« VRIJHANDEL EN MILIEU: DE TERUGKEER VAN DE VERGETEN VIRUSSEN?

De zomer van 2014 had een weinig benijdenswaardige eregast: Mr Ebola. Het virus, dat in de jaren zeventig voor het eerst werd geïdentificeerd, bleek van meet af aan een geduchte moordenaar te zijn: destijds werden 318 mensen besmet en slechts 38 overleefden het. Ebola is niet alleen dodelijk voor de overgrote meerderheid van de besmette personen, maar kan zich ook zeer snel verspreiden omdat alle lichaamsvloeistoffen (bloed, sperma, speeksel, enz.) drager kunnen zijn van de ziekte. Een besmette persoon krijgt echter pas na een periode van twee tot eenentwintig dagen de eerste tekenen van koorts. En wanneer de ziekte zich verspreidt, veroorzaakt zij talrijke inwendige bloedingen en bloedklonters, waardoor essentiële organen (hersenen, nieren, lever, longen, enz.) van zuurstof worden beroofd, met inbegrip van de huid, die bij de geringste aanraking blaart en scheurt. Zonder bescherming kan iedereen die in contact komt met een besmet levend of dood persoon, op zijn beurt besmet worden. 

Deze zomer veroorzaakte ebola een ongekende golf van infecties. Binnen enkele weken verspreidde het virus zich snel en werden meer dan 3.000 mensen ziek, van wie de helft het niet overleefde (anderen zullen ook sterven). Sommigen schatten de situatie nog dramatischer in: het aantal besmette personen wordt op 20.000 geschat. Eén ding is zeker: de ziekte breidt zich uit van plaatselijke uitbraken naar vele West-Afrikaanse landen: Congo, Gabon, Guinee, Liberia, Sierra Leone, Senegal, enz. In Centraal-Afrika is ook de Democratische Republiek Congo getroffen door een variant van het virus. Zelfs in Westerse landen nemen de quarantaines toe, omdat men bang is voor het binnendringen van die afschuwelijke gast, Mr Ebola… 

De mythe van de vooruitgang die zijn demonen onder ogen ziet 

Geconfronteerd met deze ongekende epidemie wordt de Wereldgezondheidsorganisatie heen en weer geslingerd tussen alarmisme en optimisme. Eind augustus vreesde de WHO voor een bliksemuitbreiding en werd er hard gewerkt om het ergste te voorkomen: een mogelijke wereldwijde besmetting. Tegelijkertijd vernamen wij dat vaccins werden bestudeerd en dat twee (Amerikaanse) patiënten waren genezen dank zij een geneesmiddel dat nog experimenteel was. De alliantie van de medische wereld (even wetenschappelijk als commercieel) en de politieke wereld zou het dus mogelijk maken het virus in te dammen, waardoor een mythe wordt versterkt die de moderne mens dierbaar is: de geschiedenis is de vooruitgang en de mens is geboren om de natuur te overheersen. 

De hedendaagse geschiedenis logenstraft deze visie echter steeds meer: is het niet de politieke onmacht die overheerst als het gaat om klimaatverandering? Eindigt niet elke internationale klimaattop steevast in een daverende mislukking? Van cyclonen tot droogte, de huidige gebeurtenissen herinneren ons eraan hoe dringend het is om op dit gebied op te treden. In mei 2014 liet de hemel op de Balkan los met het equivalent van drie maanden regen in slechts drie dagen. De daaropvolgende overstromingen en aardverschuivingen hebben tientallen mensen gedood, tienduizenden uit hun huizen gedreven en een miljoen mensen zonder drinkwater gezet! In dit door oorlog verscheurde gebied was men ook bezorgd dat de uitzonderlijke overstromingen de ongeveer 120.000 ondergrondse mijnen aan het licht zouden brengen en deze zouden verplaatsen naar gebieden die voorheen als veilig werden beschouwd. 

Maar de opwarming van de aarde doet ook de gletsjers smelten. In maart 2014 publiceerde de Amerikaanse Academie van Wetenschappen hierover een opzienbarende wetenschappelijke ontdekking: in het uiterste noordoosten van Siberië was zojuist een onbekend virus ontwaakt dat al 30.000 jaar (d.w.z. de tijd dat de Neanderthalers verdwenen) in het ijs begraven lag. En zoals Sneeuwwitje na de kus van de prins op het witte paard, had dit Pithovirus sibericum niet geleden onder zijn lange bevroren slaap: het was intact en actief, in staat tot voortplanting en mutatie. Gelukkig is het Pithovirus sibericum onschadelijk voor de mens, maar zijn overleving na een lang vriesproces is reden tot bezorgdheid. Omdat we nu weten dat mijnbouw of het smelten van ijs (als gevolg van de opwarming van de aarde) waarschijnlijk oeroude virussen zal doen ontwaken, dragers van ziekten waartegen wij niet langer immuun zijn. Tenslotte herinnert Ebola ons, met alle gruwelijkheid waartoe het in staat is, aan wat wij werkelijk zijn: een schepping van de natuur die ons met een gril, zo klein als een virus, met een onthutsend gemak en wreedheid van de kaart der levenden kan vegen. 

Meer en meer « vrijhandel 

In dit licht bezien zijn de politieke prioriteiten van Europa beangstigend. In de zomer van 2014 kondigden de Europese en Canadese autoriteiten een akkoord aan over de wederzijdse openstelling van hun markten. De uitgebreide economische en handelsovereenkomst tussen Canada en de EU (CETA), die 521 bladzijden beslaat, zal de greep van multinationale ondernemingen op de politieke wereld versterken doordat zij particuliere kolossen in staat zal stellen (via de keuze van hun vestigingsplaats) te concurreren met het Canadese en het Europese wetgevingssysteem. Een clausule inzake de beslechting van geschillen tussen investeerders en staten zal bedrijven ook in staat stellen regeringen voor internationale arbitragehoven te dagen, waar de nationale wetgeving geen stand houdt, wanneer democratisch goedgekeurde wetgeving de particuliere winsten dreigt te ondermijnen. Ons belastinggeld zal dus worden gebruikt om de zakken te vullen van multinationale ondernemingen (en hun aandeelhouders) die al zeer rijk zijn… Dit besluit is des te weerzinwekkender omdat de Europese Commissie net een openbare raadpleging over deze kwestie heeft afgerond, met een ongekend succes onder de bevolking (bijna 150.000 reacties) na oproepen en mobilisaties om zich tegen een dergelijk project te verzetten! (Over dit onderwerp, zie Kairos nr. 13). In het kielzog hiervan heeft de Europese Commissie ook haar onderhandelingen over de totstandbrenging van een interne markt met de VS voortgezet. 

Deze overeenkomst met Canada en deze onderhandelingen met de VS weerspiegelen de hedendaagse politieke prioriteiten. Deze zijn ook de bron van de politieke onmacht om de opwarming van de aarde te beteugelen: het nemen van drastische maatregelen om de broeikasgassen terug te dringen is onverenigbaar met het beginsel van « vrijhandel », dat erin bestaat multinationals steeds meer vrijheid te geven om hun productieketens op wereldschaal te organiseren, en in de aarde te boren en te graven op zoek naar kostbare gassen en mineralen. Verre van de natuur te beheersen, zet de politiek ons op een koers van verergering van milieuproblemen en chaotisch verlies van klimaatbeheersing. Een keuze die nauwelijks een vooruitgang betekent, maar veeleer een fameuze stap terug in de schaal van menselijke politieke prioriteiten. 

Gelukkig is niets definitief. De overeenkomst met Canada moet dus nog het ratificatieproces doorlopen, dat in ons geval achtereenvolgens via de Europese Raad (d.w.z. de regeringen van de lidstaten), het Europees Parlement en (hoogstwaarschijnlijk) de nationale parlementen zal verlopen. Opeenvolgende stappen die evenveel kansen bieden om dit afschuwelijke project te verslaan… op voorwaarde dat we ons bewust worden van het belang van wat er op het spel staat en de bewegingen verenigen (zoals www.no-transat.be en de Alliantie D19-20) die zich verzetten tegen deze schadelijke politieke onderhandelingen… 

Bruno Poncelet