VOORUITGANG EN DE DOMESTICATIE VAN HET DENKEN

In 1900 werd in Parijs de Wereldtentoonstelling gehouden, die de cultus van de technologie inluidde. De industriële ontwikkeling, aangewakkerd door de plundering van gekoloniseerde landen, versnelde in de westerse landen en het economisch liberalisme, geïnspireerd door Adam Smith, versterkte de transformatie van de sociale organisatie van de volkeren. Uitvinders werden gevierd en de opmars van het opdringen van machines en massaconsumptie, ingezet door Engeland in het begin van de 19e eeuw, zette zich voort en ontwrichtte gebieden, levensstijlen en sociale verhoudingen. Tegenstanders, die aanvankelijk vrij talrijk waren, werden vernietigd, verstikt en hun verzetskreten werden uitgewist uit het « mooie verhaal » dat de machtigen schreven.

Een essentieel en vaak vergeten element van deze « grote transformatie « ⁽¹⁾ is het doordringen van de wetenschappelijke geest en cijfers in de hoofden van de mensen. Natuurlijk had de Verlichting het terrein al enigszins voorbereid. Maar de grote mis in Parijs in 1900 toonde de wens van de Europese staten om de verering van deze nieuwe wetenschap, in dienst van de industrie, in te enten in de ziel en het vlees van hun burgers. Dit werk van domesticatie van het menselijk denken is sindsdien versterkt. Er is geen gebied van het openbare leven dat niet wordt beïnvloed. Het gaat er in feite om aan deskundigen en onderzoekers de uitvoering van gemeenschappelijke zaken over te laten, omdat zij de enigen zijn die de wereld waarin wij leven kunnen begrijpen. Het heeft tot gevolg dat wij vanaf onze geboorte worden onderworpen aan de tirannie van het sciëntistische verstand. Sinds meer dan een eeuw, en de uitvinding van de reclame heeft daar in grote mate toe bijgedragen, is een van de grote krachten van de industriële propaganda erin geslaagd het politieke debat in de wetenschappelijke sfeer te plaatsen door middel van statistieken, percentages, deskundigencijfers of opiniepeilingen. Op die manier worden alle pogingen tot betwisting die verwijzen naar organische, niet-mechanische argumenten, die verband houden met onze menselijke maat of die zich beroepen op een verankering in de aarde, op een eenvoudige waarneming of op een erfgoed van tradities en know-how, opgeblazen.

« Scientisme beweert dat behalve wetenschappelijke kennis geen enkele andere vorm van kennis legitiem is, omdat alleen wetenschappelijke kennis positief en waar is. Het is een vorm van reductionisme waarbij alleen geldige kennis wetenschappelijk wordt bewezen en de rest irrationaliteiten, overtuigingen of ideologieën zijn. Traditionele kennis van inheemse bevolkingsgroepen of die van « niet-wetenschappers », volkskennis en boerenkennis worden dus bij voorbaat gediskwalificeerd.⁽²⁾

Het buitengewone succes van deze onderneming om door te dringen in de intimiteit van ieder van ons valt niet te ontkennen en lijkt mij uiterst zorgwekkend. Zelfs de meest vastberaden en felle tegenstanders van het industrieel kapitalisme denken er namelijk niet meer over hun kritiek op een dodelijk technisch systeem te onderbouwen met andere wetenschappelijke studies en cijfers, die zijn opgesteld door onderzoekers die worden betaald door⁽³⁾, het zij gezegd, industriëlen. Deze toewijding levert, naar het mij voorkomt, twee ernstige onverenigbaarheden op met de hoop op een werkelijke transformatie van onze manier van samenleving maken en van de wereld bewonen.

Enerzijds kunnen argumenten die gebaseerd zijn op cijfers van deskundigen niet overtuigend zijn omdat de industriëlen, dankzij hun financiële macht, andere cijfers creëren die altijd ingaan tegen die welke door de critici van het systeem worden aangeprezen. Bovendien, voor één studie die de verwoestingen van het kapitalisme aan de kaak stelt, hoeveel tientallen andere slagen erin verwarring te zaaien en twijfel te zaaien⁽⁴⁾? In ons arme digitale tijdperk is het ontbreken van studies ook een uitweg om de voortzetting van het standaardiseringsproces door de IT te legitimeren, hoewel het gezond verstand en het gewone fatsoen zouden suggereren dat deze onbesuisde stormloop moet worden gestopt. De media, en het spektakel dat zij opvoeren, zijn het speerpunt geworden van progressieve en technologische propaganda. Het weekblad Télérama heeft zojuist een voorbeeld van deze praktijk gegeven. In nummer 3.635 van 14–20 september 2019 staat een zeer pikante kop op de voorpagina: « Kinderen en schermen, ze betalen voor de verslaving. » De titel van het artikel binnenin is al even radicaal: « Hou ze van het scherm! » Na het terugroepen van  » het dramatische niveau  » van de effecten, hier is de conclusie, een perfect voorbeeld van onderdanig denken en onze onteigening ten gunste van de wetenschap:  » Maar wat weten we eigenlijk over beeldschermgiftigheid? (sic) Het beroep van de academies vermeldt geen wetenschappelijke referenties [tiens donc!]. Voorzichtig nodigen de auteurs (de wetenschappelijke elites van allerlei academies) de fabrikanten alleen maar uit om ouders te herinneren aan het belang van matiging [l’addiction pathologique présente à la Une a disparu !] totdat er meer feitelijke grondslagen zijn vastgesteld.  » CQFD! Buitengewone goocheltruc, genie van niet-denken! Een psychiater, in de doos, voegt een laag toe: « IkIk ben niet tegen schermen, we zijn een « scherm » generatie, maar scherm gebruik… blah blah blah… blah blah. « Geconfronteerd met deze vrijwillige dienstbaarheid van journalisten, is het zinloos te geloven in de mogelijkheid van een overtuigend betoog terwijl men gevangen zit in de val van de wetenschap.

Aan de andere kant denk ik dat het van essentieel belang is dat we dit sciëntistische denken uit onze geest verwijderen om ons opnieuw te verbinden met de aarde, haar ritme, haar seizoenen en om een gevoel voor menselijke verhoudingen te herontdekken. Als we ons verzetten tegen industrieel gigantisme en digitale waanzin, is het dan niet om het autonome denken in verbinding met anderen te verdedigen en om een eenvoudig leven uit te vinden, vrij van de onderdrukking door machines? Hoe kunnen wij onze waardigheid en alle vaardigheden die verdwenen zijn, terugwinnen als ons denken ondergeschikt is aan een wetenschappelijk universum dat juist tot doel heeft de natuur te temmen en te vernietigen en de mens te vervreemden van complexe, hoogtechnologische marktsystemen?

« …de manier van denken die door de wetenschap wordt overgebracht, is deels verward geraakt met het denken zelf⁽⁵⁾.  »

Het lijkt mij van essentieel belang om de behoeften van een fatsoenlijk en gewoon leven, met respect voor anderen en voor onze omgeving, en een begrip, een organisch gevoel dat bevrijd is van de voogdij van machines en het technische systeem, met elkaar in overeenstemming te brengen. Bijna 50 jaar geleden lanceerde een van de meest briljante en vermaarde wiskundigen van zijn tijd, Alexandre Grothendieck, samen met andere academici een politieke beweging⁽⁶⁾ om deze wurggreep van deskundigen, onderzoekers en andere technowetenschappers op de politieke argumentatie aan de kaak te stellen en massaal te verwerpen. Dichter bij huis heeft de groep Oblomoff dit werk voortgezet en geweigerd kritiek te leveren op een kader dat bepaald wordt door de belangen van de industriëlen en de staten die hen op de hielen zitten.⁽⁷⁾ In heel zijn werk heeft Bernard Charbonneau materiaal aangereikt om onze autonomie van het denken te verdedigen en het te bevrijden uit de ketenen van de enkele gedachte.⁽⁸⁾ Georges Bernanos, in Frankrijk tegen robots, zei in 1945:  » Een wereld gedomineerd door geweld is een afschuwelijke wereld, maar een wereld gedomineerd door getallen is oneervol. (…) De abjecte tirannie van het getal is een langzame infectie die nog nooit koorts heeft veroorzaakt. Het getal schept een samenleving naar zijn evenbeeld, een samenleving van wezens die niet gelijk maar gelijk zijn, slechts herkenbaar aan hun vingerafdrukken. Het is waanzin om de voogdij over de vrijheid aan nummers toe te vertrouwené.  »

Deze domesticatie van het denken, die inherent is aan en onlosmakelijk verbonden is met de industriële transformatie van onze samenlevingen, maakt het helaas onmogelijk te ontsnappen aan het kapitalistische technologische systeem, waarvan de digitale stoomwals het nieuwe toneel is. Als we de recente bewegingen rond ecologie in de westerse samenlevingen van nabij bekijken, zien we hoezeer de wetenschapsgeest en de verering van onderzoekers in dienst staan van het industriële liberalisme. De Europese jeugd lijkt dus verontrust en bezorgd over de sombere vooruitzichten voor de toekomst van onze planeet. De toekomst ziet er al enige tijd somber uit en een aantal van hen wil actie ondernemen om te proberen deze trend te keren, en met name om te proberen de klimaatverandering te beteugelen. Door een nogal buitengewoon toeval doken in die tijd twee uiterst spraakmakende fenomenen op: Greta Thunberg en de Extinction Rebellion-beweging. Er zij op gewezen dat beide entiteiten reeds beschikken over een efficiënte communicatiedienst, die uitsluitend gebruik maakt van nieuwe digitale technologieën. Dezelfde die de adolescenten en jongvolwassenen⁽⁹⁾ voor wie hun boodschap bestemd is, sterk hebben vervreemd. De klimaatnoodsituatie⁽¹⁰⁾, waarvan zij beiden beweren dat het er om gaat, lijkt geen verband te houden met het intensieve gebruik van internet. Dit lijkt vrij coherent aangezien zij de zuivere produkten zijn van het industrieel systeem en van het vertechniseerde liberale denken. Hun eisen, die tot de regeringen zijn gericht, weerspiegelen dit. De jonge Zweedse vrouw zegt dat ze geen politica is. Het enige wat ik zeg is dat we naar de wetenschap moeten luisteren, (…) laat het (de beslissingen) aan de wetenschappers over.⁽¹¹⁾« Extinction Rebellion, die pro-groei is, wat logisch is aangezien zij, net als Greta Thunberg, wordt gefinancierd door Amerikaanse miljardairs, roept op tot koolstofneutraliteit. Het laatste is een kapitalistisch concept uitgevonden door industriëlen om de

natuur en die door westerse politici werd bemiddeld ten tijde van het Kyoto-protocol in 1997. Voor de goede orde: koolstofcompensatie en koolstofkredieten werden in het leven geroepen, evenals een speciale effectenbeurs, om grote bedrijven in staat te stellen door te gaan met vervuilen en de planeet te vernietigen, terwijl ze nieuwe winsten konden opstrijken, terwijl ze de arme dwazen die wij zijn, lieten geloven dat de staten het probleem zouden oplossen.⁽¹²⁾ Als gevolg daarvan is het koolstofniveau in de atmosfeer de afgelopen 15 jaar nooit gestopt met stijgen (⁽¹³⁾).

Maar wij zijn volledig afgestompt door de spektakelmaatschappij en van ons verstand beroofd door de wetenschap. Bovendien is de geschiedenis uit ons geheugen gewist door de uitvinding van de eeuwige onmiddellijkheid die mogelijk wordt gemaakt door verbonden smartphones. De nieuwe keizerin van de Europese Unie, gevoed door de denktanks die Greta Thunberg en Extinction Rebellion financieren, kondigt dus met veel tamtam de Green Deal af, waarvan het vlaggenschip koolstofneutraliteit is, beloofd voor 2050. Het is dezelfde leugen als in 1997, maar dat doet er niet toe. De media zullen hun propagandataak vervullen door te doen alsof zij verbaasd zijn over een dergelijke vermetelheid en aldus eventuele protesten in slaap te sussen. De jongeren die zich mobiliseerden om « de planeet te redden » zullen naar hun smartphones kunnen terugkeren, zonder ooit hun hoofd van het scherm te halen, en de industriële samenleving zal haar opmars voortzetten: vernietiging van alle levende wezens en het in kooien opsluiten van alle mensen. Dit is waar de verering van de wetenschap, het verlies van onze geest⁽¹⁴⁾, de heiligheid van de technologie ons heenleidt. Daarom moeten wij ons bevrijden van sciëntisme en experts. Wij hebben een vrij en autonoom denken nodig dat in overeenstemming is met ons biologisch ritme en onze fysieke capaciteiten.

Persoonlijke ervaring doet mij geloven dat deze bevrijding, die ik als onmisbaar beschouw, mogelijk is. In juni 2018 verscheen een boek⁽¹⁵⁾ dat ik schreef in een poging om de totaliteit te beschrijven van de ramp die het internet is en de digitalisering van ons sociale en intieme leven. Geen enkel cijfer van een deskundige wordt genoemd en geen enkele studie wordt aangehaald om mijn argument te ondersteunen. Dit boek (verkocht en gepromoot, door een zeer kleine uitgever, zonder gebruik te maken van internet en e‑mail) heeft tot mijn grote verbazing een zekere weerklank gevonden.

In 18 maanden werden 2.500 exemplaren verkocht, ik nam deel aan ongeveer 60 presentaties en een nieuwe editie zal volgend jaar maart worden gepubliceerd door een grote uitgeverij in Quebec. Ik heb honderden brieven ontvangen van lezers die door dit boek zijn geraakt, ontroerd of uitgedaagd. Ik ontmoette bijna 1.500 mensen op de debatten die ik bijwoonde. Beiden leken mijn gedachten en analyse te begrijpen, vrij van de cijfers en statistieken waar de grote TV-stations dol op zijn. Het herstel van een vrije gedachte, verankerd in het eenvoudige leven en de waarneming, gevoed door de menselijke poëzie, kan dus gehoord, begrepen en overwogen worden. Het is het onontbeerlijke gist, denk ik, van een bewustwording, die een voorwaarde is voor een radicale verandering van onze maatschappij. Zou het de organische link kunnen zijn die nog steeds mensen rond de weerstand tegen de vernietiging van onze menselijke conditie verbindt?

De industriële maatschappij, al bijna 200 jaar, en haar uitvloeisel, het moderne comfort, al bijna een eeuw, hebben ons dag na dag in de afgrond gestort, maar deze bevrijding van onze geest zou het vlammetje kunnen zijn dat onze hoop doet ontbranden…

Hervé Krief