Julian Assange
622 weken van vrijheidsberoving voor het vertellen van de waarheid
622 weken van vrijheidsberoving voor het vertellen van de waarheid
Het verhaal speelt zich af aan het einde van de vorige eeuw, wanneer verschillende opeenvolgende gebeurtenissen de gelovige ijveraars voor economische groei met vreugde vervullen. In 1986 besloot de Europese Unie een interne markt tussen haar lidstaten tot stand te brengen. De officiële inwijding vond plaats in 1993 met de afschaffing van de douanecontroles aan de grenzen, en werd enkele jaren later voltooid met de invoering van één enkele munt, de euro. In de tussentijd, in 1989, viel er een lelijke muur aan de Berlijnse kant. Terwijl de hele wereld « vrijheid, vrijheid » roept om de dood van het communistische monster te vieren, verspillen de elites van de westerse wereld geen tijd: zij haasten zich om de voormalige Oosteuropese landen in de rechtsorde van het kapitalisme te brengen, met name door op te gaan in de Europese Unie en haar interne markt. Zo werd een zeer groot deel van Europa omgevormd tot een nieuwe orde, waarin het verkeer van geld, goederen en produktieplaatsen de plaats innam van een grondwet, die alle andere overwegingen oversteeg. Hetzelfde soort politieke filosofie heerst elders in de wereld. Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan bijvoorbeeld hebben de Verenigde Staten, Canada en Mexico in 1994 hun krachten gebundeld in de Noord-Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst (NAFTA). Een jaar later heeft de Wereldhandelsorganisatie (WTO) dezelfde doelstellingen voor de hele wereld vastgesteld. Een van haar concrete taken is het beslechten van handelsgeschillen tussen de aangesloten landen, maar haar echte ambitie is het vaststellen van mondiale rechtsregels voor het vrije handelsverkeer, het bevorderen van handelsexpansie en economische groei.
In veel opzichten waren de jaren tachtig en negentig een grote culturele verschuiving. Terwijl links en rechts lang hadden getwist over het te bereiken evenwicht tussen collectieve en individuele rechten, tussen de welvaart van het particuliere ondernemerschap en de voordelen van de publieke solidariteit (zoals de sociale zekerheid), verschoof het mentale universum plotseling naar een wedloop voor « vrijhandel ». Dit werd de nieuwe beschavingsmissie, die de steun kreeg van een grote meerderheid van de opinies in zakelijke, politieke, intellectuele en mediakringen…
Waarom is dat zo? De officiële reden is bekend: als de « handelsbelemmeringen » worden opgeheven, als de « kunstmatige belemmeringen » die de staten de economie opleggen, worden weggenomen, zullen de markten worden opengesteld, waardoor de ondernemingen lucht en vertrouwen zullen krijgen. Gesterkt door een hoog moreel zullen zij investeren en banen scheppen, lonen betalen en goederen maken, verkopen en winst maken, maar ook innoveren en producten uitvinden die nieuwe markten zullen creëren, en aldus de magische mantra genereren waar de westerse wereld al enkele decennia lang zo verzot op is. Een magische mantra die het triotechnologische innovatie →
bedrijfsontwikkeling
→ economische groei het alfa en omega van het politieke leven, of men nu links of rechts is, liberaal of socialist, zakenman of journalist…
Bij nader inzien lijken deze decennia van ongebreideld liberalisme op een kinderverhaaltje: in naam van de vrijhandel zoeken herders een ongelijksoortige schaapskudde (de natiestaten) en hoeden hen in homogene kuddes (de Europese interne markt, de Amerikaanse NAFTA, de mondiale WTO…) die er allemaal mee instemmen hetzelfde pad te bewandelen: dat van de internationale economische concurrentie die ons allen naar een tijdperk van ongeëvenaarde vooruitgang en welvaart zou moeten leiden.
Als het werkte, als het een verstandige politieke keuze was, zou het bekend worden: Dertig jaar lang heeft de politiek de « vrijhandel » opgelegd en versterkt, en vandaag zouden wij in een welvarende en harmonieuze wereld moeten leven. De welvaartskloof wordt echter groter, extreme armoede verovert nieuwe gebieden (met name in Griekenland en Spanje), terwijl de mondiale horizon met donkere wolken is bedekt: bossen trekken zich terug, giftige producten schieten als paddenstoelen uit de grond, levende soorten verdwijnen, terwijl overstromingen en bosbranden de sombere toekomst schetsen die ons te wachten staat als we de opwarming van de aarde niet zeer spoedig onder controle krijgen. Van PIP-prothesen tot lasagne met paardenvlees: in de media duiken regelmatig gezondheidsschandalen op, waarbij handelspraktijken aan het licht komen waarbij bedrog, leugens en de netwerken van onderaannemers zo wijdvertakt en complex zijn dat niet meer duidelijk is wie wat doet, hoe, of waarom. Deze feiten komen niet uit de lucht vallen, maar zijn het resultaat van het « vrijhandels »-beleid dat de afgelopen drie decennia is gevoerd.
In het « vrijhandel »-verhaal bestaat de eerste fundamentele fout erin de staat en de markt van elkaar te scheiden, alsof het twee afzonderlijke entiteiten zijn. Niets is minder waar. Markten zijn een schepping van de overheid, die de wetten en voorschriften in het leven roept op grond waarvan de markten kunnen functioneren (de wet schrijft bijvoorbeeld het bestaan van privé-eigendom voor of voorziet in de oprichting van een naamloze vennootschap). Om te kunnen worden gehandhaafd, moeten deze wetten en voorschriften vergezeld gaan van repressieve instellingen (zoals politiediensten of rechtbanken) die het mogelijk maken een fabrikant van namaakartikelen of een dief in een winkel te arresteren. Belangrijker nog is dat markten kunnen worden opgebouwd op basis van zeer uiteenlopende rechtsregels, afhankelijk van de dominante waarden van een samenleving. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld zijn vuurwapens vrij verkrijgbaar omdat het recht op « gewapende zelfverdediging » prevaleert boven het recht op leven… de vele doden die deze politieke keuze onvermijdelijk veroorzaakt.
Kortom, onderhandelingen over een « vrijhandelsovereenkomst » gaan niet over het wegnemen van « staatsbelemmeringen » voor de handel, maar over het aanbrengen van radicale beleidswijzigingen in de manier waarop de markten werken. Door steeds grotere geografische markten te creëren, die een exponentieel aantal consumenten omvatten (11 miljoen voor België, 508 miljoen voor de Europese markt, 820 miljoen in geval van de totstandbrenging van een transatlantische markt, enz.), zet de politiek de deur open voor een gevaarlijk spel: dat van de internationale fusies en overnames van ondernemingen. Met andere woorden, een kannibalistische logica waarbij de vraag voor de bedrijven is: wie zal de ander sneller opeten? Van fusies tot overnames, Merchant Giants zijn in opkomst om hun activiteiten op wereldschaal te organiseren. Volgens een uiterst hiërarchische piramidale logica zet een imperiaal centrum (de raad van bestuur) zijn bolwerken en vestingen (fabrieken, off-shore bankrekeningen, onderzoekscentra, netwerken om toegang te krijgen tot grondstoffen, enz.) in met een welbepaalde ambitie: zoveel mogelijk geld in de schatkist vergaren. Dit geld zal worden gebruikt om de keizerlijke groeilogica van de handelsreus in stand te houden, maar ook om de onverzadigbare geldhonger van zijn aandeelhouders en topmanagers te voeden.
In sociaal opzicht heeft dit ontstaan van koopmansgiganten een catastrofaal effect: de werkelijke besluitvormingscentra (raden van bestuur) worden verder van de plaatsen van produktie verwijderd. De totstandkoming van de Europese markt was dus een zeer harde klap voor de werknemers: als het al niet gemakkelijk is om met een autonome baas (die zijn eigen bedrijf runt) te onderhandelen over arbeidsvoorwaarden (uren, lonen, enz.), dan is het nog moeilijker om dat te doen wanneer de baas tegenover je slechts een marionet is die bevelen uit Londen, Genève, Parijs of Chicago gehoorzaamt. Vooral omdat de multinationale reuzen, als zij slim zijn (en dat zijn zij vaak), het aantal fabrieken vermenigvuldigen die in staat zijn dezelfde soorten produktie uit te voeren. Bijgevolg kunnen zij gemakkelijk een concurrentiestrijd tussen verschillende produktievestigingen orkestreren om de vestigingsplaats te kiezen waar de arbeiders een prachtig optimum bieden: hoge produktierendementen voor lage lonen…
Deze asociale logica staat natuurlijk niet los van een ander hierboven genoemd probleem: het ontstaan van een complex netwerk van toeleveringsbedrijven, waarbij niet meer duidelijk is wie wat doet, hoe en waarom. Deze ondoorzichtigheid is de bron van de gezondheidsschandalen die de autoriteiten beloven te reguleren, ook al beschikken zij daartoe over steeds minder middelen.
Want het bestaan van internationale « vrijhandel » heeft ook nadelige gevolgen voor de democratie. Aan de ene kant hebben we « lokale » overheden, verbonden aan een bepaald grondgebied. Aan de andere kant hebben we multinationale reuzen die zich (met hun investeringen, produktievestigingen en de banen die zij genereren) vrij kunnen bewegen waar zij willen in een ruimte die zeer verschillende landen omvat. Landen die zich onderscheiden door hun cultuur, de smaak en de vaardigheden van hun bevolking, maar ook door hun eisen op het gebied van vennootschapsbelasting, financiering van de sociale zekerheid en de ernst (of anderszins) van de vaststelling van wettelijke milieu‑, gezondheids- en sociale normen. Het is duidelijk dat de multinationale reuzen niet neutraal of welwillend staan tegenover dergelijke wetgeving: in hun ogen zijn sociale, fiscale of milieuvraagstukken allemaal financiële beperkingen die winstoptimalisatie in de weg staan. Maar dankzij de « vrijhandel » die hen in staat stelt zich van het ene land naar het andere te verplaatsen, hebben de multinationale reuzen de keuze tussen alle bestaande wetgevingen (beperkingen)…
De rest kennen we goed. Enerzijds verplaatsen de multinationale reuzen zich (of dreigen zij zich te verplaatsen) indien de regeringen hun milieu‑, fiscale of sociale eisen niet verlagen. Anderzijds concurreren nationale regeringen met elkaar om belastingvoordelen, flexibele arbeidskrachten en minimale milieueisen aan te bieden aan enthousiaste investeerders. En het sprookje van de « vrijhandel » leidt ons naar een nachtmerrie: een nachtmerrie van bedrijfsverplaatsingen en herstructureringen van bedrijven, van banenverlies en halfslachtige overheidsfinanciën, een nachtmerrie waarin we uit bed vallen en op een pijnlijke realiteit stuiten!
En toch, de afdaling naar de hel is nog lang niet voorbij. De internationale concurrentie tussen bedrijven heeft immers een van de verwachte effecten: een grotere technologische creativiteit (de nieuwste generatie flatscreens, steeds krachtigere computers, multifunctionele smartphones, de nieuwste touch-tablets, enz.) Verbaasd over deze moderne juwelen zijn volwassenen als kinderen: zij slapen zonder zich zorgen te maken omdat aardige bedrijven zorgen voor de produkten en de lust om ze te bezitten die zij nodig hebben om zich goed te voelen. En we sluiten onze ogen. En we laten ons in slaap wiegen in zoete illusies. En wij werken, blij dat we geld verdienen om te voldoen aan de vele nieuwe behoeften, commerciële hersenschimmen die groeien in onze harten en geesten…
In deze dagdroom ontgaat ons een sluw monster: creativiteit op de markt is lang niet altijd een zegen, maar kan uiterst giftig zijn. De subprime-crisis is dus nauw verbonden met de engineering van de grote Amerikaanse banken: om meer geld te verdienen, vonden zij het handig om enorme financiële torens te bouwen, waar elke « flat » een ander krediet bevat (studentenlening verstrekt door een lokale bank in Florida, autolening verstrekt door een lokale bank in Washington, woningkrediet verstrekt door een bank in Missouri…). Dankzij deze banksecuritisatie konden veel verschillende kredieten worden samengevoegd tot één financieel effect. Volgens Wall Street was het voordeel dat potentiële investeerders meer zekerheid werd geboden: door totaal verschillende leningen door elkaar te gebruiken, werd het risico dat alle betalingen op hetzelfde ogenblik in gebreke zouden blijven, sterk verminderd. Maar Wall Street heeft met geen woord gerept over hoe het zijn financiële torens heeft gebouwd: het hoofdidee was niet om een veiliger product te maken, maar om lelijke zwarte schapen (rotte leningen) te verbergen achter prachtige witte schapen (betrouwbare leningen). Met andere woorden, Wall Street is erin geslaagd veel geld te verdienen door kraakpanden van slechte kwaliteit (insolvente financiële leningen) als luxeflats van hoge kwaliteit te verkopen. Een kunst van het verhullen die enkele jaren duurde en waarbij de banken wedijverden in vernuft om insolvente mensen ervan te overtuigen nieuwe leningen aan te gaan, tot de dag waarop alles instortte… en er massale steun uit de overheidsfinanciën nodig was (4.600 miljard euro alleen al voor de Europese landen) om de banken van het bankroet te redden.
Ook in de voedings‑, chemische, energie‑, farmaceutische en andere sectoren bestaan voorbeelden van toxische handelstechniek. Van het ontstaan van gelode benzine (in de jaren twintig) tot de toevoeging van kankerverwekkende additieven aan tabak, van de wereldwijde promotie van asbest tot de wereldwijde verspreiding van talloze giftige stoffen (PCB’s, pesticiden, hormoonontregelaars, enz.), de geschiedenis van de Merchant Giants is helaas bezaaid met schaamteloze leugens, variërend van eenvoudige propaganda tot de meest verachtelijke wetenschappelijke manipulatie om de exponentiële verkoop van producten die mensen ziek maken te bevorderen.), is de geschiedenis van de Merchant Giants helaas bezaaid met schaamteloze leugens, variërend van eenvoudige propaganda tot de meest verachtelijke wetenschappelijke manipulaties om de exponentiële verkoop te bevorderen van producten die planten en dieren ziek maken (of hen langzaam doden), waaronder de mens.
Daarom is het sprookje van de « vrijhandel », verre van tot betere tijden te leiden, gevaarlijk. Het geeft multinationals ongelooflijke macht om te concurreren met werknemers en regeringen, terwijl ze technologische technologie inzetten die uiterst giftig kan zijn voor de volksgezondheid en de overheidsfinanciën. En wanneer zich een grote ramp voordoet (zoals een financiële crisis in de VS of een nucleair ongeval in Fukushima), is het antwoord van de overheid de bevolking de schade te laten dragen die de reuzen van de commerciële wereld hebben aangericht (door de banken van het faillissement te redden, of door de Japanse energiemultinational Tepco te nationaliseren).
Helaas is dit niet eens het ernstigste probleem. Het ergste is het onvermogen om mislukking toe te geven: « vrijhandel » is geen belofte van een mooie toekomst, maar een weg naar chaos en vernietiging. Bij gebrek aan een dergelijke mislukking blijven wij stemmen op politieke partijen die zijn als kinderen in een nachtmerrie. Ze roepen en tieren: « het is de crisis », « de werkloosheid stijgt », « investeerders hebben hun vertrouwen verloren », « de sociale zekerheid is te duur »… Niet in staat om na te denken, angstig, als kinderen die graag steeds weer hetzelfde verhaaltje te horen krijgen, ontbreekt het deze gekozen politici aan wijsheid en kiezen zij voor de domste oplossing.
Onvermoeibaar herhalen zij de magische mantra die ons onverbiddelijk te gronde richt: ooit, in het land van de handelsexpansie, droomden gelukkige mensen ervan een Europese markt om te vormen tot een transatlantische markt…
B.P.
« Gezien de wereldwijde groei van de vraag naar gezondheidszorg in het komende decennium, en op voorwaarde dat het juiste beleid wordt gevoerd, kan de gezondheidssector de aanzet geven tot een duurzame stijging van de uitvoer van de VS, terwijl de Europese Unie een bijzonder geschikte regio is voor een groot handelsinitiatief.
Alliance for Competitive Medical Care (omvat verzekeraars, zorgaanbieders, farmaceutische industrie en andere bedrijven die betrokken zijn bij de gezondheidszorg in de VS)
3 februari 2012
