De vakbondsstrijd

Het vakbondsspektakel wekt vaak de indruk van een onvoorwaardelijke verdediging van de werkgelegenheid ten koste van de natuur, de menselijke vrijheid en de sociale harmonie in haar geheel. Gevangen in beperkingen, die deels voortvloeien uit historische omstandigheden, wordt de arbeider vervolgens in zijn toestand bevestigd door degene die geacht wordt hem te vertegenwoordigen. Hoe kunnen we dan de verdediging van zijn rechten verzoenen met het verzekeren van een menswaardig bestaan, terwijl deze wereld duurzame vooruitzichten op lange termijn wordt geboden.

« Maurice, vergeet niet dat jij niet de enige bent die kan profiteren van de vruchten van deze buitengewone groei, er zijn ook medewerkers die daaraan hebben bijgedragen en die mogen we niet vergeten, want ook zij dragen bij aan de rijkdom van de groep. Dit is de boodschap die een werknemer van de groep Publicis, een « creatief », CGT verkozen ambtenaar en personeelsafgevaardigde, aan zijn baas, Maurice Levy, heeft gestuurd om hem — terecht — de astronomische bonus (16 miljoen) te verwijten die hij zojuist in zijn zak had gestoken⁽¹⁾. Dit fragment, afkomstig uit een France Inter-programma dat op ironische toon gewijd is aan de kritiek op de hebzuchtige baas van de « com »-onderneming⁽²⁾Dit is een goede indicatie van de vorm die de vakbondsstrijd kan aannemen, die in dit geval, verre van een maatschappijmodel aan te vallen, slechts de wens uitdrukt dat de vruchten van de groei van het bedrijf beter worden verdeeld. Maar als de eisen van de werknemers werden ingewilligd, zouden we dan nog kunnen denken dat we nu in een fatsoenlijker, rechtvaardiger en egalitairder samenleving leven?

Men kan zich terecht afvragen hoe men uit dit onhoudbare maatschappijmodel kan geraken als het kwaad niet bij de wortel wordt aangepakt, als de kritiek niet radicaal is, in een systeem waarin de relatieve bevrediging van de eisen van de werknemers een toenemende productiviteit heeft vereist, die een mondiale arbeidsverdeling en een ongebreidelde concurrentie met zich meebrengt? Kan de strijd, zonder zich echt vragen te stellen over de zin van werk en door de natuurlijke grenzen van het extractivisme volledig te negeren, er paradoxaal genoeg niet toe bijdragen dat het systeem van uitbuiting blijft voortbestaan? Als een vakbondsman vecht voor het behoud van datgene wat onderdrukt en vervreemdt — de reclame-industrie — die de basis vormt van onze kapitalistische samenlevingen, alleen maar omwille van een loonsverhoging? Publicis, dat van reclame zijn kernactiviteit heeft gemaakt, behoudt een functie die inherent schadelijk blijft, zelfs met een eerlijker verdeling van de winst. Er is geen mogelijkheid tot veiligheid, zelfs niet met « tevreden » en « goed betaalde » werknemers. « Maar dat sluit niet uit dat we rekening moeten houden met de fundamenten waarop de reclame-industrie rust, die van een consumptiemaatschappij waarin het productiesysteem valse behoeften genereert die nodig zijn om de voortzetting van de productie te verzekeren, alle leefruimten koloniseert, landschappen denatureert, concurrentie, opzichtige vergelijking, merkzucht en het gevoel van gemis vanaf de jongste leeftijd invoert, en alles ondergeschikt maakt aan zijn ultieme project: alle leefruimten tot handelswaar maken⁽³⁾.
Onder het voorwendsel dat zij de arbeider — de « proletariër » — niet van zich willen vervreemden, stellen de « linkse strijders » daarom de afbraak van het systeem voor onbepaalde tijd uit en stellen zij strijd voor die op zichzelf de vervreemding bestendigt. Moet je alleen vechten voor je baan (« Touche pas à mon job ») of voor loonsverhoging als je salaris afkomstig is uit de reclame- of auto-industrie, de petrochemische industrie of de wapenindustrie? Wie zo denkt, zoals François Partant zei, « zonder het te beseffen, [ils] zijn dus de beste verdedigers van het kapitalistische systeem »⁽⁴⁾. De vraag wat er wordt geproduceerd, hoe, voor wie, en hoe duurzaam deze productie is, wordt uit de weg gegaan: de arbeider, die verstrikt is in een consumptiemaatschappij, die vaak schulden heeft voor zijn huis, zijn auto, zijn vakantie en de verschillende goederen die door de reclame worden aangeprezen, die de schoolkosten van zijn kinderen moet betalen, die elke dag moet eten… de arbeider is dus in het nauw gedreven en heeft geen echte keuze meer. Dus laten we duidelijk zijn: hij is zowel een slachtoffer als verantwoordelijk voor zijn situatie.

Voor velen die beweren deel uit te maken van « radicaal links » en de vakbondsstrijd, is de strijd om banen een « noodzakelijke doorgang ». Daarbij rechtvaardigen deze voorstanders van de « loonstrategie » vaak de instandhouding van een activiteit door paradoxaal genoeg hun toevlucht te nemen tot dezelfde « globalistische » dictaten die worden gebruikt door degenen die zij verafschuwen en bekritiseren — de grote bazen, de aandeelhouders, de politici, enz. Zo reageerde een Franse journalist op een kritiek van Pièces et Main-d’œuvre⁽⁵⁾ die hem verweet de « Franse kanker » te verdedigen in een radioreportage, nam het beroemde refrein « als ik het niet ben, is het de ander wel » over, dat de leiders graag gebruiken om niet te veranderen, terwijl ze ons blijven doen geloven dat ze alles veranderen:
« Maar als deze tien fabrieken eindelijk zouden sluiten, wat zouden dan de gevolgen zijn? Milieubescherming? Minder vervuiling? Een einde aan kanker — zoals u beweert? Ik betwijfel het. We zullen waarschijnlijk een eenvoudige « verplaatsing van activiteiten » zien, zoals in zoveel andere sectoren, zoals leerlooierijen en de recycling van computerafval, en deze industrie zal haar toevlucht zoeken in meer clemente klimaten voor giftig afval, in China of elders.

Het gaat er dus om radicale veranderingen uit te stellen onder het voorwendsel dat een heroverweging van bepaalde produktietypen zou leiden tot de verplaatsing ervan naar veel slechtere oorden, terwijl aandeelhouders en bedrijfsdirecteuren spelen met sociale en milieudumping om de meest geschikte plaats voor hun winst te kiezen. Wanneer wij het absurde en onfatsoenlijke aan de kaak stellen dat een wapenfabriek (La Fabrique Nationale de Herstal, bijvoorbeeld) in stand wordt gehouden in naam van de werkgelegenheid, antwoorden de demonstranten van de werkgeversorde, die weigeren te erkennen dat zij soms aan dezelfde willekeurige regels gehoorzamen, met inbegrip van die van de concurrentie en de groei van de winstvoet, precies hetzelfde: « als wij het niet zijn, doen zij het ergens anders wel ». Ongetwijfeld… maar in het uiterste geval zullen de pooiers in de bordelen van Jakarta en Sjanghai, die kinderen gebruiken om de seksuele lusten van hun rijke klanten te bevredigen, hetzelfde antwoord kunnen geven, het antwoord dat verhindert dat de vraag naar de waarden, de impact en de zin van het werk dat men doet, wordt gesteld? Kunnen wij auto’s, wapens en kernkoppen blijven produceren met als enig argument dat anderen dat ook zullen doen als wij ermee ophouden? Tot wanneer dan? En wie stopt er als eerste? Dit zal sommige mensen natuurlijk schokken, maar het is essentieel om de vraag te stellen?

Het staat echter vast dat de vakbonden, door de bestaande orde te bestendigen en de vervreemding strijdbaar te voeden, gemakkelijker de gunst van de arbeiders zullen kunnen winnen. Een grotere koopkracht en een onvoorwaardelijke verdediging van de arbeidsplaatsen zijn aantrekkelijker dan een strijd waarbij fundamenteel in vraag wordt gesteld wat de arbeider produceert en waarom. Vakbondsbeloften zijn des te verleidelijker wanneer het werk de consumptie mogelijk maakt van goederen die het werk in een consumptiemaatschappij rechtvaardigen. En aangezien deze strijd vaak  » komt voort uit een manicheïstische visie op de maatschappij, die verdeeld zou zijn in goeden en slechten, waarbij alleen de eersten (de arbeiders) legitieme belangen en gezonde aspiraties zouden hebben, die bevredigd zouden kunnen worden als de slechten zich niet tegen hen zouden verzetten « .⁽⁶⁾In de eerste plaats zal iedereen die kritiek heeft op het productivisme waarschijnlijk als « slecht » worden beschouwd, zoals de baas die « inkrimpt ». Men zou hierop kunnen antwoorden dat dit een kleinburgerlijk intellectueel standpunt is van iemand die het zich kan veroorloven zo te denken, omdat hij ver verwijderd is van de benarde toestand van de arbeidersklasse. Dit moet, zonder twijfel, soms waar zijn. Maar deze kritiek onder het tapijt vegen zou betekenen te weigeren in te zien dat achter de tegenstelling arbeider/manager soms de verdediging van gemeenschappelijke waarden schuilgaat, maar ook de arbeider te beschouwen als een wezen wiens enige belang de onvoorwaardelijke verdediging van zijn baan en zijn koopkracht is, en uiteindelijk achter de arbeider, de werknemer, de arbeider slechts een… arbeider te zien, waar zich in de eerste plaats een mens bevindt.

Gelukkig zijn er voorbeelden die deze vaste kijk op de werknemer tegenspreken. In Taranto, Italië, vochten bewoners en arbeiders tegen hun bedrijf, met als argument dat hun leven meer waard was dan hun baan. Om dit te doen, moesten zij zich verzetten tegen de  » De vakbondscentrales — CGIL, CISL, UIL — [qui] heulen met de baas, Riva, de op twee na grootste staalproducent van Europa. Samen verdedigen zij hun doodsmachine tegen het besluit van de rechter om deze op 26 juli 2012 te sekwestreren om redenen van volksgezondheid « ⁽⁷⁾.

In Seraing, België, daarentegen, gaven sommige verklaringen van werknemers van Arcelor Mital onomwonden uitdrukking aan de dwingende prioriteit die aan de werkgelegenheid wordt gegeven, verdedigd ten koste van de instrumentalisering van de natuur:

 » Het lijkt voorshands duidelijk dat de directie de cokesfabriek van Seraing wil behouden. Dit kan industrieel gezien een merkwaardig voornemen lijken, want zonder hoogoven zou er geen behoefte zijn aan deze infrastructuur. Achteraf gezien zou deze beroemde cokesfabriek zelfs een middel kunnen worden om druk uit te oefenen op de multinational. Hoe? In hoofdzaak omdat een cokesfabriek een uiterst vervuilend instrument is (het is de plaats waar de steenkool door pyrolyse wordt gereinigd alvorens samen met het ijzererts te worden gestookt). Er komen gassen vrij met teer, naftaleen, ammoniak en zwavel. Vandaar de moeilijkheid om een vergunning te krijgen voor de exploitatie van een cokesfabriek « ⁽⁸⁾…
Vechten voor het voortbestaan van de activiteit van Arcelor Mital, Publicis of La Fabrique Nationale de Herstal, is in zekere zin vechten tegen zichzelf, het is kiezen tussen leven of werken. De loonstrijd zoals die vandaag meestal gestalte krijgt, is ontoereikend en maakt paradoxaal genoeg deel uit van hetzelfde samenlevingsmodel dat zij beweren te bekritiseren. Om dit te veranderen zal de orde zelf van de produktie moeten worden aangevallen, met name door te strijden voor een fatsoenlijk onvoorwaardelijk inkomen na verlies van een baan in dienst van de onfatsoenlijke produktie.

Een samenlevingsproject dat rekening houdt met de dimensies mens en natuur moet dus noodzakelijkerwijs een herbezinning inhouden op de betekenis die aan arbeid moet worden gegeven en een duidelijke confrontatie met het kortetermijn- en produktivistische vakbondsdogma. Omdat radicale strijd altijd wordt uitgesteld tot later, kunnen vakbondsstandpunten voor onbepaalde tijd uitlopen op een onmiddellijke reflexverdediging, waarbij de keuzes paradoxaal genoeg worden gemaakt door degene wiens beslissingen we dachten te dwarsbomen: de baas. Een of andere geografische entiteit zal het initiatief moeten nemen; erkennen dat zonder navolging, zonder een voortrekker, geen verandering kan plaatsvinden. En het is te geloven, en te hopen, dat het eerste het tweede zal aanmoedigen. Er valt immers veel te winnen bij een eenvoudiger, gezonder en solidairder samenleving, in harmonie met de natuur, waarin we niet langer leven om te werken en te consumeren, maar werken om te leven.

Alexandre Penasse