« De wereld heeft geen zin

Nancy Huston, geboren in Canada in 1953 en woonachtig in Parijs, is romanschrijfster en essayiste.
Zij is de auteur van talrijke boeken, waaronder, om er maar een paar te noemen:
Cantiques des plaines, Actes Sud; 1993; Journal de la création, Seuil, 1990;
Reflets dans un oeil d’homme, Actes Sud, 2012, In Deo, met Guy Oberson,
Les éditions du Chemin de fer, 2019.
Nancy Huston ontmoeten leek onvermijdelijk:
diep humanistisch, past het niet in een identiteit die als visitekaartje wordt ingezet;
de overheersing van de vrouw aan de kaak stelt, verwart zij verschil niet met discriminatie; zij onderstreept het belang van de taal in onze « fabulistische soort »,
Ze weet dat we nog steeds zoogdieren zijn, gedreven door onbewuste krachten.
Wij hebben haar in februari in Parijs ontmoet en publiceren haar interview in twee afleveringen.

Kairos : Nancy Huston, in The Fabulous Species zeg je:

« Waar komt de tijd vandaan? Uit het feit dat alleen de mens van alle levende wezens op aarde weet dat hij geboren wordt en dat hij zal sterven. Het is te weten hoe ons de intuïtie te geven van wat een heel leven is. Uiteindelijk heeft de wereld alleen de betekenis die wij eraan geven?

Nancy Huston : Precies. De wereld heeft geen zin.

Geen zin voor jou?

Als je zegt ‘voor mij ‘, dan kom ik in de interpretatie en geef er betekenis aan. Maar buiten het bestaan van mensen, heeft de wereld geen betekenis. Ik ben het eens met Hubert Reeves die zei : « Als God bestaat, heeft hij een miljardste van een seconde heel hard gewerkt en is hij sindsdien op vakantie geweest « .

Betekent dit dat ons hele leven bestaat uit betekenis geven aan wat geen betekenis heeft?

De betekenis die we creëren bestaat echt. Wij scheppen ficties die ons helpen te leven: religie, liefde, activisme, familiebanden, alle doelen die wij ons in het leven kunnen stellen, alle interpretaties die wij kunnen maken van wat ons overkomt. Dit alles is onze manier om te knutselen aan betekenis, de favoriete menselijke activiteit die ons echt kenmerkt. Andere diersoorten hebben geen zin buiten wat er met hen gebeurt, hun reactie om voedsel te vinden of om gewoon in leven te blijven. Wij, om in leven te blijven, moeten een Betekenis toevoegen, met een hoofdletter S, een buitengewone symbolische betekenis.

U zegt dat mensen die denken dat ze in de echte wereld zijn, het meest onwetend zijn en dat deze onwetendheid potentieel dodelijk is. Dus, als er geen werkelijkheid is los van de betekenis die wij eraan geven, is het dan nog relevant om over waarheid te praten? George Orwell toonde aan dat er niet zoiets kan bestaan als een zuivere feitelijke waarheid. Simon Leys, in Orwell of de verschrikking van de politiek, zei: « Feiten op zichzelf vormen nooit iets anders dan een betekenisloze chaos. Alleen artistieke schepping kan er betekenis aan geven door ze vorm en ritme te geven. Verbeelding heeft niet alleen een esthetische, maar ook een ethische functie. Letterlijk, men moet de waarheid uitvinden. Wat denk jij?

Ik zit hier dicht bij, behalve dat ik zou zeggen dat alle interpretatieve activiteit betekenis geeft, niet alleen artistieke activiteit. Als je het voorbeeld van oorlogen neemt, kun je zeggen dat er feiten zijn die zich voordoen, zoals een bepaald aantal doden aan elke kant. Dit kan niet worden ontkend. Maar dan voegen we deze feiten toe aan Geschiedenis met een hoofdletter H, en iedereen zal zijn versie van deze Geschiedenis hebben. De Algerijnse oorlog zal in Frankrijk en in Algerije natuurlijk niet op dezelfde manier worden verteld. De verovering van Amerika zal niet op dezelfde manier verteld worden in Mexico en Spanje, enzovoort. Dezelfde feiten zullen worden opgenomen, herwerkt en opgediend in een grote verscheidenheid van sauzen!

Het is interessant dat u dit ter sprake brengt, want we leven in een tijdperk waarin de massamedia een enorme macht hebben. Zij hebben de macht om ons te informeren of niet te informeren. We zijn een fabeldier, we vertellen onszelf altijd verhalen, zeg je. « in duizend vormen Op onze werkplekken, in de straten van onze steden, op de schermen krijgen we verhalen te horen die zogenaamd waar zijn en wordt ons gevraagd ons erdoor geraakt te voelen. Hoe kan men enige waarheid vinden in een wereld waar het monopolie om de werkelijkheid weer te geven aan enkelen wordt overgelaten? In Frankrijk zijn de media in handen van 8 of 9 van de rijkste mensen, en in België van 7 of 8 families. Wat denk je van wat Alain Accardo zegt? « Men kan zeggen dat de weergave van de wereld door de media, zoals die dagelijks door journalisten wordt geproduceerd, niet laat zien wat de werkelijkheid werkelijk is, maar wat de heersende en bezittende klasse gelooft dat zij is, wenst dat zij is, of vreest dat zij zal worden » ?

Ik zal twee dingen beantwoorden. De eerste is dat dit altijd al het geval is geweest. Hoe stelden de mensen in de Middeleeuwen zich voor wat er met hen gebeurde? Stelt u zich de Europese boeren voor, de lijfeigenen in Rusland… Zij hadden een officiële, religieuze versie, die hun zeker geen toegang gaf tot de waarheid van hun uitbuiting. Iemand anders moest met een militante, boze visie komen om te zeggen: « Ik weet niet wat ik moet doen. Maar dit is niet eerlijk! U heeft precies dezelfde rechten als landeigenaren « . Het kan worden gedaan door middel van godsdienst door te zeggen: « Jullie zijn allemaal Gods kinderen en jullie zijn allemaal gelijk », of het kan worden gedaan door te zeggen: « Dit zou een democratie moeten zijn en jullie zouden de macht moeten hebben om te beslissen « . Iedereen kan dit op zijn eigen manier formuleren. Het eerste antwoord is dat er nooit een gouden tijdperk van informatie is geweest waarin de mensen perfect wisten wat er met hen gebeurde en wat hun realiteit was. Het tweede antwoord is dat er nog nooit zoveel mogelijkheden voor alternatieve verhalen zijn geweest als nu. Sociale netwerken geven toegang tot andere versies dan de officiële; er zijn allerlei soorten factcheckers. Dankzij het internet kan men zich afvragen wat er in de media wordt gezegd. Veel mensen zijn gewend te twijfelen aan de media, wij zijn niet zo goedgelovig!

Denkt u dat de vervreemding van de mensen niet groter is dan voorheen? Is de verbeelding niet in beslag genomen? Ik denk aan 5G, bijvoorbeeld. Als je mensen op straat vraagt wat 5G is, weten de meesten niet dat Elon Musk satellieten de ruimte in stuurt, met het potentieel om de stratosfeer te veranderen. Simon Leys, nogmaals, legde uit waarom de mensen niet verhuisden: « Als ze uiteindelijk niets zien, is dat niet door gebrek aan ogen, maar juist door gebrek aan fantasie. Denk je niet dat er een gebrek aan verbeelding is op dit moment?

Gebrek aan verbeelding en gebrek aan informatie zijn twee heel verschillende dingen. Niet weten wat 5G is, is geen gebrek aan verbeelding. Zelf ben ik me maar matig bewust van bepaalde hedendaagse realiteiten, bijvoorbeeld de ontwikkeling van artificiële intelligentie in China en de Verenigde Staten, de budgetten die hierin geïnvesteerd worden, de werkzaamheden om Mars of de maan te koloniseren… Ik wil niet per se te veel weten over deze onderwerpen, maar het ontbreekt me niet aan verbeelding. Het is heel moeilijk om te generaliseren over « mensen ». Hetzelfde kan niet gezegd worden van de Fransen en de Amerikanen. Ik ben net terug uit Benin. Begrijpen de Beninezen moderniteit op dezelfde manier als wij? Ik denk het niet, ook al hebben ze steeds meer smartphones. Dus verbeelding is niet het probleem. Mensen hebben nog nooit toegang gehad tot zoveel fictie, de beste en de slechtste, films, theater en muziek uit andere landen, het is ongehoord. Vóór de Revolutie leidden de boeren van Berrichon — ik ben een Berrichon in hart en nieren — een eenzaam en stil leven, vooral in de winter. In de 19e eeuw, hadden ze geen radio, geen televisie, geen telefoon, en dat was gisteren, de 19e eeuw! We hebben het aantal openingen naar andere culturen drastisch verhoogd. We lopen het risico van culturele indigestie in plaats van een gebrek aan verbeelding.

Het isinteressant dat je zegt: « Ik wil het niet per se weten ». Het is misschien iets heel gewoons en velen van ons, vooral in de nog bevoorrechte middenklasse, genieten van deze wereld en willen het eigenlijk ook niet weten…

Ik wil het grote geheel weten, niet de details. Ik wil mijn tijd niet besteden aan het bijhouden van deze onstuimige stormloop van technische middelen om de capaciteiten van de hersenen te vermenigvuldigen, transhumanisme, kunstmatige intelligentie, enz. te ontwikkelen. Ik vind het nuttiger om mijn tijd aan andere dingen te besteden.

Bescherm je jezelf op een of andere manier?

Natuurlijk. Iedereen moet voor zichzelf beslissen wat hij wel en niet aankan. Ik denk niet dat ik de struisvogel ben met mijn kop in het zand. Maar tegelijkertijd heb ik het niet zo op mensen die alleen maar oneindig geïnformeerde activisten zijn. Ik vind het saai en het is helemaal niet de manier waarop ik wil leven.

Je bedoelt de activisten die alleen zin in hun leven vinden door activisme?

En door te praten en het iedereen in te wrijven.

U bent het er wel mee eens dat een begin van subversie, of op zijn minst een massabeweging, nodig is om het volk een zekere soevereiniteit terug te geven. De keuzes die de Franse president heeft gemaakt — maar hetzelfde kan worden gezegd in België — zijn geen keuzes die het volk zou maken, of die de mensen zouden maken als zij geïnformeerd waren en wisten wat hun te doen stond.

Persoonlijk heb ik het niet over « het volk », er zijn veel individuen die theoretisch deel uitmaken van « het volk » met wie ik niet overweg kan en wier meningen ik niet deel, er zijn veel individuen uit « het volk » die uiterst onsympathiek tegenover mij staan, die stemmen op manieren die ik afkeur… Ik vind het dus een beetje moeilijk te begrijpen dat een volk ernaar streeft « weer soeverein te worden ».

Tijdens uw conferentie in Luik⁽¹⁾, over uw boek In Deo, vroeg een journalist je welke beschaving je hart had, tussen de traditionele en die van de blanke man. Je zei: « Geen van beide. Ik geef ze geen prioriteit. » Ik was verrast omdat in In Deo vindt u dat de Indianen een veel rijkere mensheid hebben: ze hebben meer respect voor de aarde, voor de natuur, voor elkaar dan onze westerse samenleving die, zoals u zegt, Mozart en Michelangelo heeft voortgebracht, maar ook kolonisatie en oorlogen…

Voor ons, die opgegroeid zijn met lezen, is het heel moeilijk om ons te projecteren in een ongeletterde maatschappij en te beweren dat we die maatschappij waarderen, dat we er deel van willen uitmaken. Ik van mijn kant ben een vrouw van het boek, een romanschrijfster, en er bestaat geen roman onder de traditionele volkeren. Er zijn prachtige mondelinge legenden, verhalen, maar geen romans. En ik zou het inconsequent vinden, om niet te zeggen pretentieus, om een wereld te « verkiezen » die zo verschilt van de wereld die mij gemaakt heeft. Ook moet worden erkend dat overal waar serieuze medische hulp — die niet gepaard ging met koloniale onderdrukking — aan de traditionele samenlevingen werd verleend, zij daarvoor openstonden. Mensen zijn bereid dagen te lopen om antibiotica, vaccins of doeltreffende geneesmiddelen te krijgen. Anderzijds zouden wij moeilijk kunnen aanvaarden dat wij alleen met traditionele middelen moeten leven. Dit zijn twee kleine voorbeelden. Ik ben blij dat ik al in deze tekst In Deo, 25 jaar geleden geschreven in het kielzog van Canticle of the Plains, besefte dat de kwaliteiten en gebreken van elk van deze samenlevingsvormen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Je kunt niet zeggen  » Ik zal nemen wat goed is aan elkaar en dan weglaten wat slecht is aan elkaar. « Helaas, dit zijn systemen die bij elkaar blijven, gemengde realiteiten zoals alle menselijke realiteiten. We zullen nooit een systeem vinden dat ons toestaat om gewoon goed, vriendelijk, gul en warm te zijn! De mensheid heeft vele politieke systemen beproefd, en we kunnen zien dat elk systeem zijn gebreken en kwaliteiten heeft. Het blijkt dat de meeste Eerste Volkeren, bijvoorbeeld in Canada, hun vrouwen op spectaculaire wijze onderdrukten, wat voor mij ondraaglijk zou zijn. Ik wil niet gereduceerd worden tot een moederrol, ik wil niet hoeven zwijgen. Andere stammen, natuurlijk, legden de nadruk op vrouwen. Vooral na de menopauze, konden zij toegang krijgen tot bepaalde politieke machten. Maar het was zeldzaam dat een vrouw in de bloei van haar leven een jager of krijger kon zijn, alleen een Oudere kon het voor het zeggen hebben, en zelfs dan! Geweld in het onderwijs was de regel, zoals dat nog steeds het geval is in de meeste Afrikaanse landen die ik ken. Maar het is begrijpelijk dat in een economie van overleven, de gehoorzaamheid van kinderen een zaak van leven en dood is. Je moet toch een bepaalde levensstandaard bereikt hebben om billenkoek te verbieden.

Betekent dit dat onze vooruitgang uiteindelijk het ergste rechtvaardigt? Kunnen wij niet leren van deze traditionele samenlevingen die ons veel te leren hebben?

Men moet niet van het ene uiterste naar het andere springen. Het feit dat ik bepaalde aspecten van onze samenleving goedkeur, betekent niet dat het slechtste gerechtvaardigd is. Ik zeg alleen dat in onze samenleving, net als in die van hen, het beste en het slechtste onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Dus ja, natuurlijk kunnen we proberen ons te baseren op de wijsheid van traditionele volkeren, proberen terug te keren naar een meer direct begrip van wat we eten, bijvoorbeeld, proberen iets minder afgesneden te zijn van de natuur, ons iets minder superieur te voelen aan andere diersoorten. Naomi Klein heeft gezegd dat we van de Aboriginal Canadezen moeten leren, en niet alleen onze « vooruitgang » aan hen moeten opdringen, maar dat we de attitudes die zij in de loop der eeuwen hebben ontwikkeld niet op dezelfde manier kunnen beleven als zij. Wij kunnen proberen in die richting te gaan en tegelijkertijd zijn er maar weinigen onder ons die klaar zijn om terug te keren naar een leven in een gemeenschap in het bos! Persoonlijk is het geen levensstijl die mij aanspreekt; ik heb mijn werkuren nodig, mijn leven zit anders in elkaar. Als er echt een ineenstorting was, zoals in Naar het bos van Jean Hegland, en dat er geen van de luxes waren waaraan we gewend zijn — onze elektrische lichten, onze computers, onze verwarming in de winter — als we echt terug moesten naar een overlevingsbestaan, zouden velen van ons het moeilijk hebben, ook ik!

Wordt vervolgd…

Interview door Alexandre Penasse