Julian Assange
588 weken van vrijheidsberoving voor het vertellen van de waarheid
588 weken van vrijheidsberoving voor het vertellen van de waarheid
Slachtoffer van zijn — vroege — succes, was de ObsPol website, aangekondigd voor een lancering op 15 maart 2013, het doelwit van een vreemde operatie: een veelvoud van gelijktijdige verbindingen, in de nacht van 14 op 15 maart, tijdens de laatste aanpassingen. De server kon het niet laten: om 8 uur ‘s morgens verscheen op de site een bericht waarin bezoekers werden verzocht later terug te komen, omdat de server de grenzen van zijn capaciteit had bereikt. Waarom zoveel verbindingen, ‘s nachts, terwijl de site nog niet gelanceerd had moeten zijn?
Moeten deze tegenslagen worden gezien als een destabiliseringsoperatie? Enig onderzoek naar IP-adressen bij domeinnaamproviders wees uit dat een IT-dienstenbedrijf, dat diensten verleent aan een groot aantal gemeenten en administraties — waaronder de Politie — bijzondere belangstelling had getoond voor de domeinnaam ‘ObsPol’… Ons onderzoek zal hier eindigen, aangezien het dringend noodzakelijk is het technische probleem op te lossen. Een tijdelijke particuliere server, bereikbaar vanaf een adres dat niet gemakkelijk te onthouden is, werd opgezet om de site gedurende enkele dagen te hosten, terwijl in het buitenland een server werd gehuurd die een groot aantal gelijktijdige verbindingen aankan. De site migreert vier dagen later naar zijn definitieve host, vergezeld van een apparaat dat de anonimiteit en vertrouwelijkheid van de verbindingen van de bezoeker garandeert.
De dag nadat Obs-Pol op het web werd gelanceerd, was het publiek getuige van een uitbarsting van woede en denigrerend gedrag van de politievakbonden: op internetfora, in radioprogramma’s, in interviews, enz. De site kreeg ook te maken met een hele reeks « valse getuigenissen », in werkelijkheid beledigingen en steunbetuigingen aan de politie, die op de site werden ingediend via formulieren waarmee het publiek kon getuigen over het geweld dat het had meegemaakt of waarvan het getuige was geweest.
In 2010, na het verzamelen van talrijke getuigenissen over de massa-arrestaties van de mensen van het No Border-kamp (zie artikel ‘Het protest ondermijnd’), rees de vraag: wat te doen met deze schrijnende getuigenissen, zodat ze niet vergeten zouden worden?
Toen de vraag werd verruimd, werd het alarmerende feit duidelijk. Enerzijds wordt in weinig openbare ruimten, buiten de verenigingskringen, een stem gegeven aan slachtoffers van geweld door de politie, waardoor zij in een isolement blijven van het trauma dat zij hebben meegemaakt. Anderzijds haalt een groot aantal van de verzamelde verhalen nooit het stadium van de klacht, om diverse redenen, waaronder de moeilijkheid om naar het politiebureau te gaan in het bijzijn van politieagenten, onwetendheid over de te volgen procedure, of zelfs angst voor repercussies. Het gevoel van straffeloosheid is nauwelijks verrassend, en veel slachtoffers aarzelen om een klacht in te dienen.
Naast het gebrek aan tekens om politieambtenaren tijdens illegale acties te identificeren, hebben zij ook de ongelukkige neiging om een klacht in te dienen zodra er een klacht tegen hen wordt ingediend(1). Zelfs wanneer de zaak voor de rechter komt, hebben politieambtenaren meer kans op voorwaardelijke straffen dan de gemiddelde persoon(2). Zo heeft onlangs een ongedocumenteerde migrante die in de bossen van Gosselies was verkracht en aan haar lot was overgelaten, een klacht ingediend tegen drie politieagenten. Zij zijn in eerste aanleg veroordeeld en hebben zojuist uitstel van executie verkregen in hoger beroep(3). Sommige mishandelende en zelfs moorddadige politiemensen worden niet uit hun functie ontheven en zetten hun « werk » voort. Het volstaat te verwijzen naar het Antwerpse schandaal in 2010 om te beseffen dat de kwestie van de straffeloosheid een schok teweegbrengt in de publieke opinie, een wantrouwen jegens de instelling. Jonathan Jacob, een jongeman van 26, zal door talrijke politieagenten worden afgeslacht terwijl hij onschuldig in een kleine cel is opgesloten. De feiten worden bekend door de uitzending van de beelden, door de vader van de jongeman, die verklaart dat hij geen vertrouwen meer heeft in de autoriteiten(4). Helaas staan deze twee voorbeelden niet op zichzelf.
Met het oog hierop was de oprichting van een instantie voor toezicht op de dienstverlening noodzakelijk. Sommigen zullen zeggen dat zij reeds bestaan: het Permanent Comité van toezicht op de politiediensten (Comité P) en de Algemene Inspectiedienst van de federale en lokale politie (AIG), maar deze organen zijn geenszins onafhankelijk en weinig transparant. De AIG is het interne controleorgaan van de politie, dat is samengesteld uit politieambtenaren van hetzelfde korps als de geïnspecteerde ambtenaar. Het Comité P, het orgaan dat toezicht houdt op de politie, is een plaats waar mensen klachten kunnen indienen als zij slachtoffer zijn van mishandeling door de politie. Deze instelling is herhaaldelijk bekritiseerd wegens haar gebrek aan transparantie en objectiviteit, met name door het Comité tegen foltering en onmenselijke en vernederende behandeling van de Verenigde Naties, dat de « aanhoudende beschuldigingen van onrechtmatig gebruik van geweld door de ordetroepen » betreurt. Hij roept op tot « grondig, onafhankelijk en onpartijdig » onderzoek in de toekomst(5). Het Comité P bestaat immers uit voormalige politiefunctionarissen en omvat geen leden van de civiele samenleving (6). Bovendien lijkt het Comité P, hoewel het zichzelf voorstelt als een « waarnemingspost voor een globale visie op de functie van de politie », niet in staat om gedetailleerde informatie te verstrekken over de omvang van het politiegeweld in België. Zij beschikt echter wel over afschriften van alle klachten die bij de toezichthoudende instanties zijn ingediend. Bovendien worden de cijfers in de jaarverslagen gemanipuleerd, aangezien een klachtendossier niet overeenkomt met een zaak, maar met een gebeurtenis.
Gezien dit gebrek aan voldoende wettelijke garanties werd een observatie-eenheid voor politiegeweld opgericht.
Om de omvang van het verschijnsel te meten, wordt op de website van ObsPol voorgesteld een — op zijn minst gedeeltelijke — inventaris op te maken van de situatie in het veld, met een drievoudige doelstelling.
Het is in de eerste plaats de bedoeling een informatie- en ontmoetingsplaats te zijn voor slachtoffers en het publiek, met name door relevante informatie te verstrekken aan eenieder die zijn rechten wil kennen ten aanzien van politiegeweld, en eventueel wil reageren. ObspPol creëert ook een ruimte waar slachtoffers hun verhalen kunnen delen en in contact kunnen komen met andere slachtoffers, of met mensen die hen kunnen helpen.
In de tweede plaats creëert ObsPol een instrument voor de controle van de burgers op de misbruiken van de politie, in de eerste plaats door het mogelijk te maken informatie over het fenomeen van politiegeweld te verzamelen en te verwerken, in een poging om een meer algemeen beeld ervan te krijgen, vrij van alle subjectiviteit en clichés (overdrijving door NGO’s? Onderschatting van de macht?). Het Waarnemingscentrum onderzoekt de context en de factoren die geweld aanmoedigen of belemmeren, met inbegrip van de relatie tussen daders en slachtoffers, het politieke discours, de houding van de rechterlijke macht en de institutionele controle-instanties, enz. Obspol observeert ook de wijze waarop de bevoegde instanties toezicht houden op de politie (justitie, Comité P, Inspectoraat-Generaal, politiehiërarchie en politieke autoriteiten) en al dan niet optreden om ervoor te zorgen dat de politie de grondrechten van de burgers eerbiedigt en afschrikkende sancties neemt — of niet — in geval van grof geweld, onmenselijke en vernederende behandeling.
Ten slotte bestaat een bredere opdracht van het Waarnemingscentrum erin bij te dragen tot het democratisch debat, door te trachten veranderingen in het overheidsbeleid te bewerkstelligen en door dit instrument te gebruiken om discussies in de publieke opinie op gang te brengen en de autoriteiten op dit gebied aan te spreken. Zij doet aanbevelingen en voorstellen voor wijzigingen in de wetgeving, voorschriften of praktijken om het geweld terug te dringen en de straffeloosheid te bestrijden van ambtenaren die zich schuldig maken aan misbruik, hetgeen door de bevolking in het algemeen en door de slachtoffers in het bijzonder als het meest onrechtvaardig wordt ervaren. Obspol wil ook uitwisselingen met soortgelijke initiatieven op Europees en internationaal niveau bevorderen om het debat te verbreden en de bevindingen en voorgestelde remedies te vergelijken.
Na een jaar van bestaan, maakte ObsPol de balans op. De resultaten zijn gemengd, maar rijk aan lessen over dit weinig bekende en weinig ervaren fenomeen van politiegeweld. Het kan teleurstellend zijn omdat het aantal ontvangen getuigenissen ontoereikend is in verhouding tot de waargenomen feiten. Dit is waarschijnlijk te wijten aan de beperkte promotionele kracht van het instrument, maar we zien soms ook een aanvankelijk wantrouwen van een deel van de bevolking (met name activisten en migranten zonder papieren). In dit verband is het belangrijk te herinneren aan de verplichting om zijn identiteit bekend te maken, om de geloofwaardigheid van de informatie op de site te waarborgen; ondanks een belofte van volledige anonimiteit en vertrouwelijkheid is niet iedereen gerustgesteld. De beperkte middelen van ObsPol, dat uitsluitend bestaat uit vrijwilligers die het vaak erg druk hebben, hebben soms het reactievermogen belemmerd en de publicatie van getuigenissen op de site vertraagd, en daarmee het domino-effect voor de slachtoffers. Dit aantal wordt nog verder verminderd door de filters die het gevolg zijn van de gebruikte methodologie: een groot aantal van de verzamelde getuigenissen werd ofwel definitief verworpen, ofwel tijdelijk geschorst wegens gebrek aan geloofwaardigheid. Het idee is echt om onbetwistbaarheid te hebben voor alle inhoud van de site. Maar ondanks de bescheiden statistische basis zijn de getuigenissen van agressie evenveel levens die ontwricht zijn, en evenveel onaanvaardbare daden, die aan de kaak gesteld en bestraft moeten worden. Hun auteurs brengen een instelling in diskrediet die beweert onberispelijk te zijn, zowel wat betreft de opleiding en discipline van haar officieren als de repressie die haar hiërarchie ten opzichte van gewelddadige officieren aan de dag legt. Indien wij ook maar één getuigenis hadden ontvangen, zou deze agressie niet minder schandalig zijn en aan de kaak moeten worden gesteld. In een maatschappij waar geweld, zowel symbolisch als fysiek, steeds meer voorkomt, is het aandeel van de autoriteiten des te onaanvaardbaarder omdat zij het monopolie hebben op het legale geweld. Politiegeweld is een feit, maar blijft in veel gevallen onbestraft. Geconfronteerd met een afwezige justitie en een besluiteloze politiek, moest de burgermaatschappij zich organiseren.
Catherine en Geneviève (ObsPol)
( … ) « We stapten op ons gemak uit in de metro en wachtten op het perron tot er een metro kwam. Zodra de metro aankwam, bleven de deuren van de metro permanent gesloten en wat schetste onze verbazing dat op dat moment twee cohorten politieagenten (helmen, wapenstok in de hand en schild) de aanval op ons inzetten. De horden politieagenten kwamen van beide kanten van de kade en verhinderden ons te ontsnappen, want het tempo was zo hevig dat het een voorproefje was van een ramp voor de hulpeloze en verbijsterde demonstranten. Er was geen waarschuwing, elke politieman greep een jongere en sloeg hem zonder discussie of zelfs maar te vragen naar identiteitspapieren. Sommigen deden alsof ze passagiers waren die op de metro wachtten. De politie viel vervolgens aan en sorteerde de mensen op het perron: alles wat op een jongeman in een sweatshirt en spijkerbroek leek, werd zonder pardon in elkaar geslagen. Het meisje met wie ik was, werd naar de kant gesleurd, verschillende keren geslagen en alsof dat nog niet genoeg was, rukte de politieman die haar verzorgde de remkabels van haar fiets en vernielde die voor mijn verbijsterde ogen. Zij verloren alle controle en sloegen weerloze jongeren in het gezicht, het was een afschuwelijk gezicht en wij waren machteloos omdat ik deze jongeren, die even oud waren als mijn kinderen, wilde helpen en telkens werd ik door de politie geduwd die tegen mij schreeuwde.
