Schaliegas: een gevaarlijke luchtspiegeling

Het Internationaal Energieagentschap kondigde vorig jaar(1) aan dat de VS in 2015 de grootste gasproducent ter wereld zou worden en Rusland zou inhalen. Zij hebben deze positie te danken aan de sterke intrede van schaliegas op de energiemarkt, waar de exploitatie in de afgelopen jaren een explosieve groei heeft gekend.

Terwijl schaliegas in 2000 slechts 2% van de Amerikaanse aardgasproductie uitmaakte, was dit in 2012 gestegen tot 37%. De snelle groei van deze productie heeft indruk gemaakt op mensen over de hele wereld en heeft deskundigen en politici uitgedaagd over de exploitatiemogelijkheden.

In feite is schaliegas al lang bekend, evenals de technieken om het te exploiteren. Het is de combinatie van twee van deze technieken, hydraulisch breken en horizontaal boren, die heeft geleid tot een aanzienlijke verbetering van de winningscapaciteit en een terugkeer naar de droom van de energiecornucopia.

China, dat over aanzienlijke reserves beschikt (25.000 miljard m³), is van plan de productie te verhogen van 6,5 miljard m³ in 2015 tot 100 miljard in 2020.

De Europeanen die het meest opletten op wat er aan de andere kant van de Atlantische Oceaan gebeurt, zijn ervan overtuigd dat schaliegas hen zal bevrijden van het spookbeeld van schaarste en afhankelijkheid:

- Polen, dat voor 70% van zijn gasvoorziening afhankelijk is van Rusland, heeft regelmatig zijn enthousiasme geuit over een hulpbron die het zou bevrijden uit de greep van zijn machtige buurland; de geschatte nationale reserves, ook al worden ze regelmatig herzien, laten toe te dromen, aangezien de cijfers een ondergronds potentieel aankondigen dat varieert van 300 tot 750 miljard kubieke meter(2)

- Op 13 december jongstleden heeft de Britse regering, onder druk van een sterk gemobiliseerd bedrijfsleven dat de ontwikkelingen in de VS op de voet volgde ((3) ), het licht op groen gezet voor de ontwikkeling van schaliegas.

De Europese Commissie stelt zich terughoudend op, maar verklaart wel geïnteresseerd te zijn in verder onderzoek naar de exploitatie van onconventioneel gas en, meer specifiek, schaliegas.

Onlangs heeft een groep Europese onderzoekers onder auspiciën van het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek(4) een rapport gepubliceerd waarin de vooruitzichten voor schaliegas in Europa in kaart worden gebracht. Hun ramingen komen tot de conclusie dat er een aanzienlijk geologisch potentieel in de orde van grootte van 15.000 miljard m³ bestaat, waarvan het grootste deel zich in West-Europa bevindt, maar zij vestigen de aandacht op de onzekerheid van het terugwinningspercentage, dat tussen 15 en 40% zou kunnen schommelen.

Bovendien wijzen zij op een belangrijk verschil tussen de situatie in de Verenigde Staten en die in Europa: in de Verenigde Staten profiteert de gasindustrie niet alleen van het bestaan van zeer rijke afzettingen, maar ook van het bestaan van een groot netwerk van pijpleidingen, dat in Europa half zo dicht is, hetgeen de kosten van exploitatie en distributie aanzienlijk verhoogt.

Samenvattend zijn Europese deskundigen van mening dat, als aan de beste geologische, technische, economische en politieke voorwaarden wordt voldaan, onconventioneel gas (d.w.z. schaliegas plus gas uit kolenlagen en zandsteengas) hooguit de afname van conventionele regionale voorraden kan compenseren!

Kortom, er is niet veel om opgewonden over te zijn.

Maar er is meer aan de hand dan dat. Als we kijken naar de ecologische gevolgen van de technieken die worden gebruikt om schaliegas te winnen dat op grote diepte (1.500 tot 4.500 m) is opgeslagen, kunnen we niet anders dan diep bezorgd zijn:

- Hydraulisch breken houdt in dat water, zand en een cocktail van chemicaliën onder zeer hoge druk worden geïnjecteerd. Met het gas komt water, dat geladen is met zware metalen en radioactieve elementen, en een groot deel van de geïnjecteerde chemicaliën. Dit zwaar verontreinigde water dat aan de oppervlakte terechtkomt, kan niet door conventionele waterzuiveringsinstallaties worden behandeld; bovendien is verontreiniging van watervoerende lagen door lekkage van chemicaliën vrijwel onvermijdelijk;

- het waterverbruik is enorm (15.000 tot 22.000 m³ per breuk), wat ten koste gaat van de plaatselijke landbouwactiviteiten;

- het landoppervlak is indrukwekkend; elke boorzone (ongeveer tien putten per zone) beslaat 3 tot 4 ha, d.w.z. tweemaal zoveel als een conventionele put;

- het seismische risico is reëel. De eerste boringen in het VK in april en mei 2011 in het noordwesten (nabij Blackpool) veroorzaakten twee aardbevingen, zij het kleine, maar voldoende om het experiment op te schorten. Bovendien kan herinjectie van afvalwater, zoals in de praktijk gebeurt, ook een aardbeving veroorzaken wanneer het een geologische breuk bereikt;

- de gevolgen voor de gezondheid in de Verenigde Staten zijn uitgebreid gedocumenteerd door het federale Environmental Protection Agency: astmaproblemen bij 25% van de jonge kinderen in de zes betrokken districten in Texas, d.w.z. driemaal zoveel als gemiddeld; de luchtkwaliteit in Wyoming ligt onder de huidige normen als gevolg van de verontreiniging met benzeen en tolueen uit de putten(5);

Deze effecten, die door de voorstanders van schaliegas licht worden toegegeven, liggen in de lijn van de milieuvernietiging die door de exploitatie van fossiele hulpbronnen wordt veroorzaakt, maar zijn ernstiger gezien de specifieke agressiviteit van de winningstechnieken en de moeilijke toegankelijkheid van de hulpbron.

Naast deze directe en lokale effecten in de omgeving van de winningslocaties, waartegen de omwonenden zich terecht verzetten, is er het even zorgwekkende effect op het mondiale evenwicht, en met name op het klimaat. Terwijl methaangas bij gebruik als de minst vervuilende van de fossiele brandstoffen kan worden beschouwd, wordt schaliegas, als gevolg van het winningsproces, een van de vuilste brandstoffen. Uit een studie, waarvan de eerste resultaten werden gepresenteerd op de jaarvergadering van de Amerikaanse Geofysische Unie, blijkt dat het lekpercentage in de putten ongeveer 9% bedraagt.

Methaan is een krachtig broeikasgas (23 keer meer dan CO2).

Dergelijke hoge weglekpercentages leiden tot een rampzalige algemene balans. Daarmee stort het belangrijkste « ecologische » argument van de voorstanders van schaliegas in elkaar.

Op weg naar een schaliegasbel

Maar er is nog een ander argument dat voor potentiële investeerders van doorslaggevend belang kan zijn. De productie van Amerikaanse boorputten is snel gedaald. Deze zou na één jaar met 70 à 80% afnemen en aan het eind van het vierde exploitatiejaar nog slechts 5 à 15% van de oorspronkelijke produktie vertegenwoordigen. Dit vereist meer boringen om de daling van de productie van de eerste boringen te compenseren. Het resultaat is een indrukwekkende hoeveelheid land (meer dan 500.000 putten in de VS in 31 staten) en een aanzienlijke stijging van de kosten(6).

Dit mechanisme, samen met de overschatting van het terugwinningspercentage en de dwingende noodzaak om de negatieve gevolgen voor het milieu te beperken, kan leiden tot de vrees voor een nieuwe zeepbel die het gevolg is van de overdrijving van alle parameters en de onderschatting van de beperkingen(7).

Alles wijst er tot dusver op dat de enige echte kracht van schaliegas het verhoopte vermogen is om het onverbiddelijke einde van fossiele brandstoffen met een paar jaar uit te stellen. Het grootste nadeel is dat de ontwikkeling van hernieuwbare energie hierdoor wordt vertraagd.

De onstuimige stormloop in de Verenigde Staten moet worden gezien als het laatste zuchtje van een stervende « beschaving ». Het zou onrealistisch en gevaarlijk zijn dit voorbeeld te volgen.

Paul Lannoye

Notes et références
  1. World energy outlook; special report on unconventional gas; AIEA, 2012.
  2. Courier international; n° 1153, décembre 2012.
  3. Le Monde: Londres relance l’extraction du gaz de schiste; 15 décembre 2012.
  4. Ivan Pearson et al: Unconventional gas: potential energy market impacts in the European Union; JRC Scientific and policy reports; 2012.
  5. AEA et al; Report for the European Commission; DG environment; 10 août 2012.
  6. Centre d’analyse stratégique; note d’analyse; n° 215, mars 2011.
  7. B.Thévard: L’Europe face au pic pétrolier; étude commandée par le groupe des Verts/ALE au Parlement européen.

Espace membre

Leden