GELE VESTEN: VOLK OF PROLETARIAAT?

De gele hesjes beweging ontstond in oktober 2018. De spontane mobilisatie is in haar 23e week en bestrijkt heel Frankrijk. Het wordt voornamelijk georganiseerd rond rotondes en wegblokkades. In tegenstelling tot de traditionele, door vakbonden georganiseerde demonstraties, is de Gele hesjes-beweging ontstaan en ontwikkelt zij zich voornamelijk via het net, via sociale netwerken.

Sinds 17 november 2018 vinden in veel steden elke zaterdag nationale demonstraties plaats. De gele vesten hebben een sterke weerklank in de peri-urbane gebieden en, daarbuiten, in de metropolen. Gezien de informele organisatie en de versnippering van de verschillende acties, is het moeilijk om de deelname precies te becijferen. Voor de vakbond Policemen in woede varieert het aantal demonstranten, afhankelijk van de week, van 90.000 tot 1.300.000. Deze cijfers staan in contrast met die van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, dat sprak van 30.000 tot 280.000 betogers. Dit laatste aantal wordt ruim onderschat, aangezien het aantal gemobiliseerde politiemensen soms groter is dan het aantal gele vesten.

De Gele Vesten vertegenwoordigen een spontane beweging, eigen in haar sociale samenstelling, gebaseerd op perifere lagen van het proletariaat, alsook in haar wijze van organisatie, uitsluitend gebaseerd op het grondgebied en niet langer in de onderneming. Het volgt op een reeks nederlagen van de centrale lagen van de arbeidersklasse, zoals de spoorwegarbeiders. De door de vakbonden georganiseerde stakingen en demonstraties tegen de hervormingen van de arbeidswetgeving, vervat in de wet-El Khomri en de ordonnanties-Macron, hebben de regeringsinitiatieven niet afgeremd. Vandaag zijn het andere proletarische lagen, met een veel zwakker onmiddellijk machtsevenwicht, die hun verzet tonen tegen het offensief van de regering tegen het sociale loon.

HET VOLK ALS REFERENTIE

Met de Franse revolutie en de notie van het volk als referenties, ontkent het discours over de Gele Vesten meer dan twee eeuwen van proletarische strijd. Dat de media hen eerder als een volk dan als een proletariaat bestempelen, weerspiegelt de context waarin de beweging plaatsvond. Het is het werk van een maatschappij die elk geheugen heeft verloren, elke verwijzing naar haar eigen geschiedenis en dus elk verband met haar heden. De « qui-court  » verbiedt het denken over de tegenstelling van verschillende sociale belangen, en dus het klassenkarakter van de beweging. De demonstranten blijven vastzitten in het anhistorische begrip « volk ». Het is niet het verleden dat het heden, de concrete werkelijkheid, vervangt, maar alleen het beeld ervan, zoals het door de officiële geschiedenis is verzonnen.

Het beroep op de Franse revolutie is een mythe, want het is een essentiële referentie die de vraag naar de RIC zou moeten legitimeren. Onderscheid heerst. De actoren van de strijd, het stedelijk proletariaat en de dagloners, verdwijnen achter de allesomvattende notie van het volk. De historische werkelijkheid wordt ontkend door de fictie van het beeld, dat van de uniciteit van de natie en haar staat. De tegenstelling tussen 1789 en 1792, tussen de revolutie in dienst van de bourgeoisie en de poging van het proletariaat om de leiding van de operaties over te nemen, wordt opgeheven. Vandaag wordt de verwarring herhaald. Ook de klassensamenstelling van de demonstranten werd verworpen ten gunste van de iconische notie van het volk, een figuur die de gehele Franse bevolking buiten de « oligarchie » zou moeten vertegenwoordigen.

VAN VORDERING TOT VERTEGENWOORDIGING

Door gehoor te geven aan het bevel van de autoriteiten om zich niet uit te spreken over wat de demonstranten willen, maar over wat zij zijn, heeft de beweging zich op het door de autoriteiten afgebakende terrein geplaatst. De reactie van de demonstranten was bedoeld als een weerwoord op het afwijzende bevel: « Wie zijn jullie ? « Wat is uw legitimiteit ? « Wie zijn uw vertegenwoordigers ? « Ondanks zijn vragende vorm verwachtte de interventie geen antwoord, maar was het gewoon een bevel om zichzelf te definiëren in relatie tot de macht en haar dus te erkennen als de meester van het discours. Het bevel om zichzelf te definiëren confisqueert de stem van de Gilets jaunes. In plaats van te reageren met hun eigen eisen, door « geld  » te eisen, reageerden de demonstranten op de presidentiële minachting door de legitimiteit van hun acties te rechtvaardigen door te verklaren: « Wij zijn het volk « . Zo verlaat de beweging haar eigen terrein van strijd om zich te plaatsen waar de autoriteiten hen willen opsluiten.

De eisen voor lonen en koopkracht worden ondergeschikt aan het zoeken naar erkenning van de macht, waartoe ook de eis voor een referendum op volksinitiatief behoort.

Er vindt dus een dubbele beweging plaats. In de eerste plaats is er een verschuiving van het terrein van de eisen naar dat van de vertegenwoordiging, van de loonstrijd naar het vraagstuk van de constitutionele hervorming. Ten tweede is er sprake van een omkering van een rechtstreeks politieke loonstrijd, van een beweging die het beheer van de arbeidsmacht door de staat rechtstreeks aanvalt, naar een abstract project van hervorming van de representatiewijzen, de procedures van politieke bemiddeling.

DE RIC, EEN PROVIDENTIEEL VOORSTEL

Voordat het medio december 2018 door de media werd gepresenteerd als de centrale as van de strijd van de Gilets jaunes, was de vraag naar een referendum op volksinitiatief marginaal gebleven. Het presenteert zichzelf als een keerpunt in de beweging. Deze verlaat zijn eigen terrein, dat van de looneisen, om zich op het terrein van de macht te plaatsen.

Voor de werkgevers en de regering heeft de RIC het voordeel dat de oorspronkelijke eisen betreffende de herwaardering van de minimumlonen en de verlaging van de brandstofprijzen, in fine op de waarde van de arbeidskracht, naar de achtergrond worden verdrongen. Wat de demonstranten zelf betreft, zij beperken zich er meestal toe de RIC aan hun eisen toe te voegen, zonder er een precieze inhoud aan te geven.

Tegelijkertijd hebben de media Étienne Chouard, de emblematische drager van het referendum op volksinitiatief, bij het grote publiek bekend gemaakt. Dit initiatief werd al onmiddellijk gunstig onthaald door de premier, die op 17 december 2018 in een interview met Les Echos onmiddellijk verklaarde: « Ik zie niet in hoe we tegen het principe ervan kunnen zijn « .

Een discussie over ICR is veel goedkoper dan een positieve reactie op looneisen. De mogelijkheid om referenda van burgers te organiseren bestaat reeds in Zwitserland en Italië, zonder dat de organisatie van de macht is verstoord. Ook zij herinnerd aan het referendum over het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa in 2005, dat, ondanks de afwijzing door meer dan 54% van de kiezers, later eindigde met de ondertekening van het Verdrag van Lissabon, een tekst waarin het essentiële supranationale karakter van de handeling, dat eerder door de Fransen was afgewezen, was opgenomen.

HET VOLK VS. HET PROLETARIAAT

De Gele hesjes vertegenwoordigen een belangrijk deel van de bevolking, maar zij hebben hun eigen belangen die niet die van de hele samenleving zijn. Het gebruik van het begrip « volk » verhult dus het specifieke karakter van een sociale beweging met specifieke eisen, die ingaan tegen de belangen van de werkgevers.

De manier waarop de beweging zichzelf definieert is problematisch. Hoewel de geuite eisen betrekking hebben op de kwestie van de lonen en de koopkracht, worden hun acties genoemd als die van een burgerbeweging. Hoewel de loonkwestie in het centrum van de eisen staat, staan de werkgevers volledig buitenspel. De staat kan dan optreden als de enige gesprekspartner van de demonstranten.

Het begrip « volk » zou betrekking hebben op een geheel dat bijna de gehele bevolking omvat, een geheel waarvan de eenheid verondersteld wordt, aangezien het niet de 1% zou omvatten, noch de 0,1% of zelfs de 0,01% van de financiële « oligarchie ». Het is dus geen begrip dat op verschillen berust, maar veeleer een allesomvattende categorie, waarvan de identiteit wordt afgeleid uit een verondersteld verzet tegen de ultra-rijken. Indien de sociale klassen slechts bestaan in hun onderlinge strijd, neutraliseert het begrip volk elke tegenstelling tussen klassen. Het is een psychotische voorstelling, die het verschil onderdrukt en elke afscheiding van de gevestigde machten verwerpt.

In Frankrijk verwijzen de voorstanders van de notie van het volk naar de Revolutie van 1789 waar het stedelijk proletariaat de aristocratie omver wierp met de wapens die door de bourgeoisie waren uitgedeeld en aan wie zij deze overhandigde, toen het werk eenmaal gedaan was⁽¹⁾. Reeds in de geschiedschrijving van de Franse Revolutie is de verwijzing naar het volk een scherm dat de werkelijke actoren, zoals de stedelijke en agrarische proletariërs, verbergt. Ook hier heeft het dezelfde functie om de klassensamenstelling van de Gilets jaunes te ontkennen.

Zo zijn meer dan twee eeuwen sociale en politieke geschiedenis, die van de proletarische strijd, verdwenen in naam van een anachronistische verwijzing naar het volk, niet overgebracht door de echte, maar door de officiële geschiedenis van de Franse Revolutie van 1789.

ONTKENNING VAN DE LOONSTRIJD ALS EEN POLITIEKE STRIJD

De ontbinding van haar eigen eisen in een abstracte eis tot democratisering van de staat kan gemakkelijk omslaan in haar tegendeel, in een versterking van de uitvoerende macht. De ontkenning van de klassensamenstelling van de beweging, de weigering zich een proletariaat te noemen, betekent dat zij als volk worden aangeduid, als de denkbeeldige basis van een staat die hen bestrijdt.

Als de eisen inderdaad over de kwestie van de lonen gaan, worden zij niet voorgesteld als proletarische acties, bedoeld om de waarde van de arbeidskracht te verdedigen, maar als een « burgerbeweging », die beweert voorop te lopen in de pogingen van de staat om de lonen te verlagen.

Dit is een ontkenning van het rechtstreeks politieke karakter van de loonstrijd, die thans, in een structuur van zeer geringe groei, geconfronteerd wordt met een accumulatie van kapitaal die niet meer hoofdzakelijk gebaseerd is op de toename van de produktie van relatieve meerwaarde, maar op een exorbitante groei van absolute meerwaarde. De ontwikkeling van de uitbuiting berust dus niet meer in het bijzonder op de groei van de arbeidsproduktiviteit, maar op de toename van de duur ervan, de flexibiliteit van de arbeidstijd, alsmede de daling van het reële loon.

De strijd over de lonen wordt rechtstreeks politiek, omdat iedere valorisatie van de arbeidskracht rechtstreeks een systeem van uitbuiting aanvecht dat in wezen gebaseerd is op de daling van de absolute waarde van de arbeidskracht. De functie van de staat als collectief kapitalist, zoals blijkt uit de wet El Khomri en de decreten van Macron, staat nu centraal bij de ontmanteling van de garanties voor werknemers om hun lonen en arbeidsomstandigheden te verdedigen. Elke strijd om lonen wordt een rechtstreeks politieke strijd.

DE POLITIESTAAT ALS EEN MODERNE VORM VAN DE NATIONALE STAAT

De repressie waarvan de gele hesjes het slachtoffer zijn, is van een niveau dat in Frankrijk al tientallen jaren onbekend is. Het is echter een geweldloze sociale beweging die niet in staat is of de wil heeft om de uitoefening van de macht zelf te bedreigen. Politiegeweld is in de eerste plaats « pro-actief », het heeft tot doel angst te zaaien en preventief elk proces van sociale recompositie te onderbreken.

Tijdens hun demonstraties werden de Gilets jaunes dus geconfronteerd met de enige effectieve structuur van de nationale staat: de politie. De Lid-Staten van de EU, zelfs grote landen zoals Frankrijk, zijn vandaag lichamen zonder de meeste van de vorstelijke prerogatieven, of die nu politiek of economisch van aard zijn. De meeste daarvan zijn overgedragen aan Europese en internationale instanties. Economisch en sociaal beleid, zoals de hervorming van de arbeidswetgeving, zijn louter toepassingen van EU-richtlijnen.

De politie werd het centrale apparaat van de nationale staat⁽²⁾. Het voorrecht van de politie blijft binnen haar bevoegdheid, in tegenstelling tot oorlog, monetair of economisch beleid. Als op dit niveau de nationale staat autonomie behoudt, is deze relatief, aangezien zij nauw omkaderd is door de imperiale structuur van de VS. De afgelopen dertig jaar zijn de Europese politiediensten rechtstreeks gestructureerd door de FBI⁽³⁾. Niet alleen heeft de federale politie van de VS de gezamenlijke interventieteams georganiseerd, maar dankzij haar initiatieven is zij er ook in geslaagd de Europese wetgeving, zowel de nationale als die van de Gemeenschap, sterk te beïnvloeden op het gebied van interceptie van communicatie, controle van het net, invoering van nieuwe strafbaarstellingen die het terrorisme specificeren, alsmede hervormingen van het politieapparaat en het gerechtelijk apparaat.

De centrale rol van het politieapparaat op nationaal niveau werd voor het eerst expliciet gemaakt in landen die de nationale soevereiniteit al lang hadden opgegeven, zoals België. Het is nu biologisch in landen als Frankrijk. Dit is het resultaat van een beleid dat erop gericht is elke nationale onafhankelijkheid op te geven en verder te integreren in het Amerikaanse imperium.

POLITIEKE ZELFMOORD

Als de politie het centrale orgaan van de nationale staat in Frankrijk werd, dan was dat in de eerste plaats als een apparaat dat onderworpen was aan imperiale structuren. Deze verwoording verklaart de moeilijkheden die de proletarische strijd ondervindt. Het beheer van de arbeidskrachten is internationaal en de strijd blijft nationaal. De tegenstander is over het algemeen ongrijpbaar. Tegenover de Gele hesjes is er alleen de politie als vertegenwoordigers van een staat die zijn vorstelijke prerogatieven heeft verloren. De demonstranten worden geconfronteerd met een machtsvacuüm. Zij worden geconfronteerd met een staat die regeert maar niet regeert.

Het geweld van de politie tegen de demonstranten en het massale gebruik van de onmiddellijke verschijningsprocedure zijn kenmerkend voor de huidige staatsvorm, van een nationale staat die geen andere prerogatieven meer heeft dan de functies van politie en rechterlijke macht, waarbij de laatste wordt gereduceerd tot een eenvoudige hulp van het repressieapparaat. De « onmiddellijke verschijning »-procedure is een voorbeeld van deze verandering. Het is dus het strafrecht dat nu centraal staat in de betrekkingen tussen de overheid en de bevolking.

Het strafrecht heeft thans een constitutief karakter gekregen. Het opgeven, zoals Etienne Chouard eist, van de looneisen en het niet centraal stellen van de verdediging van de fundamentele vrijheden in de strijd, om alle inspanningen te concentreren op de RIC, leidt tot de ondergang van de beweging. Dit leidt ertoe dat het vermogen om een grondwettelijke tekst die in de huidige politieke en rechtsorde slechts een residuele plaats inneemt, om te vormen, als de belangrijkste, zo niet de enige doelstelling wordt beschouwd. Deze tactiek staat buiten elke werkelijke realiteit. Het leidt tot politieke zelfmoord.

Jean-Claude Paye en Tülay Umay