeel*.

Dat is waar het om gaat bij de reflectieve oordeelsvorming, die zij beoogt: de verschillende dimensies van ons bestaan, maar ook de ontplooiing ervan, de herinnering aan wat vergeten is of het ontstaan van nieuwe mogelijkheden. Het kan niet alleen een reflectie zijn over een bepaalde handeling of manier van zijn, want het is veeleer een handeling en een zijn. Het kan dus niet alleen worden geconcipieerd, het moet ook worden beleefd. Haar ambitie gaat misschien de mogelijkheid te boven om te worden bevredigd. Maar het is in de horizon van de mogelijkheid, veeleer dan in die van de onmogelijkheid, dat de auteurs van de witte kaarten er de voorkeur aan gaven hun hoop te stellen.

De teksten die hier in de vorm van witte kaarten zijn gebundeld, beginnen dus als zovele reflectieve mogelijkheden, als zovele punten die de eigenheid van praktijken, zorgsituaties, waarden en epistemologieën* van zorg in vraag stellen in relatie tot de visies op menselijkheid die zij al dan niet bieden. De lezer zal in deze teksten dus nooit alleen maar een analyse aantreffen, maar altijd de gelegenheid om de inzet te meten van de manieren waarop in deze contexten een beroep wordt of kan worden gedaan op onze handelingen en onze bestaanswijzen. De hoop gevoed door de uitoefening van een reflectief oordeel heeft de auteurs ertoe gebracht om, in een grote interdisciplinaire opening en volgens een progressieve logica, de gecombineerde ontmoeting te orkestreren van dimensies van het bestaan, van plaatsen en functies van de maatschappij, van pedagogische en ethische benaderingen in de curricula van de geneeskunde, van culturele en emotionele uitingen, of van antropologische overwegingen. En het is dus in de eigenheid van deze verbindingen dat rekening werd gehouden met de heelheid en de complexiteit van ons mens-zijn.

Bijgevolg zal het reflectieve oordeel dat alle witte kaarten bezielt, de kwaliteit van een ethisch oordeel terugkrijgen. Inderdaad, wanneer het een voorwaarde is van een manier vanzijn-in-de-wereld, ipso facto van een enkelvoudige en gekozen heraanvaarding van de ervaring en van de manier van doen, dan kondigt het reflectieve oordeel zich ook werkelijk aan als een ethisch oordeel. Het wordt dan aangekondigd als een actie in de sterkste zin van het woord, een actie op ons wezen en onze gewenste manieren van zijn in wording. Zeker, de context van de Covid doet ernstige vragen rijzen over deze mogelijkheid, en over ons vermogen om ze te grijpen. Het is in die zin dat de tijd van Kairos in vraag wordt gesteld in carte blanche 7: spiritualiteit, individuatie en geneeskunde: de covidiaanse kairos — (kairospress.be).

Het reflectieve oordeel is dus ook een ethisch oordeel, omdat het in ons de mogelijkheid tracht te herstellen, niet alleen om te vatten wat uniek is in onze hedendaagse ervaring, maar ook, en zelfs nog meer, om het voort te brengen waar het afwezig lijkt te zijn, misschien waar ons vermogen tot individuatie niet meer lijkt te zijn of bezig is te verdwijnen. Zo is het reflectieve oordeel de uitdrukking van een manier vanin-de-wereld-zijn, van een manier om de wereld te maken, wat ook de vorm van tegenspoed moge zijn, zoals in Antigone. Ook vandaag nog moedigt zij ons door haar voorbeeld aan in de hoop op een dergelijke mogelijkheid, want wij zijn begaafde wezens die tot daden van bestaan in staat zijn. Dit reflectief en ethisch handelen is dan een gelegenheid om « te volharden in zijn wezen ».⁽³⁾Het is een manier om vol te houden in ons vermogen om te zijn en om uit het zijn te ontstaan.

De hier samengestelde witte kaarten beginnen met een beschouwing over de dominante epistemologie in de curricula van toekomstige verzorgers en de invloed daarvan op de besluitvorming. Deze witte kaarten markeren het begin door op te merken dat deze epistemologie niet erg in staat is tot reflectieve oordeelsvorming, hoewel zij wel tot beslissende oordeelsvorming* leidt. Dat wil zeggen een oordeel dat in staat is te categoriseren, te identificeren en te conceptualiseren, maar niet erg in staat is na te denken over de manier waarop het categoriseert, veralgemeent, identificeert of conceptualiseert. Het is nog minder in staat rekening te houden met de globale gevolgen voor de antropologische, existentiële, sociale, politieke en andere reducties van de mensheid wanneer het wordt toegepast in de vorm van een zorginterventie of beheersprotocol. Als zodanig is de eerste witte kaart die EBM (Evidence Based Medicine) mobiliseert,  » De rol van de artsenopleiding en de medische epistemologie in de Covid-crisis 19 — Kairos (kairospresse.be) », benadrukt de ethische inzet van een epistemologische* en methodologische reflectie over de manier waarop kennis tot stand komt, over onze verhouding ertoe, en over de mogelijke toepassingen die ervan afhangen. Van deze manieren van weten en doen hangt in feite de mogelijkheid van visies op de wereld en op de mensheid af. Een visie die in de eerste plaats van belang is voor het lichaam: want, zoals bekend, is het belangrijk onderscheid te kunnen maken tussen de « Leib » en de « Körper ». Het eerste, dat vaak vergeten wordt in de medische epistemologie, is het levende lichaam, dat wat bezield wordt door leven — « leben » betekent « leven » in het Duits -, dat waarin wij onszelf ervaren als levende, bestaande, verlangende, intieme en sociale wezens, geprojecteerd en bezield door intentie, en subjectiviteit. Het tweede verwijst naar het objectiveerbare en geobjectiveerde lichaam, het lichaam dat gemeten wordt, het lichaam waarvan dus eerst moet worden vastgesteld dat het meetbaar is. Foucault heeft duidelijk aangegeven hoe de medische epistemologie sinds de 17e eeuw het lichaam tot gevangene heeft gemaakt van de voorstellingen die de ziel erop heeft aangebracht, een object dat moet worden gereduceerd om te kunnen worden gemeten en gemanipuleerd. Maar aan de andere kant heeft Foucault ook een prachtige uiteenzetting gegeven over de krachten van het geleefde lichaam, toen hij bijvoorbeeld, verwijzend naar de pluraliteit van het lichaam van de danser, voorstelde dat :

« Het lichaam in zijn materialiteit, in zijn vlees, zou zijn als het product van zijn eigen fantasieën […] het lichaam van de danser wordt uitgezet volgens een hele ruimte die tegelijkertijd binnen en buiten hem is ».

De « Leib » is dus dit geleefde lichaam, het eigenlijke lichaam, het lichaam dat voor mij uniek is, het lichaam waarin ik vreugde en pijn ervaar als voor mijzelf, het lichaam dat niet het eenvoudige subjectieve uitvloeisel kan zijn van het objectieve, objectiveerbare en geobjectiveerde lichaam, omdat het eigenlijke lichaam het oorspronkelijke punt is, van waaruit mijn opening naar de wereld en, bijgevolg, mijn zijn-in-de-wereld voor het eerst opengaat en begint. Het is wat Martin Heidegger het « daar » van het zijn noemde, datgene van waaruit de zin en de betekenis die aan het leven worden gegeven, mogelijk zijn. Het is het lichaam waarbinnen en van waaruit de utopie mogelijk wordt, dit utopische lichaam dat van de ziel geen gevangene van het lichaam maakt, maar van het lichaam een potentiële gevangene van de reductieve voorstellingen die de ziel erop zou projecteren (het « medische lichaam » waarover een biopower* wordt uitgeoefend). Foucault herinnert ons eraan dat: « Het menselijk lichaam de hoofdrolspeler is van alle utopieën », dat :

« Mijn lichaam […] is altijd elders, het is verbonden met alle andere plaatsen in de wereld, en in feite is het elders dan in de wereld […] het lichaam is het nulpunt van de wereld, waar paden en ruimten elkaar kruisen, het lichaam is nergens: het is in het hart van de wereld, deze kleine utopische kern van waaruit ik droom, ik spreek, ik vooruitga, ik me voorstel […] Mijn lichaam heeft geen plaats, maar het is van daaruit dat alle mogelijke plaatsen, echte of utopische, ontstaan en uitstralen. »

De lezer vindt in de opeenvolging van de witte kaarten 4, 5, 6 en 7 een reeks getuigenissen, poëtische uitingen, analyses en beschouwingen die dit thema « frontaal » benaderen. Hij zal er de uitdrukking in vinden van een non-dualistische visie op het lichaam, van een geïntegreerde, verenigde en globale visie, van een visie die zich bezighoudt met het vinden en onderzoeken van de gebieden van het wezen van het lichaam, en de mogelijke liederen van zijn wezen. Zo zullen de dimensies van emoties en hun intelligentie (witte kaart 4), die van onze vegetatieve ziel (witte kaart 5), van onze spiritualiteit (witte kaart 7) en van onze levensenergie, die in deze tijden van covidiane kairos aanvoelt als dansen (witte kaart 6) worden verkend.

Zo zijn de verschillende witte kaarten, door reflectief oordeel en respect voor de totaliteit van ons wezen, voortgekomen uit de constatering dat epistemologie ook afhankelijk is van ethiek, en dat medische epistemologie in het bijzonder afhankelijk is van de mogelijkheid om manieren van zijn te realiseren of, omgekeerd, vanaf het begin uit te sluiten. Van de ene epistemologie tot de andere zal immers afhangen van de mogelijkheid om te volharden als beoefenaar van zijn praktijk, als constitutieve actor van zijn praktijk, en niet alleen als beoefenaar van een veralgemeende, veralgemeenbare, gestandaardiseerde en standaardiseerbare praktijk. Deze geïndividualiseerde relatie tot de eigen praktijk moet dus individuerend zijn: dat kan het geval zijn als subjectiviteit, de betrokken subjectiviteiten en intersubjectiviteiten belanghebbenden en bestanddelen van de praktijk zijn, en niet worden gedegradeerd tot het niveau van onafhankelijke variabelen. Het belang van de huidige crisis ligt echter ook in het feit dat zij de gemedicaliseerde verhouding tot het lichaam evenzeer aantast als alle andere bestaansgebieden van de mensheid en de samenleving. Het is dus in het licht van deze globaliteit en complexiteit dat de wetenschappen vandaag de dag interdisciplinariteit en transdisciplinariteit moeten opleggen als niet alleen een epistemologische vereiste, maar ook een ethische, omdat de mogelijkheden die hieruit zullen voortvloeien, zullen afhangen van het opheffen van verschillende vormen van reductionisme van de mens, en bijgevolg misschien emancipatorische doelstellingen zullen openen.

In dit verband zij eraan herinnerd dat dergelijke projecten in onze samenlevingen het daglicht hebben gezien en dat nog steeds doen. Dit is zeker een hoop die niet uit het oog mag worden verloren en het is in deze lijn dat, bescheiden maar zeker, de witte kaarten passen. Zo, op een perfect emblematische manier, de « altijd beroemde De FrankfurterSchule (die Horkheimer en Habermas mede beroemd hebben gemaakt) onderschrijft het belang en het idee dat, nooit alleen wetenschap of een wetenschap, maar altijd de wetenschappen moeten hun krachten kunnen bundelen om de sociale, antropologische, filosofische, psychologische en culturele dimensies van de mensheid te ontsluiten. Het gaat er niet alleen om een betere kennis van het eigen wezen te willen, maar ook om een emanciperende en versterkende beweging voor deze mensheid te ondersteunen tegenover alle tegengestelde, overheersende en tegenwerkende krachten die haar trachten te verminderen of daartoe oproepen.

Manoé Reynaerts en Jean-Marie Deketele

Inleiding: De Covid gezondheidscrisis⁽⁴⁾ gezondheidscrisis als openbaring van onze epistemologische ambiguïteiten

Dit essay beoogt een vorm van onderzoek naar de kern van de medische en gezondheidsbesluitvorming in deze periode van Covid 19. Ons onderzoek werd hoofdzakelijk uitgevoerd van december 2020 tot mei 2021. De vele referenties die ons voedden werden toegevoegd terwijl we schreven. Sommige daarvan — en wij denken met name aan elektronische verwijzingen — zullen waarschijnlijk al verdwenen zijn tegen de tijd dat de lezer ons boek leert kennen.

Wij zullen nagaan hoe de keuzes die door hun enigszins duistere modaliteiten worden gemaakt, voor de protagonisten zelf maar ook voor degenen die ermee worden geconfronteerd, een voedingsbodem creëren, zoals de gelegenheid die de dief maakt, voor de logica van gezondheidsdictaturen.

Ons schrijven houdt rekening met de diepe breuk van de medische wereld op epistemologisch niveau, en dit vaak zonder gewetenswroeging, want het reductionisme heeft een lange aanloop. In 2021 leidde de vermenging van de bestorming van het Capitool met verzet door niet-naleving van de gezondheidsvoorschriften ertoe dat beide situaties als even strafbaar werden beschouwd⁽⁵⁾ door een groot aantal artsen zelf, wat leidt tot een verwarring waaraan de medische wereld ruimschoots deelneemt en waarvan wij de gevolgen niet langer kunnen aanvaarden! Dit is des te noodzakelijker omdat de waarde van het leven wordt bevorderd, vaak nog meer, door juist die mensen op wie, bij gebrek aan maatregelen, protocollen en normen, een peremptoir oordeel moet worden gelegd, dat van het enige bepalende oordeel.

Maar het is juist (en zonder een beslissend oordeel uit te sluiten) het reflectieve oordeel dat wij vandaag meer dan ooit nodig hebben. Dit essay helpt om te begrijpen en om zich te situeren ten opzichte van wat wordt voorgesteld, op alle gebieden. Reflectief oordeelsvermogen en besluitvaardig oordeelsvermogen zijn niet alleen van toepassing op medisch gebied, zij strekken zich bij wijze van spreken uit tot al onze handelingen. Dit is waar dit boek zijn volle betekenis en waarde krijgt door te onthullen wat er schuilgaat achter wat wij bereid zijn te zien, en ook wat wij bereid zijn te zien, door naar de wortels van onze handelingen te gaan, om te vinden wat er aan ten grondslag ligt en waar wij ons vaak niet eens bewust van zijn: onze epistemische keuzes.

Voor een beter begrip hebben wij een verklarende woordenlijst opgesteld waarin een aantal termen en hun betekenis worden uitgelegd in de door ons gekozen betekenis. Deze woorden worden voorafgegaan door een asterisk wanneer ze voor het eerst voorkomen.

Dit denkwerk stelt voor een leesrooster aan te bieden over de soorten beslissingen of oordelen (en hun onderliggende epistemologieën) die in de verschillende contexten overheersen en hun emancipatiegraad ten opzichte van de emoties wanneer deze laatste de situaties eerder vervreemden dan ze begrijpelijker maken (angst, schuld…).

Het is natuurlijk een kwestie van onzekerheid en emotie, maar waarschijnlijk vooral van bekwaamheid, capaciteit en professionalisme.

Dit document is ook een kritische bijdrage aan een volksgezondheidsstelsel waarin de Covid-crisis de vele gebreken en diepe tekortkomingen in hetoptreden en in de beschouwing van de globaliteit aan het licht brengt. Globaliteit van een medische beslissing, globaliteit van een gezondheidssysteem, globaliteit van een persoon, ziel en lichaam. Globaliteit van een wereld waaraan wij, als zorgverleners en artsen, willen deelnemen door haar te emanciperen en niet door haar te domineren of te verkleinen. En dit onvrijwillig, bepaald als wij zijn door een epistemologie waarvan wij ons niet bewust zijn en die werkt door de hand, niet van God, maar paradoxaal genoeg, van de mens!

Onze referenties komen uit een breed scala van achtergronden. Wij hebben er bewust voor gekozen om gezaghebbende stemmen te mengen met minder gezaghebbende of polemische stemmen, ten einde het onderwerp zo breed mogelijk te verkennen en de polyfonie rond dit actuele thema te orkestreren. Zo zullen er ook getuigenissen zijn van toekomstige gezondheidswerkers, afkomstig van groepswerk van studenten in het kader van een pedagogisch programma voor een opleiding sociale geneeskunde⁽⁶⁾.

Door, via het reflectieve oordeel, de patiënt en de verzorger ‑subjecten van actie- hun volledige plaats terug te geven, kennen we, eerder aan het universele van het bijzondere dan aan het universele van de kennis, prioritair — in de zin van eerste (onderstreping van non-oppositie) — de rol van de Rede toe, waardoor we, met Henry Joly die eerder door François Roustang werd geciteerd, onszelf nederig in vraag kunnen stellen:

Hebben we ons vergist over het universele?

Figuur 1: Het besluit en adequaat handelen in de gezondheidszorg ⁽¹⁵⁾

Meer precies zien we in deze figuur :

- een pool rechtsonder, getiteld « oordeelsvorming », die gericht is op gestabiliseerde, universele of generaliseerbare kennis. Deze kennis of dit product wordt geassocieerd met de resultaten van elke vorm van onderzoek als een productiegebied (techniek, cultuur, kennis, concept, theorieën, normen, protocollen, richtlijnen…). De resultaten van de vervalste Lancet-studie (zie witte kaart 1) liggen bijvoorbeeld uitsluitend op dit gebied. Wij zeggen dit om de aandacht te vestigen op de wetenschappelijke misstanden die in carte blanche 1 worden genoemd wanneer kritiekloos wordt verwezen naar Evidence-based-medicine of EBM. Deze pool kan — of kan — niet openstaan voor andere kennis dan die welke door EBM alleen wordt gemobiliseerd, onder verwijzing naar het begrip « meervoudige wetenschappen ».⁽¹⁶⁾.

- een paal linksonder getiteld « Reflecterend Oordeel », met als middelpunt de geleefde ervaring of praktijk ‑het Leven- verwijzend naar het gebied van beroepen als werkterreinen (handelingen, daden en know-how) van de betrokken beroepsbeoefenaren (verpleegkundigen, artsen, psychologen, osteopaten en alle andere verzorgers, maar ook sociologen, antropologen, politicologen, onderwijzers, economen, en de patiënt die ervaring heeft met het leven met de ziekte.…). Deze cluster verwijst naar theorieën over actie in het onderwijs⁽¹⁷⁾.

- een toppool gericht op de intentionaliteit van het menselijk handelen, waardoor de zin of de waarde van het besluit of van de actie-in-gezondheid in relatie tot de andere twee polen in vraag kan worden gesteld. Het stelt de geldigheid van het beslissende oordeel evenzeer ter discussie als die van het reflectieve oordeel. Zij is misschien de figuur van Antigone: zij kent de menselijke wet, de wet van het beslissende oordeel, zij is ook het reflecterende subject van een ervaring en zij zal besluiten te handelen « met kennis, met luciditeit ».

Merk op dat een oordeelsvorming zowel een determinerend oordeel (een deductief proces dat berust op wetenschappelijke kennis) als een reflectief oordeel (een inductief proces dat berust op ervaring) kan omvatten, hetgeen wordt aangegeven door de pijl in de figuur ⁽¹⁸⁾ .

Het is de overweging van deze drie polen tegelijkertijd - gedurende een tijd T - die een ethische visie, of zelfs een debat, over het besluit mogelijk maakt.

Door explicietaan te geven kennis (of zelfs door deze te modelleren vanuit het oogpunt van de opleidingskunde, met name aan de hand van deze figuur) enerzijds tot: een « act-singularis » (proces — interioriteit: linker benedenpool) en anderzijds tot een « object-in-zichzelf » dat we « gedeeld object » zouden kunnen noemen (resultaat — exterioriteit: rechter benedenpool)⁽¹⁹⁾In de loop van deze witte kaarten leggen wij de vinger op de epistemologische knoop die ontward moet worden om ons handelen met meer luciditeit te kunnen herschikken.

Door deze decentralisatie (die geen scheiding is!) van het object « Kennis », van onze actie, kunnen wij reeds een radicale veronderstelling overwegen van de relativiteit die moet worden gegeven aan het concept van wetenschap en bewijsvoering. We kunnen dit onderstrepen door paradoxaal genoeg een beroep te doen op het door Éric Chevet voorgestelde kader ⁽²⁰⁾ Maar laten we onderscheid maken tussen verlichtende wetenschap en actieve wetenschap. Als er geen sprake van is het eerste te willen beperken en « te kiezen voor de dromen van de niet-wetenden », zou het dan, gezien bepaalde risico’s die verbonden zijn aan de gevolgen van onze eigen praktijken, niet mogelijk zijn het tweede te willen beperken? De vraag is dus of wij moeten afzien van bepaalde technische toepassingen die uit de wetenschap voortkomen, of wij deze « vooruitgangskoorts », die ons in zijn greep houdt en die echter ongeneeslijk lijkt, niet moeten beteugelen « . Op dit punt is het van belang te begrijpen waarover wij het in het bovenstaande fragment hebben en eventuele verwarring over de term « handelingswetenschap  » uit de weg te ruimen. Dit is « wetenschap omwille van de wetenschap », die handelt om te handelen met een positivistisch, directief doel, zonder zich al te veel zorgen te maken over de gevolgen, het resultaat. Door de wetenschap aan de kant van het object te plaatsen en niet aan de kant van de actie, geven we de wetenschap haar volledige macht (en verantwoordelijkheid) terug. Wij moeten in staat zijnde hand te zien die deze wetenschap construeert (sociaal-constructivistisch perspectief) en tegelijkertijd uit een goedmoedig fetisjisme te geraken en de wetenschap als verhelderend te erkennen. Is het obscurantisme van de moderne mens inderdaad een manifest van zijn gebrek aan zelfvertrouwen, gecamoufleerd in een cartesiaanse, positivistische epistemologie, die de illusie van volledige controle wekt?

De aanvullende hypothese in de continuïteit van een Möbiusknoop zou die zijn van een mensheid die haar eigen « handeling » heeft opgesloten in de noodzaak van het bewijs, de juridische van de verdediging van een medische handeling die geleidelijk de plaats inneemt van het enige beslissende oordeel.

Wij van onze kant opteren, in de lijn van het denken van Éric Chevet, voor een verlichtende en niet-werkende wetenschap, en laten deze verantwoordelijkheid radicaal over aan de hand van de mens, in overeenstemming met onze definitie (Folscheid⁽²¹⁾)  » geneeskunde is […] noch een wetenschap, noch een techniek, maar [bien] een gepersonaliseerde zorgpraktijk, begeleid door wetenschap en geïnstrumenteerd met technische middelen « . (Vetgedrukte letters zijn van onszelf).

Maar en dat is het belangrijksteZoals we in onze figuur kunnen zien, wordt er geen grens (tegenstelling) opgeworpen tussen deze drie polen, waardoor een verband wordt gelegd tussen actie en kennis of tussen praktijk en theorie (verlies van de gebruikelijke binarisatie), zonder enige vorm van sublimering van het laatste ten nadele van het eerste.

De centrale kwestie is de interacties tussen deze elementen te heroverwegen om de macht, en misschien zelfs de macht om op te treden, te herverdelen.

Verder stroomopwaarts stellen wij dat alleen (en dit is de hypothese die in het hoofdartikel wordt ontwikkeld)⁽²²⁾ waaraan deze figuur 1 is ontleend) zou een paradigmatische* (d.w.z. radicale) epistemologische breuk in de medische opleiding het mogelijk maken zich bewust te worden van de techno-wetenschappelijke driften van onze moderniteit en de tendens, cultureel en historisch, langzaam om te buigen. Wij zien de epistemologische maar ook de ontologische problematiek in de medische wereld als « onmisbare bouwstenen voor het denken van morgen in de tumultueuze wereld van vandaag « . ⁽²³⁾

De kritische massa van de actoren, of actanten zoals Benasayag ze noemt, is inderdaad van doorslaggevend belang⁽²⁴⁾. Dit geldt in de eerste plaats voor de studenten geneeskunde, maar ook meer in het algemeen voor de verzorgenden, die momenteel (en waarschijnlijk meer dan ooit) worden gevormd volgens een positivistische en reductieve epistemologie, d.w.z. die te uitsluitend uitgaat van het enige bepalende oordeel, dat bovendien niet of nauwelijks openstaat voor een pluriforme wetenschap. Dit, terwijl onze kennis (en paradoxaal genoeg die over ons eigen handelen) nog nooit zo talrijk is geweest ⁽²⁵⁾. Het bepalen van een gezondheidsstelsel door middel van een dergelijke « opleiding » draagt bij tot de decadentie van onze samenlevingen, doordat de kloof tussen onze capaciteiten — onze ontwikkelingsvermogens die inherent zijn aan de menselijke soort - om te handelen, en onze (transdisciplinaire) kennis, groter wordt.

Gezien de opeenvolgende verliezen in de verschillende dimensies van verscheidenheid, is het dringend noodzakelijk voor de moderne mens die de Verlichting wenst, om de plaats van de formele en definitieve oorzaken te herstellen en niet alleen die van de materiële en efficiënte oorzaken⁽²⁶⁾. Het zijn immers deze die op het spel staan in de beweging van het leven en dus in deactie, waardoor (een voorwaarde voor de mogelijkheid van) verscheidenheid van vorm en rede kan ontstaan. Geleend van Corine Pelluchon de titel van haar laatste boek⁽²⁷⁾We kunnen zeggen dat « verlichting in het tijdperk van de levenden » geconditioneerd is door een epistemisch project.

Verduidelijking van de terminologie 

Wij hebben ervoor gekozen hier bepaalde termen of begrippen te definiëren waarvan het belangrijk is de nuance te begrijpen. Een sterretje bij de eerste vermelding geeft aan om welke termen het gaat en nodigt de lezer uit de onderstaande woordenlijst te raadplegen.

Biopower : Term in de zin van de filosoof Foucault die « biopower » de specifieke machtstechnieken noemt die worden uitgeoefend over individuele lichamen en bevolkingsgroepen ». ⁽²⁸⁾

Epistemologie De epistemologie is een jonge discipline die sinds een eeuw, zoals haar etymologie ons de betekenis geeft, haar voorwerp of haar project maakt van vertogen (logos) over kennis (epistèmê). Jean Piaget definieerde de epistemologie « bij wijze van eerste benadering als de studie van de constitutie van geldige kennis », waardoor het mogelijk wordt om in zo’n brede definitie de drie grote vragen op te nemen die iedereen tegenkomt zodra hij zich afvraagt of de kennis waarop hij zich beroept wel legitiem is om zijn cognitieve en sociale gedragingen (van de tafels van vermenigvuldiging tot de verklaringen van de Rechten van de Mens) met reden te duiden: Wat is kennis (kennis van kennis); hoe wordt zij geconstitueerd of gegenereerd (methode); hoe kan men de waarde of geldigheid ervan waarderen (ethiek)? Opmerking ter verduidelijking van het begrip epistemologie (geïnspireerd door het boek van Jean-Louis Le Moigne. Les épistémologies constructivistes. Parijs: Presses Universitaires de France, 2007).⁽²⁹⁾

Gerandomiseerd onderzoek: Een gerandomiseerd onderzoek is een experimenteel onderzoek waarbij een behandeling (of interventie) wordt vergeleken met een andere behandeling, geen behandeling of een placebo. De deelnemers worden willekeurig ingedeeld in een groep die de geteste behandeling krijgt of in een groep die de andere behandeling of geen behandeling krijgt. De deelnemers weten niet of zij al dan niet worden behandeld ⁽³⁰⁾.

Categorische imperatief: deze imperatief stelt een handeling als noodzakelijk en onvoorwaardelijk, ongeacht het te bereiken doel. De set van categorische imperatieven geeft wetten, ongeacht de neiging van het onderwerp⁽³¹⁾.

Determinatieve oordeelsvorming: dit type oordeelsvorming is aan de orde wanneer de medische en gezondheidsbeslissing gebaseerd is op de meting en de a priori vastgestelde norm van de werkelijkheid ⁽³²⁾ .

Reflectieve oordeelsvorming: dit type oordeelsvorming wordt uitgeoefend wanneer de medische en gezondheidsbeslissing in de praktijk wordt gebracht als een bewuste handeling ⁽³³⁾ .

Ontologie: wetenschap van het zijn als zijnde onafhankelijk van zijn bijzondere determinaties ⁽³⁴⁾ De ontologie bepaalt onze verhouding tot de Wereld, tot het Geheel, tot de Eenheid en vormt onze diepste of meest verborgen waarden.

Paradigma : het vertegenwoordigt een theoretisch kader, een geheel van ideeën die een model vormen. Het paradigma is dus een gemeenschappelijke referentie voor wetenschappers. Het vergemakkelijkt hun communicatie binnen de wetenschappelijke gemeenschap⁽³⁵⁾.

Prevalentie: de verhouding tussen het aantal gevallen van een ziekte en de totale bevolking, zonder onderscheid tussen nieuwe en oude gevallen, op een bepaald tijdstip of tijdens een bepaalde periode ⁽³⁶⁾ .

Vertrouwen: dit is een begrip dat door E. Morin is toegelicht en dat zou kunnen worden vertaald als de behoefte om te verbinden wat gefragmenteerd, verbrokkeld ⁽³⁷⁾ .

Cartes blanches: Over de epistemische draad van deze crisis van de Covid 19

WITTE KAART 1: De rol van de artsenopleiding en de medische epistemologie in de Covid-crisis 19

Inleidende tekst

In deze witte kaarten stellen wij voor de gezondheidscrisis van Covid te analyseren door te trachten de verhouding tussen zekerheid en onzekerheid in de verschillende besluitvormingsprocessen beter te begrijpen. Wij zullen trachten enkele van de problemen en gevolgen daarvan in deze specifieke context te documenteren. Meer dan ooit tevoren legt het de epistemologische dubbelzinnigheden bloot die ten grondslag liggen aan medische, maar ook aan politieke en gezondheidsbeslissingen, en legt het enkele van de grondslagen bloot van de disfuncties van onze gezondheidsstelsels, die een afspiegeling zijn van onze samenlevingen. Dit is dus een moment om aan te grijpen. Het blijft nodig ze te kunnen decoderen om er lering uit te trekken of althans een vorm van luciditeit te verwerven.

Een dergelijke analyse moet volgens ons noodzakelijkerwijs beginnen met een fundamentele verduidelijking, namelijk de juiste positionering van het begrip EBM (Evidence-based-medicine) zelf. Voor de lezer die geïnteresseerd is in het concept van Evidence Based Medicine, stellen wij het artikel voor van Jean Jouquan en Florence Parent « Pour un examen critique du statut de la preuve en médecine⁽³⁸⁾ « . Dit werk werd gepubliceerd in het kielzog van deze eerste carte blanche gewijd aan de explicatie van EBM. Het maakt ons meteen bewust van wat er op het spel staat in deze hele gezondheidscrisis, dat van het risico van zekerheid, herinnert ons aan een element van Descartes’ denken dat als essentieel zal worden erkend (terwijl zijn dualistische denken zal worden diep gevochten): het gaat om kritisch denken en dit, voor een dokter en een wetenschapper, begint met een kritisch oog. kritisch over het gebruik van EBM zelf.

Car.…

« De meeste wetenschappelijke studies zijn fout, en ze zijn fout omdat wetenschappers meer geïnteresseerd zijn in financiering en hun carrière dan in de waarheid. « Richard Smith, redacteur, British Medical Journal, 2013.

 » Het is gewoonweg niet langer mogelijk om veel van het gepubliceerde klinische onderzoek te geloven, of te vertrouwen op het oordeel van betrouwbare artsen of gezaghebbende medische richtlijnen. Ik ben niet blij met deze conclusie, waartoe ik in mijn twee decennia als redacteur langzaam en met tegenzin ben gekomen. « Marcia Angeli, hoofdredacteur, New England Journal of Medicine, 2009

 » De medische professie wordt gekocht door de farmaceutische industrie, niet alleen wat de medische praktijk betreft, maar ook op het gebied van onderwijs en onderzoek. Academische instellingen in dit land laten zich betalen als agenten van de farmaceutische industrie. Ik denk dat het een schande is. « Arnold Relman, hoofdredacteur, New England Journal of Medicine, 2002

 » Bepaalde praktijken hebben het medisch onderzoek, de productie van medische kennis, de beoefening van de geneeskunde, de veiligheid van geneesmiddelen en het toezicht op het in de handel brengen van farmaceutische producten door de Food and Drug Administration gecorrumpeerd. Als gevolg daarvan kunnen artsen denken dat zij betrouwbare informatie gebruiken om een goede medische praktijk te voeren, terwijl zij in werkelijkheid vertrouwen op misleidende informatie en daardoor geneesmiddelen voorschrijven die onnodig of schadelijk voor patiënten zijn, of duurder dan gelijkwaardige geneesmiddelen. Tegelijkertijd kunnen patiënten en het publiek denken dat patiëntenbelangenorganisaties hun belangen doeltreffend behartigen, terwijl deze organisaties in feite hun belangen verwaarlozen. » Institutionele corruptie en het farmaceutisch beleid, Edmond J. Saffra Center fr Ethics, Harvard University & Suffolk University, Law School Research Paper No. 13–25, 2014 (herzien)

Bovendien…

Naast dergelijke corrumperende kwesties moet bij het gebruik van EBM noodzakelijkerwijs rekening worden gehouden met de contextuele dimensie van het besluit. Het is ook dit vermogen dat deel uitmaakt van een kritische geest. De resultaten van gerandomiseerde gecontroleerde proeven* zijn immers altijd gesitueerd. Dat wil zeggen, rechtstreeks gerelateerd aan de prevalentie* van het verschijnsel in de bestudeerde populatie (de Likelihood ratio, of waarschijnlijkheidstest, wordt berekend op basis van de prevalentie in een bepaalde populatie van het bestudeerde verschijnsel. Er zijn zelden gegevens beschikbaar voor alle sterk uiteenlopende situaties wat de prevalentie van hetzelfde verschijnsel betreft, behalve (eventueel) via meta-analyses die nog meer onderzoekstijd vergen). Voor de bij de studies betrokken populaties zelf kan dit bijvoorbeeld betrekking hebben op gendervooroordelen, en dus een bron van discriminatie zijn⁽³⁹⁾. Of, zoals wordt opgemerkt in het kader van het onderzoek naar vaccins, met name voor Covid 19, het in twijfel trekken van de uitbreiding van de dekking van een vaccin wat betreft de voordelen/risico’s naar gelang van de populaties waarvan de doeltreffendheid aanvankelijk werd onderzocht…

Dit geldt ook voor de kliniek met betrekking tot het niveau van de besluitvorming (b.v. eerstelijnsgezondheidszorg of doorverwijzing naar het ziekenhuis), aangezien de prevalentie van een verschijnsel rechtstreeks afhankelijk is van het niveau van doorverwijzing in de gezondheidsorganisatie, en de resultaten van een test of eventuele protocollaire beslissingen hierdoor zullen worden beïnvloed.

Net als de titel van de film « Harry een vriend die wil helpen », kan EBM dus een « valse vriend » zijn als het als wetenschap wordt opgevat of zonder de nodige contextualisering van de resultaten ervan. Bovendien hebben de oorspronkelijke EBM auteurs gepleit voor het begrijpen van de conclusies.

Een terugkeer naar figuur 1 (inleiding & leidraad) herinnert ons eraan dat de gegevens van de wetenschap, als objecten, behoren tot het bepalende oordeel, maar de wetenschapper en de beoefenaar niet vrijstellen van zijn reflectieve oordeel. Inderdaad, alle gegevens worden altijd geproduceerd in een context die zijn eigen problemen heeft. Dus, het ontwikkelen van « een goed gevormd hoofd in plaats van een vol hoofd⁽⁴⁰⁾« Dit is een ethische noodzaak en een sociale verantwoordelijkheid van de medische scholen.

Deze studenten wijzen erop dat, wanneer zij eenmaal ondergedompeld zijn in het echte leven, « wij deze koude, statistische medische kennis van EBM, die niet spreekt tot de geest die er niet in ondergedompeld is, moeten opwarmen. Dit wordt ook benadrukt door Sebastian Rushworth in zijn online analyse getiteld: How well do doctors understand the likelihood of⁽⁴¹⁾? De volgende passage vat de inhoud ervan samen:  » Medische scholen moeten lang en goed nadenken over de implicaties van deze studie. Wat het mij zegt is dat het medisch onderwijs aan een grondige revisie toe is, vergelijkbaar met wat er honderd jaar geleden gebeurde na het rapport Flexner. Wij sturen geen piloten de lucht in zonder dat zij een volledig inzicht hebben in de instrumenten die zij gebruiken. Toch is dit duidelijk wat we doen in de geneeskunde.  »

Bovendien gaat het er niet alleen om het gebruik van EBM met zijn probabilistische logica onder de knie te krijgen, maar ook, zoals reeds werd beklemtoond, om het niet tot het enige beslissingsprincipe te maken, maar veeleer tot een hulpmiddel bij de besluitvorming. Dit wordt nog eens onderstreept door deze getuigenis van een arts (geanonimiseerd), gesprokkeld uit het web van dat covidiane tijdperk:

 » Waar dit allemaal volslagen krankzinnig overkomt, is dat men liever niets doet dan een combinatie van vroegtijdige behandelingen te proberen, wat NOOIT een verlies van kans voor een patiënt betekent. Het bewezen verlies van kans is hem naar huis te sturen en hem te zeggen paracetamol te nemen en te wachten tot zijn geval erger wordt. Dat is wat de geschiedenis zal oordelen… en misschien Justitie. Dit is wat al diegenen die vanaf het begin campagne hebben gevoerd tegen elke vorm van vervroegde behandeling van Covid, het meest beangstigt. De situatie zal zeker veranderen ten gunste van vroegtijdige behandeling, niet alleen in het heden maar ook in de toekomst. Deze behandelingen zullen niet alleen betrekking hebben op het antivirale aspect, maar op het geheel van deze ziekte die gekenmerkt wordt door haar inflammatoir en trombogeen syndroom dat zich onafhankelijk van de virale belasting ontwikkelt. (…) Gorgelen met holle woorden en het begrip EBM overdreven interpreteren is geen wetenschap. Dank u » ook aan degenen die van wetenschap houden om hun recepten te beperken tot behandelingen die zijn gevalideerd door gerandomiseerde dubbelblinde studies. Voor de goede orde: reanimatoren (waartoe ik behoor) hebben met succes antibiotica, anticoagulantia en corticosteroïden geïntroduceerd bij de behandeling van ernstige aandoeningen die worden veroorzaakt door Covid-19. En dit zonder verwijzing naar RCT (randomised controlled trials) maar vanuit hun kennis en waarnemingen…  »

Het is de rol van deze instellingen voor medische opleiding in deze gezondheidscrisis die in onze eerste carte blanche op inleidende wijze wordt behandeld. Tussen kennis en vaardigheden is het de hoogste tijd om het evenwicht te herstellen voor degenen die een opleiding willen volgen om deel te nemen aan de professionele ontwikkeling en om te stimuleren wat in de ethiek wordt genoemd: professionalisme.

Laten we verder gaan met onze eerste online carte blanche:

De rol van de opleiding van artsen en de medische epistemologie in de crisis van Covid 19 — Kairos (kairospresse.be)

WITTE KAART 2: Covid 19: Voorzorgsbeginsel of « risico van schuld »?

Inleidende tekst

Het belang van de context

Het voorzorgsbeginsel dat bij gezondheidsbeslissingen en volksgezondheidsstrategieën wordt gehanteerd, moet, zoals wij in dit witboek uiteenzetten, worden onderscheiden van het gebruik van EBM enerzijds en het kosten-baten-risicocriterium anderzijds. Bovendien vereist het gebruik ervan een anker: de werkelijke situatie!

Dit vereist een bijzondere context, naar behoren gedocumenteerd. Zoals het populaire gezegde luidt, en de statistieken zouden het daarmee eens moeten zijn: « Je kunt appels en peren niet met elkaar vergelijken ». India is België niet en de T0-tijd van een pandemie is niet de T1‑, T2- of T3-tijd van dezelfde pandemische situatie. Vandaar het belang om rekening te houden met de context (ruimte en tijd) en vooral om deze te kennen op een democratische en gedeelde basis (relatie patiënt-partner, gemeenschap of nationaal)

« Als tot de inperking werd besloten uit vrees voor een versnelde verzadiging van de reanimatiediensten, dan was dit ook bedoeld om de ouderen te beschermen, die het meest dodelijk kwetsbaar zijn voor het virus. Daartoe werden de bejaardentehuizen, die reeds besmet waren en vaak van alles verstoken waren — bescherming, opsporingstests, verplegers, dokters — op vele plaatsen omgevormd tot broedplaatsen van virussen en versnellers van de dood; opsluiting bleek voor vele bewoners de zekerste manier om te sterven. Doordat de politiek en de gezondheidszorg de schijnwerpers richtten op noodsituaties in ziekenhuizen, ging de sluiting van bejaardentehuizen hand in hand met de geheimzinnigheid van de dood; niemand kon zijn neus binnensteken om te weten te komen wat er aan de hand was of gewoon om te helpen. De vraag is: opsluiten of beschermen?

« Het belang van de context » betekent ook dat u uw gemeenschappen, hun leefomgeving en hun kwetsbaarheidsfactoren kent. Dit maakt deel uit van complex denken, waarbij de simplistische drift wordt vermeden die met name door generalisatiestrategieën wordt geboden.

Bij gebreke van aandacht voor de context en vooral van een werkelijke wil om deze te beschouwen, heeft een onmatig gebruik van ad hominem-argumentatie gedurende deze hele crisis welig getierd. Waar gaat het over?

Ad hominem argumentatie verwijst naar een retorisch argument dat bestaat uit het verwarren van een tegenstander met zijn of haar eigen woorden of daden. Het veelvuldige gebruik ervan door de media in de gezondheidscrisis heeft politici, wetenschappers, praktijkmensen en veldwerkers met elkaar in conflict gebracht, wat in hoge mate heeft bijgedragen tot de algemene verwarring.

Deze retorische oefening werd toegepast in verband met het dragen van maskers, Covid-behandeling, vaccinatie, enz. Het heeft er dus toe geleid dat de bevolking van elk van de protagonisten een binair standpunt verwacht, voor of tegen (zoals een stem in de politiek), dat vooral constant moet worden gehouden in de tijd (anders zou men de achting van het publiek verliezen), als garantie voor de goede trouw van de auteur.

Dergelijke argumentatie bevorderde echter het afglijden naar een aanval ad personam of argumentum ad personam (een oneerlijke manoeuvre die erop gericht is de tegenstander rechtstreeks als persoon in diskrediet te brengen). Bovendien heeft zij, op zo’n grote schaal uitgevoerd in de media, het ontstaan van een systematische, kritische reflectie over het belang van een gesitueerd of contextueel oordeel (wetenschappelijk, politiek, maar ook gezondheid)niet mogelijk gemaakt (of op zijn minst sterk belemmerd).

Elk besluit is verankerd in een bepaalde context die aanleiding moet geven tot een reeks vragen om de relevantie ervan te beoordelen (populaties, prevalentie, doeltreffendheid, risico’s, meerdere middelen, alternatieve strategieën, nieuwe gegevens, problemen, enz.) Deze benadering sluit aan bij een criterium (eerder een ratio) waarop wij in dit witboek terugkomen, namelijk dat van de kosten/batenverhouding of het risico. Het sluit ook aan bij de bezinning over het gebruik van het voorzorgsbeginsel.

Reflectief oordeelsvermogen ontwikkelen betekent ook het vermogen ontwikkelen om om te keren en je standpunt te wijzigen als de context verandert (aanpassingsvermogen) of als er niet goed over is nagedacht of als er nieuwe informatie aan het licht komt. Een dergelijke handelwijze is alleen mogelijk in volledige politieke transparantie die wordt geschraagd door een vertrouwensrelatie met de bevolking (of met de patiënt in het geval van de gezondheidszorg), zoals op bepaalde momenten van deze crisis het geval is geweest in culturele contexten zoals Zweden. Dit bewustzijn kan worden bereikt door actief te luisteren⁽⁴²⁾ andere gezichtspunten, vanuit verschillende perspectieven, die de context en het probleem ontsluiten. Als zodanig vereist reflectieve oordeelsvorming de ontwikkeling van emotionele vaardigheden om cognitieve conflicten te vergemakkelijken, d.w.z. het vermogen om zichzelf in vraag te stellen, zijn overtuigingen in twijfel te trekken en zijn twijfels en fouten hardop te delen. Dit is een van de onderwerpen die we ontwikkelen in White Card 4, waarin de rol van emoties bij het nemen van beslissingen centraal staat.

Daarmee relativeren wij niet de situatie, maar onze eigen opvattingen!

Een dergelijke houding is van essentieel belang om te voorkomen dat maatregelen aan doeltreffendheid en doelmatigheid inboeten en om te kunnen beschikken over verantwoorde volksgezondheidsstrategieën, tenzij men ervan uitgaat dat men incompetent blijft, of dat andere zaken dan de gezondheid van de bevolking de beslissingen sturen. De volgende getuigenis, afkomstig van een netwerk, vervolledigt deze inleiding tot onze tweede carte blanche:

« Een gemeenschappelijk gezondheidsbeleid op de hele bevolking baseren heeft geen zin in de geneeskunde, die er altijd naar heeft gestreefd een gezondheidsbeleid te ontwikkelen dat aan elk individu of elke groep individuenis aangepast.

Colonoscopieën worden niet verricht bij de gehele bevolking uit naam van de solidariteit tussen de generaties, maar bij mensen van 50 jaar en ouder en bij mensen met een genetische aanleg (ook al worden de diagnoses van darmkanker ook gesteld bij patiënten die niet tot deze doelgroep behoren omdat zij statistisch ongewoon zijn). Medische procedures zijn gebaseerd op risico-baten-kosten en de evenredigheid van de te nemen maatregelen ten opzichte van de oorzaak. Uiteraard zijn deze begrippen totaal vreemd voor onze politici en hun adviseurs, die de voorkeur geven aan het voorzorgsbeginsel of de zogenaamde overkoepelende techniek.

De risicogroep is sinds juni bekend, en de preventie had zich uitsluitend op deze groep moeten richten door hen maskers van professionele kwaliteit te geven, alsmede specifieke informatie om uit te leggen hoe gevaarlijke situaties kunnen worden vermeden tijdens het wachten op het vaccin, dat alleen deze risicogroep betreft. De anderen hadden hun leven normaal moeten kunnen leiden. Een gerichte strategie, gebaseerd op welwillendheid, empathie en pedagogie, heeft meer kans van slagen dan een strategie die aan iedereen wordt opgelegd en gebaseerd is op autoritarisme, geweld, veroordeling en angst.  »

Laten we deze reflectie voortzetten met onze tweede online carte blanche:

Covid 19: Voorzorgsbeginsel of « risico van schuld »? — Kairos (kairospresse.be)

WHITE CARD 3: Globaliteit, partnerschap, autonomie in de gezondheidszorg. Wanneer urgentie alles wegvaagt, maar het essentiële onthult!

Inleidende tekst

 » Hallo, ik woon in Spanje, ik had Covid in januari en zoals altijd werd mij verteld naar huis te gaan en te wachten met ibuprofen.

Na een week moest ik in het ziekenhuis worden opgenomen en daar kreeg ik Dexamethason. Na 3 dagen voelde ik me beter en na een week kon ik naar huis gaan, een beetje verzwakt maar dat was het.

Waarom behandelen we de zieken niet direct? Dit zou overbevolking van ziekenhuizen voorkomen!

Het is onbegrijpelijk!  »

Deze uit een netwerk gesprokkelde getuigenis zal in feite bij anderen van de orde van het onbegrijpelijke blijven, behalve een kritische en lucide analyse van wat er, al dan niet onbewust, op het spel staat in deze gezondheidscrisis.

Hoe kan een dergelijk gebrek aan eerstelijnszorg rationeel worden begrepen in het licht van theorieën over de organisatie van volksgezondheidsstelsels? Het gaat hier zelfs om een structurele versterking van de basis, met een verbeterde ambulante zorglijn die we hadden kunnen verwachten (zoals de toevoeging van zuurstofsaturatiebewaking; de invoering van protocollen met anticoagulantia en corticoïden…)

De volgende getuigenis, die wordt voorgesteld als inleiding op deze derde carte blanche, versterkt de problemen waarmee het gezondheidsstelsel te kampen heeft wanneer zijn frontlijn op die manier wordt verhinderd naar behoren te werken.

Wanneer reflectief oordelen verboden is

 » Gisteren moest ik een patiënt bezoeken die ik in een verpleeghuis moest plaatsen. Ik paste de behandeling voor mijn patiënt aan en voordat ik wegging, gaf de verpleegster mij een vel papier waarop ik moest aangeven of mijn patiënt het « Covid-vaccin » moest nemen of niet. […].

Alleen, onderin was er maar één vakje om in te vullen: een vakje om in algemene bewoordingen te zeggen dat ik instemde met de SARS-CoV‑2 vaccinatie van mijn patiënten. Ik voelde me alsof ik in een keuze aangeboden onder een totalitair regime, waar er maar één manier was om te stemmen. […].

Het was vooral deze laatste zin die discussie en bezorgdheid veroorzaakte bij de verpleegkundigen die het bericht hadden gezien, omdat in dit tehuis voor rust en verzorging mensen die het coronavirus hadden opgelopen evenveel werden gevaccineerd als degenen die dat niet hadden gehad. Er is in feite zeer weinig experimenteel bewijs waaruit blijkt of patiënten die eerder Covid-19 hebben gehad, al dan niet een groter risico lopen om bijwerkingen te ontwikkelen: wat redelijkerwijs kan worden gezegd, is dat de baten/risicoverhouding veel minder gunstig is voor het vaccineren van deze mensen (omdat zij reeds een natuurlijke immuniteit hebben), en dat er een groter risico is op het creëren van een pijnlijke toestand van iatrogene ontsteking bij mensen die de ziekte recentelijk hebben gehad « ⁽⁴³⁾

In deze getuigenissen zien we de verplettering van het reflectieve oordeel door het enige bepalende oordeel, en de verergering van een fetisjisme van het discours, dat uitsluitend gericht is op het resultaat (de verwachting van een bewijs van werkzaamheid), waardoor het mogelijk wordt het proces dat daadwerkelijk door de betrokken personen (patiënten & patiënten) wordt ervaren, te ontkennen. Deze houding gaat voorbij aan de tijdelijkheid van de werkelijkheid, waarbij men van tijd T0 naar tijd T1 springt als in een videospelletje waarin alleen het virtuele telt; de werkelijkheid, de ervaren tijdelijkheid, lijkt volkomen verouderd.

Net zoals de specifieke situatie, de eigen ruimtelijkheid van de patiënt, d.w.z. zijn eigen ruimte, waarin hij zich beweegt en leeft, ook verouderd lijkt te zijn, is het hic et nunc dat bij het Subject hoort vluchtig…en gaat verloren onder het zand.

Vandaar het belang om regelmatig terug te keren naar het reflectieve oordeel, door het te confronteren met het beslissende oordeel, omdat het, doordat het gebaseerd is op het hier en nu, waarde in zichzelf heeft. Zij houdt rekening met de onmiddellijkheid van de werkelijkheid, zij doet haar niet verdwijnen, en dit tegen alle formalisme en opgelegde regels in, zolang dit vermogen tot reflectief oordelen voldoende geïntegreerd is, verankerd in haar praktijk.

Reflectieve oordeelsvorming kan, zoals Kant voor ogen stond, in verband worden gebracht met phronesis (bij de Grieken) of prudencia (in het Latijn).

De grondslagen van het Primum non nocere principe van de geneeskunde volgens Hippocrates zijn gebaseerd op phronesis. Het oordeelsvermogen in Kants « Kritiek van de praktische rede » is in wezen gebaseerd op een reflectief oordeel.

Geen enkele praktijk kan ontsnappen aan een reflectief oordeel tenzij haar globale, contextuele en gesitueerde dimensie radicaal wordt ontkend. Dit zou neerkomen op een ontkenning van de werkelijkheid.

Dit is wat tijdens deze Covid 19 crisis aan een groot aantal verzorgers is opgelegd, zoals wij in deze volgende carte blanche ontwikkelen.

Maar voor we zover zijn, herinneren we ons, door de woorden van deze studenten, dat de structurering van onze « acties » altijd over een lange periode wordt ontwikkeld, die van onze school, academische en institutionele opmaak:  » De laatste overweging betreft de individualiteit van specialisten. Wij vinden het in ons beroep van cruciaal belang om de mening van onze vakgenoten te durven vragen. Het is jammer dat sommige collega’s het erg moeilijk vinden om andere, meer gespecialiseerde beroepsbeoefenaars om advies te vragen over een zaak/pathologie. Dit kan te wijten zijn aan de vrees van sommige beoefenaars om zichzelf te devalueren in de ogen van hun collega’s. Huisartsen zijn bijvoorbeeld gewend hun patiënten voor algemene zorg en follow-up naar specialisten door te verwijzen. Het komt echter vaak voor dat de laatste geen feedback geven. Dit is een belemmering voor de multidisciplinariteit die nodig is in een optimale follow-up. We kunnen ons dus voorstellen dat, vanuit het standpunt van de specialisten, naarmate de werkjaren vorderen en elke patiënt minder van nabij wordt gevolgd, de sociale reflexen verloren gaan.  »

Enkele hoofdstukken van de volgende boeken over medische opleiding, enerzijds « Penser la formation des professionnels de la santé. Een integratief perspectief » en « Hoe een referentiekader van gezondheidscompetenties ontwikkelen en analyseren » gaan zeer expliciet in op de professionaliseringsvraagstukken die verband houden met het vermogen om in een netwerk en in interdisciplinariteit te werken:

• Intergroep-conflicttheorieën voor het denken en uitvoeren van interprofessionaliteit in de gezondheidszorg ⁽⁴⁴⁾ ;
• Ontwikkeling van de dynamiek van organisatorisch leren in gezondheidsorganisaties ⁽⁴⁵⁾ ;
• Het perspectief van de patiënt-partner: een noodzaak voor de toekomst van het gezondheidswetenschappelijk onderwijs ⁽⁴⁶⁾ ;
• Organiseer de samenhang van de pedagogische omzetting met betrekking tot project engineering (processen en interacties van de actoren) ⁽⁴⁷⁾ .

Laten we eens kijken hoe de Covid-crisis is uitgelopen op een gezondheidssysteem dat niet in staat is tot collectieve intelligentie, door onze reflectie uit te breiden met onze derde online carte blanche:

Globaliteit, partnerschap, autonomie in de gezondheidszorg. Wanneer urgentie alles wegvaagt, maar het essentiële onthult! — Kairos (kairospresse.be)

WITTE KAART 4: De Covid Crisis en Emotionele Intelligentie: de ontbrekende schakel

Inleidende tekst

Geanonimiseerde getuigenis van een huisarts:

 » À In het laatste stadium van de ziekte, dat van de mogelijke dood, is het nog verontrustender vast te stellen dat voor patiënten ouder dan 70 jaar de door de wetenschappelijke autoriteiten (SSMG: Société Scientifique de Médecine Générale) uitgevaardigde voorschriften een coëxistentie mogelijk maken:

- Enerzijds het voorzorgsbeginsel om Hydroxychloroquine en Azithromycine niet te gebruiken wegens hun veronderstelde ondoeltreffendheid en mogelijke bijwerkingen;

- Anderzijds de mogelijkheid om de wet op de euthanasie te omzeilen, zodra zich een enkel teken van ernst voordoet, door middel van een protocol met de pudimentaire titel op de website van het SodMG: « Palliatief beheer van ademnood: therapeutisch protocol ». Dit protocol bestaat uit het gebruik van Morfine, Valium, Scopolamine en Primperan. Elk van deze moleculen heeft het bekende neveneffect dat het zenuwcentrum van de ademhaling wordt onderdrukt.

Hoewel het begrijpelijk kan lijken om tot deze barmhartige benadering over te gaan wanneer een patiënt aan het eind van zijn leven is en er geen therapeutische mogelijkheden zijn, is het een enorme paradox om een mogelijke behandeling (die voor andere pathologieën wordt gebruikt) af te raden vanwege de mogelijke bijwerkingen ervan, en tegelijkertijd tamelijk gevaarlijke moleculen aan te bevelen met de (niet bekende) bedoeling om de dood te bespoedigen van patiënten die in ademnood belanden zonder dat enige behandeling is geprobeerd. 

Elke arts handelt uiteraard volgens zijn eigen geweten, afhankelijk van het levenseindeproject dat vooraf door de bejaarde of zijn familie is opgesteld, maar de vraag lijkt gerechtvaardigd hoeveel artsen deze paradox niet hebben opgemerkt en de machteloosheid hebben aanvaard die hun door hun wetenschappelijke autoriteiten wordt aanbevolen/opgedrongen.⁽⁴⁸⁾ »

Het risico dat men bewust of onbewust letterlijk wordt opgeslokt door dergelijke voorrechten is tweeledig. Het ene is persoonlijk, in de zin van het loyaliteitsconflict, zoals elk manipulatief proces ons daarin kan brengen. De andere is professioneel, om de inzet van de patiënten die wij verzorgen te respecteren. Alleen een goed gemaakte in plaats van een goed gevulde ziel zal deze dubbele valkuil vermijden. 

Dit is waar Montaigne’s gedachte: « Ik smeed mijn ziel liever dan dat ik haar meub ileer » onontkoombaar wordt…en dat dergelijke smeedvaardigheden niet kunnen worden vrijgesteld van emotionele vaardigheden⁽⁴⁹⁾. Dit is des te meer het geval gezien de prevalentie van meervoudige geestelijke gezondheidsproblemen waarmee de arts te maken zal krijgen⁽⁵⁰⁾.

Net als intuïtie.

Zoals die welke we vinden via een raadselachtig personage in de film van Krzysztof Kieślowski uit 1988: « De Decaloog 1: Eén God zult gij aanbidden ». De regisseur toont de complexiteit en het soms paradoxale aspect van de relatie met de wet, in dit geval de wet van de wiskunde, in situaties die aan de werkelijkheid zijn ontleend. Aldus het lot van dit kind, schaatsend op een bevroren meer, wiens ijs breekt en hem in het koude, dodelijke water stort, terwijl de statistieken en zijn vader, een universiteitsprofessor die hij bewonderde, met zekerheid hadden voorspeld dat er absoluut geen risico was. 

Het is tot een dergelijke bezinning dat deze volgende carte blanche ons uitnodigt.

En met enthousiasme stellen wij vast dat het tijdschrift Pratiques, waarvan het nummer 93 samenvalt met dit essay, getiteld « Can we care without touching or being touched?⁽⁵¹⁾Hij is ook betrokken bij de radio met het programma « Les voies de la médecine utopique ». Het is inderdaad, in sommige opzichten, een vorm van Utopia dat wij u uitnodigen vanaf nu en in het vervolg van deze witte kaarten… 

Inderdaad, zoals de medische studenten ons in herinnering brengen, hebben we het over een utopie, want we hebben het over diepgaande veranderingen die gewenst zijn. Veranderingen die niet alleen invloed hebben op het object voor je, maar ook op jou:  » Het zou ook interessant zijn te werken aan het altijd aanwezige taboe rond geestelijke gezondheid: iemand die lijdt aan stress of depressie, bijvoorbeeld, schaamt zich er vaak voor en is bang als zwak te worden gezien. Het idee dat je gek moet zijn om een psychiater of zelfs een psycholoog te raadplegen, is nog steeds heel gangbaar. Dit maakt hetmoeilijk voor patiënten om goed te worden behandeld en te genezen. « …en dit taboe is in de medische wereld zelf al goed ingeburgerd, met alle gevolgen van dien. Laten we dit onderzoeken met de Covid-crisis, waarbij we onze overwegingen uitbreiden met onze vierde online witte kaart:

Covide crisis en emotionele intelligentie: de ontbrekende schakel — Kairos (kairospresse.be)

WITTE KAART 5: Van de vegetatieve ziel in Covid weer

Inleidende tekst

« Zoals Richard Horton, redacteur van het Britse medische tijdschrift The Lancet, ons eraan herinnert , is Covid-19 niet alleen een besmettelijke pandemie. Het is vooral een syndroom, waarbij de wisselwerking tussen infectieziekte, niet-overdraagbare aandoeningen en leeftijd wordt versterkt, waardoor de symptomen en de prognose van de infectie verergeren. De prevalentie en de ernst van de Covid-19-pandemie worden dus versterkt door reeds bestaande epidemieën van chronische ziekten, die op hun beurt sociaal gespreid zijn. Deze niet-overdraagbare ziekten zijn namelijk over de bevolking verdeeld volgens een sociale gradiënt: hun prevalentie neemt toe naarmate het economisch en sociaal kapitaal van de individuen afneemt. Deze sociale gradiënt illustreert ook het begrip syndemie: economisch kwetsbare bevolkingsgroepen met meervoudige co-morbiditeiten zijn degenen die de hoogste prijs hebben betaald voor Covid-19 en het beheer daarvan. ⁽⁵²⁾« Het artikel « Wanneer de wereldwijde reactie op de COVID-19 pandemie zonder gezondheidsbevordering⁽⁵³⁾ « Deze notie van een unie ontbreekt ook in de algemene strategische visie op de volksgezondheid, terwijl zij deel uitmaakt van de beginselen van gezondheidsbevordering.

Sommige artsen op dit gebied, die gewend zijn hun praktijk zowel toe te spitsen op het behoud van de gezondheid van de patiënten als op de genezing ervan, benaderen de komst van dit virus dan ook met gedachten die gericht zijn op preventie en gezondheidsbevordering. Zij kunnen gebruik maken van hun reflexen en de kennis die zij in hun praktijk hebben opgedaan om te trachten het vermogen — of de middelen — van de patiënten om doeltreffend op een ziekte of virus te reageren, te verbeteren.

« De uitsluitend materialistische benadering van het leven leidt ons sluipenderwijs naar de verzwakking van het vitale potentieel van alle vormen van leven op de planeet, of zelfs hun regelrechte verdwijning, door de ineenstorting van immuunsystemen, bij mensen, dieren of planten.⁽⁵⁴⁾

Dit geldt voor artsen die een meer omvattende praktijk van de geneeskunde hebben ontwikkeld. Dit is allesbehalve een gemakkelijke weg, want wat openheid voor dergelijke mogelijkheden in de hand werkt, wordt niet begunstigd, zoals deze (geanonimiseerde) getuigenis van een student geneeskunde getuigt:  » Tijdens mijn stage in de huisartsenpraktijk had een van de artsen haar aanvraag om stagebegeleider te worden ingediend en deze werd geblokkeerd omdat zij een opleiding in voeding volgde. Uiteindelijk werd dit aanvaard op voorwaarde dat wat tijdens de opleiding werd geleerd, niet aan de studenten zou worden geleerd tijdens de stages… « . En een trainer in emotionele vaardigheden voor docenten voegde daaraan toe (geanonimiseerde getuigenis):  » Ja, ik weet het. Ik heb nog veel meer soortgelijke getuigenissen gehad toen ik betrokken was bij de opleiding van docenten. Dat is absoluut waar.. « .

Een dergelijke bewering is des te decadenter (in de zin van een onfatsoenlijke kloof tussen kennis en actie) daar de wetenschappelijke vooruitgang nieuwe kennis over het belang van adequate voeding aantoont en demonstreert, informatie die soms door de algemene publiekspers wordt doorgegeven, zoals blijkt uit dit fragment van een programma op de RTBF, de Belgische publieke zender, over de kwestie van de microbiota⁽⁵⁵⁾ :  » De microbiota heeft een zeer brede en algemene rol. Simpelweg omdat het nauw verbonden is met ons immuunsysteem, dat zich grotendeels daar bevindt (70% van de immuuncellen bevinden zich in de intestinale). En natuurlijk is onze immuniteit onze grote garantie voor gezondheid. Het mag niet te actief zijn, anders leidt het tot chronische ziekten, het moet voldoende actief zijn, anders worden we steeds ziek, en het moet correct functioneren, zodat het zich niet tegen onze eigen cellen keert, wat een auto-immuunziekte is. Dus in ieder geval, het is belangrijk. Stofwisselingsziekten zoals diabetes of obesitas, kanker, neurodegeneratieve ziekten, chronische inflammatoire darmziekten, auto-immuunziekten, depressie, en zelfs dingen als osteoporose…

Alle ziekten houden op de een of andere manier verband met de microbiota.

Overdreven breken met onze eigen middelen ten gunste van een chemisch, fysisch en technisch geheel komt op zijn zachtst gezegd over als een gebrek aan verankering in de werkelijkheid, in het lichaam en in het heden.

Wat een stroomafwaarts project weer!

Omdat we intrinsiek verbonden zijn met het levende, net als dit virus dat we proberen te bestrijden, moeten we eerder proberen te luisteren naar wat het ons leert…

En het is misschien juist deze rol van preventie en gezondheidsbevordering die de meest fundamentele lering uit deze crisis zou zijn in termen van globale geneeskunde (rekening houden met alle sociale en gezondheidsdimensies van de mens en de overeenkomstige sociale en gezondheidsdiensten), of zelfs holistische geneeskunde (integratie van een diepere band tussen de persoon en tussen de persoon en de natuur), wat zou leiden tot een breuk in het paradigma* van de medische opleiding, die te exclusief op het curatieve domein is gericht. En dit opdat de WHO-definitie van gezondheid op een dag concreet kan worden geoperationaliseerd… en geen holle retoriek blijft, of, uiteindelijk , een instrument van verwarring.

Het is tot een dergelijk reflexief perspectief op onze Covid 19 crisis dat wij u met deze vijfde online carte blanche uitnodigen:

De vegetatieve ziel in de tijd van Covid — Kairos (kairospresse.be)

CARTE BLANCHE 6: Dansen met de Covid

Inleidende tekst

Kunst is kennis, om een idee van Nietzsche over te nemen. Kunst is niet iets dat door onze intelligentie wordt toegevoegd aan de wereld zoals wij die kennen en dat een vorm van versiering van deze wereld zou zijn, een adjuvans, een manier om onze wereld te verfraaien. Het is ook een ervaring, een kennis van de wereld die onze intuïtie in het spel brengt, en vanuit dat gezichtspunt hebben we dus dit andere vermogen waardoor we de werkelijkheid kennen, dit andere vermogen waardoor we onszelf een andere ervaring geven. En onze hele menselijke onderneming bestaat erin volledige mensen te worden die op onze twee benen lopen, dat wil zeggen, die de intelligente ervaring van de wereld hebben en ook de intuïtieve ervaring van de werkelijkheid. En daar beëindigen we het drama of de tragedie en worden we de complete mens die het onze taak is tot stand te brengen.

Souleymane Bachir Diagne

« Er zijn er die willen sterven op een regenachtige dag
En anderen in de zon
Er zijn er die alleen in bed willen sterven
Stil in hun slaap

Ik wil sterven op het podium
In de kijker
Ja, ik wil sterven op het podium
Het kleurrijke open hart
Sterven zonder pijn
Op de laatste bijeenkomst
Ik wil sterven op het podium
Zingen tot het einde⁽⁵⁶⁾  »

« Poëtica » moest, meer dan enige andere kennis, voor eens en voor altijd ontworteld worden. Deze zin, afkomstig van Nancy Huston in haar boek « Souls and Bodies ⁽⁵⁷⁾Deze « intuïtieve, emotionele, verbindende intelligentie », waarvan de draagwijdte wordt beperkt door de verklaring van het hoe en waarom, komt tot uiting in het feit dat het « hoe en waarom » niet hetzelfde is als het « wat ».

En toch is het kennis, zoals zij opmerkt. In ons perspectief verwijst deze kennis naar persoonlijke hulpbronnen — vermogens, faculteiten, bekwaamheden — die deze opening naar het imaginaire, naar het symbolische, naar het vertellen, naar creatieve expressie mogelijk maken. En des te meer, of des te beter, naarmate deze zich emancipeert van de conventies en normen waarbinnen het artistieke milieu, verstrikt in het academisme, evenals het wetenschappelijke milieu, zich kan opsluiten of zelfs reduceren, waardoor de Möbiusknoop in een steeds strakkere lus komt te liggen in de richting van een worden dat eerder armer dan opener wordt.

Want het behoeft geen betoog dat iemand 10 jaar kan hebben gestudeerd zonder enig gezond verstand, kritisch denken of intellectuele nieuwsgierigheid te bezitten. Het is een herinnering dat instructie niet moet worden verward met intelligentie. En intelligentie is bovenal globaal, vol van al onze middelen, zowel cognitief als emotioneel.

Laten we ons perspectief verruimen door onze volgende carte blanche te lezen, waarin een beroep wordt gedaan op onze verbeeldingskracht en creativiteit om de volgende gezondheidscrisis beter aan te pakken.

Of anders. Door het vermogen tot observatie en interactie te bevorderen, zoals in sommige toneellessen kan worden geleerd. Onze haast om te oordelen over wat goed en wat slecht is, verwart onze waarnemingen. Maar weinig dingen zijn belangrijker, inspirerender (en worden meer verwaarloosd) dan waarnemen. Weten hoe je moet observeren, en vooral hoe je jezelf moet observeren, kan geleerd worden. Het is zelfs een van de hoogste vormen van intelligentie. Even interactief betekent beginnen met de drie hersens: hoofd, hart en ingewanden!

En aangezien er geen gezondheidscertificaat nodig is om samen de grenzen van de verbeelding over te steken, laten we verder gaan met onze nieuwe online carte blanche :

Dansen met de Covid — Kairos (kairospresse.be)

WITTE KAART 7: Spiritualiteit, individuatie en geneeskunde: de covidiaanse Kairos

Inleidende tekst

« Maar is het het meer, is het het oog dat het beste ziet? Het meer, de vijver, het stille water stopt ons aan de rand. Hij zegt tot de gewilligen: gij zult niet verder gaan; gij zijt gemaakt om naar de dingen te kijken die ver weg zijn, van gene zijde! Toen je rende, was hier al iets aan het kijken. Het meer is een groot, rustig oog. Het meer neemt al het licht en maakt er een wereld van. Door hem wordt de wereld reeds aanschouwd, wordt de wereld voorgesteld. Ook hij kan zeggen: de wereld is mijn voorstelling.⁽⁵⁸⁾ »

Het is tot een radicale omkering van perspectief dat wij onze lezer in deze teksten uitnodigen. Deze laatste carte blanche suggereert met name dat wij de wereld van onze eigen voorstelling verlaten en deze uitbreiden tot een werkelijkheid waartoe onze eigen zintuigen ons toegang kunnen verschaffen. Een dergelijke benadering is vandaag de dag des te belangrijker, omdat het gaat om « leren bidden in het tijdperk van de technologie », om het prachtige boek te citeren van Gonçalo M. Tavares, hoogleraar epistemologie en een belangrijke figuur in de hedendaagse Portugese literatuur. De urgentie is voelbaar en niet alleen die van de operatiekamer, zoals dit uittreksel van de achterflap van zijn boek lijkt te zeggen:

« De chirurg Lenz Buchmann is geen goede man. In zijn wereld, is ziekte cellulaire anarchie, de scalpel een wapen. Medelijden is een overbodig gevoel. Gretig naar macht en strijd, verlaat hij de geneeskunde voor de politiek. Zijn credo: verlies nooit de controle, weiger het irrationele. Blijf sterk, koste wat het kost. Angst is illegaal.

De urgentie zou hier zijn zich te ontdoen van de « fata morgana van zekerheid », en citeert, als een echo van Tavares’ boek, dat van Siri Hudsvedt ⁽⁵⁹⁾ reeds vermeld in onze carte blanche 5.

De enig mogelijke weg is een weg van individuatie — van subjectivering — die altijd onzeker is en die loopt via het « begrijpen van je daden om te begrijpen wat je bent », waardoor we « de lichtheid van de zwaartekracht kunnen teruggeven aan de man zonder zwaartekracht », zoals deze volgende carte blanche ons aanmoedigt te doen om de impasse van Oedipus te vermijden…

« De episode van de Sfinx heeft een bijzondere diepte waardoor het misschien wel het centrum, de kern van het hele verhaal is. Want Oedipus weet niets over zichzelf, noch zijn afkomst, noch zelfs zijn naam (Oedipus is een bijnaam). Alle mensen weten hoe ze de eenvoudigste vraag moeten beantwoorden: Wie ben ik? Wat is mijn naam? Wie zijn mijn ouders? Oedipus weet niet… Maar geen mens voor hem was in staat geweest het raadsel van de Sfinx op te lossen, waarvan het antwoord juist de mens is. Dus, waar iedereen zijn singulariteit kent (wie ik ben, ik), maar niet het concept (de mens), is het voor Oedipus het tegenovergestelde: absolute blindheid voor de singulariteit van zijn zelf, maar uniek inzicht in het generieke concept. Dit is ook een manier om te zeggen dat deze conceptuele kennis nutteloos is indien de onmiddellijke kennis van het zelf niet aanwezig is.

Deze laatste tekst besluit onze 7 witte kaarten. Onder de oneindig vele betekenissen die aan het getal 7 worden gegeven, kiezen wij een betekenis die toch met een zekere ongerustheid is geladen, omdat het de overgang aangeeft van het bekende naar het onbekende: een cyclus is voltooid, wat zal de volgende zijn⁽⁶⁰⁾?

Als elk van deze witte kaarten op zijn eigen manier een tijd van onderzoek vertegenwoordigde, een ware Chronos, in een tijd die nodig is om te begrijpen , is het begaan van een andere tijd.

Het is de tijd van Kairos!

Dat van het verlaten van de enige voorstelling van de wereld en leren te Leven.

« De sterren moeten niet worden begeerd; zij moeten worden verblijd in hun pracht.

Goethe

Laten we deze opening voortzetten met onze laatste online carte blanche:

Spiritualiteit, individuatie en geneeskunde: de covidiaan Kairos — Kairos (kairospresse.be)

ISHAH ⁽⁶¹⁾ Florence Ouder

Discussie⁽⁶²⁾

« Ja, maar, » — zoals velen nog steeds beweren — « zonder maatregelen zou de ramp nog groter zijn geweest! Het heeft geen zin te proberen te overtuigen, dat is een intellectuele uitdaging, maar het is nu wel duidelijk dat de epistemologie waarin wij onszelf hebben opgebouwd en de mate van openheid voor kennis die wij onszelf in het leven hebben geboden, beide fundamenteel bepalend zullen zijn voor onze manier van voelen, beheren, reageren, begrijpen of handelen in deze crisis.

Omgekeerd zou men — op het moment dat ik dit schrijf — unaniem kunnen zijn over de constatering dat een heel jaar lang is getracht de onzekerheid op te vangen met cijfers en dat diezelfde onzekerheid over de gehele linie is toegenomen.

De chaos is op zijn hoogtepunt, waardoor, in de verwarring die ermee gepaard gaat, de mechanica van de Karpman driehoek ⁽⁶³⁾ De chaos is op haar hoogtepunt, zodat in de verwarring die ermee gepaard gaat, het mechanisme van de Karpman-driehoek in goede gezondheid blijft, dankzij het buitensporige gebruik dat ervan wordt gemaakt door de meest bedreven of bekwame « deskundigen », media of politici op dit gebied.

De eerste studies van begin 2021 hebben inderdaad enerzijds het psychologische leed bevestigd⁽⁶⁴⁾,⁽⁶⁵⁾ evenals vele andere « nevenschade » op verschillende niveaus⁽⁶⁶⁾. Anderzijds hebben zij de nutteloosheid of zeer geringe doeltreffendheid van beheersingsmaatregelen vastgesteld⁽⁶⁷⁾. Op hetzelfde moment, brieven en witte kaarten ⁽⁶⁸⁾ steeds opener voor ambtenaren, met zeer kritische standpunten over het bestuur zelf, zijn verschenen in zogenoemde mainstream-kranten en niet alleen via de alternatieve media^(69),(70). Geconfronteerd met deze waarnemingen stuit men meestal op ontkenning, die zich soms paradoxaal manifesteert in een « welwillende » of « luisterende » houding bij de meest dogmatische van deze « deskundigen » of politici die dezelfde logica’s van opsluiting hebben voorgestaan, en dit in cognitieve dissonantie⁽⁷¹⁾ de meest complete. Met andere woorden, zij vertonen een « lucht van niets » of een « met de wind mee » richting van T0 naar T1 zonder rekening te houden met hun gesneuvelde soldaten, in verschillende vormen (ook psychisch, economisch, sociaal…) op het slagveld. Zijn we zo gemakkelijk vervangbaar?⁽⁷²⁾ ?

Onder de soldaten die aan dit front sneuvelden, valt de ongekende nabijheid tussen verre generaties op, die van grootouders en jongeren, zoals getuigt van de vader van een tienermeisje dat bij het aanbreken van haar 18e jaar zelfmoord pleegde⁽⁷³⁾Een jonge soldaat, met open mond, blootshoofds, En zijn nek badend in de frisse blauwe waterkers, Slaapt, hij ligt in het gras, onder de wolk, Bleek in zijn groene bed waar het licht regent ».⁽⁷⁴⁾

Tot de eerder genoemde cognitieve dissonantie of zelfs regelrechte ontkenning⁽⁷⁵⁾Bevestigingsbias en cognitieve bias⁽⁷⁶⁾ heel gewoon van « onvolwassen » autoriteiten⁽⁷⁷⁾Bovendien zijn er een aantal andere sociaal-psychologische mechanismen die veel meer sociaal en maatschappelijk gekleurd zijn in termen van democratie (en debat op tegenspraak). Naast een nogal infantiliserende communicatie rond een « gedrag-beloning »-type van beheersing die dicht aanleunt bij een « stimulus-respons »-type van behavioristische logica (waarover wij in een voetnoot iets meer documenteren, met inbegrip van de rol van bepaalde academische kringen, met inbegrip van de sociale psychologie⁽⁷⁸⁾), hebben we het al gehad over mediacensuur.

Maar door een soort versterking, die wellicht eigen is aan onze sterk gemediatiseerde, gedigitaliseerde en in netwerken georganiseerde moderniteit, is een verschijnsel van discriminatie alle lagen van de bevolking binnengedrongen⁽⁷⁹⁾. De mediapolitieke logica van « voor of tegen » heeft het mogelijk gemaakt dat de meest scherpzinnige mensen, die door middel van complex en analytisch denken de meer algemene inzet van de situatie probeerden te begrijpen, systematisch werden bestempeld als « samenzweringstheoretici » of andere stigmatiserende termen⁽⁸⁰⁾.

 » Er is het stigma van schande, zoals de fleur-de-lys gegraveerd op de schouder van galeislaven. Er zijn de heilige stigmata die de mystici treffen. Er is het stigma van ziekte of ongeval. Er is het stigma van alcoholisme en het stigma van drugsgebruik. Er is de huid van de zwarte man, de ster van de Jood, de manieren van de homoseksueel. Tenslotte is er het strafblad van de activist en, meer in het algemeen, wat je weet over iemand die iets heeft gedaan of is geweest, en « deze mensen, je weet wel… « .

Wat heeft dit allemaal gemeen? Om een verschil te markeren en een plaats toe te wijzen (…).

 » Na een vijftigjarige carrière als bioloog en viroloog scant Bernard Rentier, nu gepensioneerd, de cijfers van Covid-19 en bestudeert hij wetenschappelijke artikelen. De voormalige rector van de Universiteit van Luik zegt het beu te zijn de angstwekkende toespraken van sommige gezondheidsdeskundigen aan te horen. Onder druk van het feit dat hij tijdens de tweede golf een « geruststeller » en zelfs een « ontkenner » werd genoemd, houdt de zeventigjarige vol dat een andere aanpak van de epidemie mogelijk is « ⁽⁸¹⁾.

Het proces van « sociale schade ».

Volgens de socioloog en hoogleraar aan Rennes 2, Stéphane Héas, co-auteur van het boek « Les porteurs de stigmates », « maakt dit verschijnsel deel uit van een proces dat ‘sociale vooroordelen’ wordt genoemd en dat leidt tot geweld tegen mensen — tot en met moord, intimidatie en belediging aan toe.

Het proces is al tientallen jaren bekend, zegt hij, « in de geschiedenis, in de sociologie, in de psychologie ». En het is cumulatief. « Mensen die dit proces ondergaan, worden vaak belast met andere verwijten, min of meer logisch, soms volkomen irrationeel, maar met zeer concrete gevolgen van uitsluiting en vermijding. Deze mensen kunnen dan als onvoorzichtig of zelfs « vuil » worden beschouwd omdat zij in contact komen met mensen die zogenaamd vuil of besmet zijn. Daarom, om te worden vermeden, of in de meest gewelddadige gevallen, om te worden verwijderd of vernietigd⁽⁸²⁾. » « .

In het gezicht van de vaccin propaganda ⁽⁸³⁾ In het licht van de vaccinpropaganda die op het moment van dit schrijven in volle gang is, is het hart van de interventietroepen, d.w.z. de « medische beroepsgroep », bijzonder onderhevig aan de mechanismen van de sociale psychologie, met name via het normatieve orgaan dat wordt vertegenwoordigd door de « Ordre des médecins ».

 » (…) Het is duidelijk dat een krachtige aanbeveling door de arts de enige manier is om bij te dragen aan adequate preventie, bescherming en bevordering van de gezondheid, zoals voorgeschreven in artikel 5 van de Code voor Medische Ethiek (CDM 2018). Het College van artsen zal ervoor zorgen dat artsen hun ethische plicht nakomen door een voortrekkersrol te vervullen bij het aanbevelen en bevorderen van vaccinatie ».⁽⁸⁴⁾

Het schuldmechanisme, dat gemakkelijk verankerd is in ons joods-christelijk verleden en dat ook tot uiting komt in onze epistemologische keuzes (zie de witte kaarten over dit onderwerp), is aan het werk met een versterkingspotentieel in de uitsluiting van sommigen ten gunste van anderen, de logica van groepen (identiteit en saamhorigheid of « het kudde-instinct » zoals Nietzsche zou zeggen!) en de zizanie die kan werken volgens de vaak bekende verhoudingen tussen medische vakgenoten over de kwestie van de vaccinatie. Dit laatste staat symbool voor een bepaalde verhouding tot de wereld (de diepst gekoesterde overtuigingen, omdat zij onze ontologische keuzes bepalen, in de nabijheid van de geestelijke dimensie van ons wezen) en maakt deel uit van diepe waarden en dus ook van emoties. Een dergelijke radicale oplegging vond plaats zonder een open debat over het vraagstuk van de preventieve, beschermende en bevorderende geneeskunde, zoals in dit hele essay is uiteengezet.

Waarom stroomafwaarts met emoties spelen in plaats van stroomopwaarts emotionele, relationele en ethische vaardigheden te hebben ontwikkeld, die bevorderlijk zijn voor debat en controverse in de medische en gezondheidswereld? En waarom de optie van alleen vaccinatie radicaliseren, terwijl een fundamenteel debat over de veelvoudige en kritische kwesties van vaccinatie nooit heeft plaatsgevonden in onze medische studies, en misschien op een heilzame manier (maar ook te laat) met deze crisis naar voren komt…

Zo zien we de meest schadelijke mechanismen van de sociale psychologie opkomen of versterkt worden, die in sommige opzichten doen denken aan de slechtste uren van de geschiedenis⁽⁸⁵⁾ …Want het is een kwestie van begrijpen, met de hulp van de velden van sociale psychologie⁽⁸⁶⁾. Als Arendt haar theorie van de ‘banaliteit van het kwaad’ ontwikkelde tijdens het Eichmann proces…⁽⁸⁷⁾Er blijft een hypothese over. Het is dat men de laatste verklaring heeft gemist, die van « goed doen door kwaad te doen », dat men het proces te vroeg heeft verlaten, terwijl Eichmann zijn daad niet op gezag bevestigde maar omdat hij goed deed⁽⁸⁸⁾In tegenstelling tot een groep die goed doet,een groep opbouwen die doet kwaadOf het nu gaat om gewapende terroristen die de Bataclan binnendringen, of om mensen die discussiëren over de risico’s en voordelen van Covid-vaccinatie, het resultaat is hetzelfde: deze vertegenwoordigers zullen worden bestempeld als « anti-vax-anti-modern-anti-samenleving-anti-wel … », of anti-5G-extremisten, maar ook worden geassocieerd met een of ander politiek extreem. Dit is het risico van totalitarisme ten overstaan van het instrument van sociale binarisering⁽⁸⁹⁾.

Hoe zijn we hier gekomen? ⁽⁹⁰⁾ ?

De huidige binarisering van de samenleving, een erfenis van de epistemologische grondslagen die ons hebben opgebouwd, is meer dan ooit gebaseerd op steriele tegenstellingen. In dit verband is het niet tevergeefs te stellen dat de gezondheidscrisis een van de belangrijkste hedendaagse hefbomen van deze dualiteit aan het worden is, en een vorm van binarisering in het leven roept die zij globaliseert. De laatste verzwelgt, of doet anderen vervliegen. Het is dat van een voortdurende behoefte aan geruststelling door middel van cijfers om de onzekerheid van de werkelijkheid te beheersen. De dualiteit van « veiligheid-formele-orde-instelling » versus  » onveiligheid-informele-orde » wordt bevestigd in de relatie tot regels, protocollen, normen en maatregelen die al onze ruimten van ontmoeting en constructie van het Zelf door de Ander splijt⁽⁹¹⁾.

Dit mechanisme van binarisering, of tegenstelling, is uiteraard niet bevorderlijk voor de dialoog die zo noodzakelijk is en, of we dat nu leuk vinden of niet, de enige uitweg. Dit is wat deze getuigenis, verzameld uit vele anderen op het web, ons vertelt; deze heeft de verdienste van helder te zijn…

Roken

« Laten we verder gaan dan rook en spiegels om een uitweg te vinden!

Deze week heeft een jong meisje zelfmoord gepleegd. Haar vader beschrijft het leed van zijn dochter, zijn eigen leed omdat hij haar niet heeft kunnen helpen. Deze week hebben jongeren het aangedurfd zich uit te spreken en te vragen om herstel van de toegang tot het leven.

In de media en op sociale netwerken zijn de standpunten gepolariseerd omdat ze allemaal uitgaan van de premisse dat er een keuze moet worden gemaakt tussen het behoud van het leven van de jongeren of dat van de ouderen.

En dat is de echte rook en spiegels: terwijl we ons tegen elkaar laten uitspelen, komen we niet op voor de ideeën waar de meeste mensenbaat bij zouden hebben.

Het vestigen van een dogma dat tweeledig denken toestaat

Dogma van een dodelijke pandemie waarbij het enige mogelijke verhaal dat van de gezondheidsautoriteiten is en dogma van De Oplossing dat van vaccinatie is.

In dit interview ⁽⁹²⁾ waarvan wij hieronder een uittreksel voorstellen, bespeuren wij duidelijk de aanwezigheid van een dogmatische gedachte en ontdekken wij hoe de democratie tot een dergelijke logica wordt gereduceerd: tot kletspraat!

Inderdaad, op de vraag « welke rol spelen sociale netwerken in deze crisis? De belangrijkste rol die zij spelen is dat zij mensen die op elkaar lijken in staat stellen elkaar te ontmoeten, een band te scheppen, een collectieve identiteit en een visie op de wereld te ontwikkelen. Dit is eerder positief. Aan de andere kant zijn sommige wereldbeelden niet altijd erg bevorderlijk voor de bestrijding van een pandemie. Vaak zal deze visie worden geconstrueerd in oppositie met het discours van de autoriteiten. Dit polariseert de samenleving en bemoeilijkt soms het democratisch debat.  »

Het gebruik dat sommige dokters in de pers maken⁽⁹³⁾ van het begrip discriminatie is een andere manifestatie van deze religieuze, dogmatische logica aan het werk. Voor sommigen van hen is de toegankelijkheid van het vaccin voor iedereen dus voldoende om het niet-discriminerend te maken. En toch kunnen mensen die ervoor kiezen zich niet te laten vaccineren, worden gediscrimineerd bij de toegang tot bijvoorbeeld feestelijke evenementen. Om het anders te zeggen, en Caroline Vandermeeren te citeren, die op een sociaal netwerk over dit artikel schrijft:  » Kortom, zijn opvatting van het discriminatiebeginsel: als men de keuze heeft gehad om een vaccin te weigeren dat niet verplicht is, heeft men het recht om de toegang tot evenementen te discrimineren op grond van iemands keuze… Het is grappig, want het leek mij dat bij het beginsel — bijvoorbeeld — van non-discriminatie op grond van godsdienstige keuze, het beginsel er juist in bestaat om mensen niet te discrimineren met betrekking tot een keuze die vrij wordt gelaten en die — dus — in de praktijk niet tot discriminatie kan leiden.

Dit vaccin-dogma is ook bekend en bekritiseerd door sommige artsen die zich hebben gewaagd aan een vorm van openbare « onthulling », een exercitie die verwant is aan sociaal geweld in de zin van confrontatie met de norm. Als getuigenis, die van een reanimatiearts, gesprokkeld in mei 2021 van een netwerk:  » De meeste artsen zijn de geestelijke zonen van Pasteur, Koch en Jenner, door cultuur en opleiding, ik eerst. Voor sommigen gaat dit zo ver dat « DE » vaccinatie een ideologie wordt die gebaseerd is op bijna ongeschapen geopenbaarde waarheden en niet zomaar een middel om besmettelijke ziekten te bestrijden …met suras die worden gereciteerd zonder dat men ook maar de geringste toestemming heeft om ze te bespreken, laat staan te bekritiseren. Voor hen is het een zonde om niet het hele vaccinpakket te nemen, het is een soort geloofsafval. De Ordre des Médecins is de hoeder van dit vaccingeloof, dat zelfs een wereldvermaarde viroloog niet in twijfel mag trekken, al is het maar af en toe. (Zie Raoult’s boek over Vaccinaties)⁽⁹⁴⁾. GEEN vaccinatie kan bekritiseerd worden omdat vaccinatie een geopenbaarde en ongeschapen waarheid is…Een soort Koran. Het is even nutteloos om te proberen EEN vaccinatie te bekritiseren tegenover een « provax » als het is om het nut van EEN vaccinatie te bewijzen tegenover een « antivax »..

Dit is een psychiatrisch verschijnsel dat bekend is en bestudeerd wordt in verband met sektarische bewegingen.

Evenals het geloof in HET masker en blinde opsluitingen en andere groteske curren, heeft vaccinatie lang geleden het terrein van de wetenschap verlaten.

Er is geen bewijs om de vurigheid van de gelovigen te temperen. 

Het is dan ook niet verwonderlijk dat, uitgaande van het medische discours, in de samenleving een scheidslijn wordt getrokken die niet mag worden overschreden, waardoor in deze hele crisis de simplistische logica van de organisatie in twee rivaliserende groepen, die van de pro’s en die van de contra’s, op meesterlijke wijze wordt versterkt… zoals bij een voetbalwedstrijd waarbij het altijd een kwestie is van partij kiezen als men een warme sfeer wil… of de zizanie in zekere zin!

Deze dualiteit, die haaks staat op het « complexe denken » van Morin, onttrekt de perfecte maar paradoxale ontmoeting aan het oog van de cartesiaanse, positivistische en in dit geval sciëntistische logica die in de geneeskunde overheerst, en de koude, neoliberale, technische logica van de cijfers, die uitsluitend gebaseerd is op de logica van de markt en de winst. Deze conjunctie is de open deur voor alle corrupte driften in een vorm van wereldwijde vervreemding.

Veel van de protagonisten van deze twee werelden ontmoeten elkaar door wat wij zouden noemen « een paradoxale omkering van empathische noodzaak ». In sommige landen (zijn dat de meest Cartesiaanse landen?) wordt namelijk een mechanisme van schuldgevoelens, inspelend op het gevoel van empathie, van bevolkingen, groepen actoren en individuen waargenomen. Men zou echter het tegendeel verwachten, zoals het reflectieve oordeel dat uit een alomvattende logica is opgebouwd, ons in herinnering brengt. Dit geldt zowel voor de gezondheidszorg als voor het gezondheidsbeleid. Dit alles maakt deel uit van een democratische partnerschapsbenadering, d.w.z. gebaseerd op collectieve intelligentie, inclusief, waarbij ook de patiënt wordt betrokken, in overeenstemming met de mooiste discoursen over gezondheid, van de definitie van gezondheid door de WHO tot het Handvest van Ottawa inzake gezondheidsbevordering⁽⁹⁵⁾.

Vertogen die op grote schaal worden uitgedragen door alle scholen en instellingen voor volksgezondheid in onze landen, maar die niet worden geoperationaliseerd in de concrete medische opleiding en dus niet worden geïntegreerd in de praktijk — praxis — van de gezondheidswerkers, zoals we in deze witte kaarten hebben aangetoond.

In strijd met een dergelijk democratisch perspectief wordt onze kwetsbare mensheid, zoals hierboven omschreven, momenteel echter beroofd van haar vermogen om te handelen. Deze laatste wordt ingeperkt door de overheersing van de ander, door het gezag dat wordt vertegenwoordigd door regeringen en deskundigen. Aan het beeld van verwonding (ziekte en « collaterale » schade) en afhankelijkheid (technisch, technologisch, economisch en farmaceutisch), wordt dat van zelfonteigening (dominantie) toegevoegd, onder verwijzing naar de drie figuren van kwetsbaarheid ontwikkeld door de filosofe Estelle Ferrarese⁽⁹⁶⁾.

Er zou hier een vorm van samenzwering zijn zonder acteurs, waarbij we, zelfs gewapend, niet zouden weten wie we moeten neerschieten. De Russische pop wordt eindeloos vernieuwd, terwijl onze zielen in het verderf verkeren en onze lichamen pijn lijden. Filosofen beweren dat het politieke systeem dat als gevolg van de gezondheidscrisis in veel landen wordt opgezet een « digitaal totalitarisme » is, terwijl de experten op het Economisch Wereldforum in Davos spreken van een « Grote Reset ».

Sommigen, zoals de jurist Régis de Castelnau, stellen dat als aan de ene kant onze regeringen⁽⁹⁷⁾ niet aan de macht is gekomen door tirannie en dat anderzijds het concept van totalitarisme, populair gemaakt door de filosofe Hannah Arendt⁽⁹⁸⁾ kan niet worden toegepast op het functioneren van diezelfde politieke organisaties, maar de term dictatuur zou op de een of andere manier kunnen worden ingeroepen. Volgens dezelfde advocaat zijn er inderdaad ernstige problemen met de wijze waarop de macht wordt uitgeoefend. Spreken over een vorm van dictatuur is niet geheel absurd.

Tegenover de geleidelijke overname van onze lichamen beroepen sommigen zich op een plutocratie die verantwoordelijk is voor een totalitaire drift, in plaats van op het begrip dictatuur, dat een tijdelijke maatregel moet blijven. De geschiedenis zal helpen het discours te stabiliseren over wat we meemaken…

Anderen gaan nog verder. Als getuige van de Holocaust en overlevende van het nazi-regime waarschuwt Vera Sherav ons voor de gevaren van wat wij nu meemaken met de golven van totalitaire tirannie, medische, politieke, economische en sociale absurditeit die zijn neergedaald op mensen over de hele wereld.

 » Wat de Holocaust onderscheidt van alle andere massale genociden is de centrale rol die het medische systeem heeft gespeeld. Het gehele systeem in elk stadium van het moordproces is goedgekeurd door de academische en de professionele geneeskunde. Prestigieuze artsen, instellingen, medische genootschappen hebben geholpen de massamoord op burgers te legitimeren⁽⁹⁹⁾.  »

Dit is in overeenstemming met wat Sylvie Simon in 2009 in haar boek « Vaccins, leugens en propaganda » heeft gezegd⁽¹⁰⁰⁾ « ze waarschuwde ons:  » Volgens Plato werd Socrates ter dood veroordeeld omdat hij niet geloofde in de door de staat erkende goden. Later verbrandde de inquisitie alles wat haar begrip te boven ging of de hegemonie van de katholieke kerk in gevaar kon brengen, die ons leerde dogma’s te aanvaarden zonder te proberen ze te begrijpen. Zoals George Bernard Shaw ooit zei: « We hebben het geloof niet verloren, we hebben het alleen overgebracht naar de medische beroepen. Het geloof in deze nieuwe godsdienst is nu een waar fanatisme geworden en de goden zijn vervangen door mandarijnen en deskundigen. We denken niet meer, we ‘geloven’.⁽¹⁰¹⁾.  »

Hoe dan ook, de verrassing is groot voor ons westerlingen, maar het ligt ongetwijfeld in de lijn van het idee van een « ziekte van banaliteit », zoals ontwikkeld door Ece Temelkuran, die er bij ons op aandringt altijd waakzaam te blijven om niet uit de democratie te vallen⁽¹⁰²⁾. Een vorm van aanvaarding van deze vrijheidsberovende maatregelen, laat staan van hun wetenschappelijke ongerijmdheden, zoals wij in de loop van dit essay hebben ontwikkeld, is verontrustend.

Tussen innerlijkheid en uiterlijkheid: een middenweg te bewandelen…

Hoewel wij niet pleiten voor enige vorm van achteruitgang, willen wij met deze witte kaarten een debat op gang brengen binnen de medische wereld en meer in het bijzonder op het niveau van haar opleidingsinstituten. Dit om te weten welke weg we willen inslaan tussen twee uitersten, die (karikaturaal) als volgt kunnen worden samengevat: aan de ene kant de Grote Reset van Klaus Schwab, connected objects, 5G, transhumanisme, de onstuimige rush naar een toekomst waarin we geleidelijk onze menselijkheid zouden verliezen. Wij zouden dan ten dienste staan van een almachtige technocratie waar controle en veiligheid het leitmotiv zouden zijn. Anderzijds, een mensheid in de nabijheid van een filosofie van Leven en Leven zoals die vandaag de dag wordt gehanteerd met, als voorbeeld, het perspectief van de permacultuur, of die welke wordt verdedigd door Corine Pelluchon, in de nabijheid van de dierenfilosofie en de dierenethiek om het project van de Verlichting te voltooien dat zij heeft ontwikkeld in haar laatste boek « Verlichting in het tijdperk van het Leven ».⁽¹⁰³⁾.

Waar zijn onze westerse samenlevingen naar op weg? De enige sektarische aberraties die door de « interministeriële missie van waakzaamheid en bestrijding van sektarische aberraties » aan de kaak worden gesteld, zijn⁽¹⁰⁴⁾ zorg alternatieven, zowel in de gezondheidszorg als in het onderwijs (b.v. antroposofie), die gunstig zijn voor het ontstaan van het bijzondere (singularisatie; individuatie; emancipatie). De op een reductief maar universeel positivisme en materialisme gebaseerde sciëntistische drift maakt geen deel uit van de tendentieuze verbeelding.

Men zou nog kunnen denken dat de transhumanistische of zelfs posthumanistische horizon overdreven is, maar nu deze crisis ons met volle kracht treft, heeft de realiteit van een min of meer bewuste puzzel vorm gekregen en zijn de gevaren van afdwaling volkomen geloofwaardig geworden.

En wij, artsen en verzorgers, zitten in de problemen omdat de technocratie besloten heeft de mooiste kunst van alle, die van de genezing, te gebruiken als een paard van Troje om haar doel te bereiken. Wat Foucault zou hebben genoemd: biopower.

Dit maakt ons nog verantwoordelijker op het gebied van de zorg en derhalve bewust van een duidelijke drift op medisch niveau.

Epistemisch en ethisch gezien, gezien de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de medische scholen in deze crisis, is de verschuiving naar reflectieve oordeelsvorming de categorische imperatief! Bovendien is dit de enige uitweg uit een « pedagogie van de kruisiging » en de weg van het kruis die zij oplegt…

Bruno Edan, Gekruisigd, 1981, gereproduceerd met toestemming van de uitgever, Delphine Durand. Bruno Edan, de drang om te schilderen (Foto’s van Pierre-Marie Villereal). 2020: p. 59

Bij dageraad…

Onze conclusie zal als een dageraad zijn.

Als ons onderzoek op het gebied van de geneeskunde ons ertoe heeft gebracht vraagtekens te plaatsen bij de ondergrond van de menselijke mechanismen die aan de basis liggen van de medische en gezondheidsbeslissingen, via de epistemologische keuzes die onze samenlevingen maken, in de techno-wetenschappelijke habitus die hen op hun plaats bevriest, bestaat er niettemin een ruimere wereld.

Op de voorwaarde van een ontwaken dat het perspectief van de robot ons alleen in mechanische vorm kan bieden …van een vroege wake-up call.

We zijn verdwaald en daarom geven we het woord aan Jacques Bouveresse, wiens redactionele noot bij zijn boek « De moderne mythe van de vooruitgang » luidt⁽¹⁰⁵⁾ stelt een vorm van synthese voor bij deze analyse van de Covid-crisis en bij dit pleidooi voor een vernieuwing van de epistemologie van de medische studies.

 » Een van de opmerkelijke aspecten van deze analyse van de « moderne mythe van de vooruitgang » is het feit dat de meeste auteurs op wie Jacques Bouveresse zich baseert, « het fanatisme van de vooruitgang » beschouwen als « het kenmerk van onze tijd » — ook al lijkt hun tijd ons, in vergelijking daarmee, tamelijk onaangetast. Om nog maar te zwijgen van de in de inleiding genoemde 19e eeuwse auteurs, noch Karl Kraus (1874–1936), noch Robert Musil (1880–1942), noch Ludwig Wittgenstein (1889–1951) hebben de glorieuze bestemming ervaren van het werk van de Britse wiskundige Alan Turing (1912–1954), de grondlegger van de computer. Het zou dus niet nodig zijn te hebben geprofiteerd van de beloften van het Internet en de nucleaire industrie of te verwachten in de voordelen van de biotechnologie, maar men hoeft slechts getuige te zijn geweest van het begin van de industrialisatie van het wetenschappelijk onderzoek om te zien dat de godsdienst van de vooruitgang, die alle andere heeft vervangen, ook als « opium van het volk », niet langer alleen een relatie van politieke, sociale en economische overheersing verbergt, maar het voortbestaan van de mensheid heeft afgezet tegen de onbeperkte verbetering van de materiële levensomstandigheden van enkelen.

Men kan zich afvragen of de mogelijkheid om verder terug te gaan in de tijd om de verkeerde tweesprong in de weg van de kennisvergaring te vinden, geruststellender is of juist verontrustender. Voor de Amerikaanse historicus Lewis Mumford is het gevaar dat ons bedreigt « niet afkomstig van wetenschappelijke ontdekkingen, noch van bepaalde elektronische uitvindingen. De beperkingen waaraan de mens is onderworpen en die de hedendaagse autoritaire technologie domineren, gaan terug tot een tijd vóór de uitvinding van het wiel.

Maar als de ziekte van de vooruitgang eenmaal is gediagnosticeerd en de mythen van de rede zijn ontmanteld, zo merkt Jacques Bouveresse op, dan moeten we nog steeds voorkomen dat we « op de een of andere manier opnieuw een oude autoriteit » in het leven roepen, van het soort waarvan « de beweringen geen bewijzen noch geboden rechtvaardiging behoeven »: want dan zouden we « de als min of meer mythisch erkende vooruitgang hebben vervangen door een zeer reële regressie »..  »

Want onze verbeelding heeft mythen en riten nodig, die de verbanden mogelijk maken die onze voorouderlijke en reptielachtige overheersingen en inzettingen nog niet lijken te hebben geïntegreerd. De uitdaging blijft in ons vermogen om onszelf te ‘spiegelen’ tot in het diepst van onze intentionaliteit…

Over opzettelijkheid…

Is het romantisch om de riten te zien als de vos van de Kleine Prins (carte blanche 6) als we weten dat ze ook bijdragen aan de constructie van groepsidentiteit en, potentieel, aan een logica van geweld zoals die ontwikkeld is door René Girard⁽¹⁰⁶⁾ of herinnerd door Erwin Goffman in deze zelfde carte blanche 6 ⁽¹⁰⁷⁾ En dit ligt dicht bij het geweld dat geanalyseerd wordt op het gebied van het sociaal-psychologisch onderzoek (theorieën van intergroepsrelaties), dat bevorderlijk is voor de opbouw van rivaliteit, conflict en oorlog.

Geen rituelen meer hebben is echter ook problematisch, omdat wij, met Edgar Morin, in onze carte blanche 6 bezwaar maken tegen de mogelijkheid om onze verbeelding en emotionele vaardigheden te ontwikkelen.

Uit dit korte betoog rond dit begrip « rite » (rites om onze verbeeldingskracht te ontwikkelen en ons open te stellen of rites om onze groepsidentiteit en conformiteit te versterken, etc.), willen we dus oproepen, of waar het vooral om gaat, is de noodzaak om een bewustzijn van onze acties. Dat wil zeggen, het vermogen om te analyseren — te begrijpen — wat ons handelen bepaalt, zelfs onbewust (invloed van onze omgeving), wat het stuurt en met welk doel ons handelen wordt ingezet. Dit is wat wij intentie zouden noemen. Wij zullen hier niet ingaan op de theorieën en het onderzoek in de filosofie rond het begrip intentionaliteit, omdat het veld zo groot is, maar het is inderdaad daar dat een weg van emancipatie wordt gevonden…

… De « Dreamtime ». Het mythische moment van de schepping van de wereld door de Ouden.

In Australië, in de context van een heropleving van de Aboriginal-identiteit, hebben ouderen in de Papunya Tula-gemeenschap hun culturele gebruiken en symbolische kennis in verf omgezet. Deze werken weerspiegelen een nieuw veld van dialoog gebaseerd op Gaia, onze gemeenschappelijke aarde⁽¹⁰⁸⁾.

De Toraja ⁽¹⁰⁹⁾ zijn een volk dat leeft in een bergachtige streek op het eiland Sulawesi, het is overwegend christelijk, en het heeft een zeer bijzondere begrafenisritus: de overledene wordt pas lang na zijn dood begraven.

Voor dit inheemse volk wordt de dood niet gezien als een einde, maar als een toestand van langdurige slaap. De lijken worden gemummificeerd met een oplossing van water en formaldehyde die het rottingsproces stopt. 

Dit bijzondere ritueel stelt mensen in staat enige tijd, weken of zelfs maanden, met de overledene samen te leven alsof deze nog in leven is. Gedurende deze periode krijgt hij symbolisch vier maal per dag gebeden en voedsel. Hij is aangekleed, zijn haar is gedaan, en zijn familie voert gesprekken met hem alsof hij nog leeft.

Hun liefde voor hun voorouders is zo groot dat zij het normaal vinden om hun bestaan te delen met de overblijfselen van hun verwanten. Ze zijn niet bang voor de doden. Soms organiseren sommige families een soort « tweede begrafenis ». De ceremonie, die « ma’nene » wordt genoemd, bestaat uit het verwijderen van de overledene uit zijn of haar graf om het lichaam te reinigen en nieuwe kleren aan te trekken.

Dit opstel is geschreven ter nagedachtenis aan onze voorouders, voor ons westerlingen die het niet meer weten.

En de mens van morgen, op een voor de mensheid verloren weg, in een al te exclusief geëxternaliseerde slinger, zich vastklampend aan het enige beslissende oordeel, zijn vermogen tot reflectief oordelen steeds meer overboord gooiend, lijkt al zijn angsten eerder te delegeren dan zich toe te eigenen. Dit is de drift van de « theoretische mens », zoals Nietzsche hem zou kunnen noemen.

Want zoals Clément Rosset ons herinnert in dit uittreksel uit een interview met Alexandre Lacroix ⁽¹¹⁰⁾ :

CR: « Elk leven zal eindigen en er zijn geen uitzonderingen op deze regel. We worden geconfronteerd met de meest onwenselijke realiteit. Ik denk dat de eindigheid van de menselijke toestand, het ondraaglijke vooruitzicht van de ouderdom en de dood, volstaat om de voortdurende en wijdverbreide hardnekkigheid van de mensen om zich van de werkelijkheid af te keren, te verklaren.

AL: Is er een verband tussen deze ontkenning van de werkelijkheid, uit angst voor de dood, en Freudiaanse verdringing?

CR: Nee, ik denk het niet. Sigmund Freud is geïnteresseerd in de mechanismen van verdringing bij neurotische personen, terwijl de eliminatie van het reële door wat ik in mijn filosofie de dubbelganger noem, het proces is dat bij normale mensen wordt toegepast. En normale mensen zijn veel moeilijker te genezen dan zieke mensen, geloof me! « .

Noten en bibliografie