Van televisie tot smartphones 60 jaar om de laatste vezels van onze menselijkheid uit te doven

Volgens Hannah Arendt is het Europees imperialisme, of wat wij nu kolonialisme noemen, het gevolg van het verlangen van de westerse bourgeoisie naar economische expansie. Voor de groei van hun winsten hadden zij nieuwe gebieden nodig en een « menselijk potentieel » dat toegankelijker en gemakkelijker te temmen was. Dit was in 1880, en niet-Europese rijkdom en arbeid zouden de invoering van massaconsumptie en modern comfort mogelijk maken. Als zuiver produkt van het technisch-industrieel systeem was de televisie, evenals daarvoor de automobiel, aanvankelijk uitsluitend bestemd voor gebruik door de bourgeoisie, als een ostentatief teken van rijkdom. Maar de mogelijkheden van vervreemding die de warenmaatschappij bood, begonnen door te dringen tot de grote industriëlen. Zo verspreidde het televisietoestel, dat begin jaren vijftig in Frankrijk op de markt kwam, als eerste persoonlijke scherm, zich in het daaropvolgende decennium over alle huishoudens.

Net als de Eiffeltoren, die werd ingewijd op de Wereldtentoonstelling van 1889 in Parijs, werd de televisie voorgesteld als een buitengewone technische prestatie, het resultaat van westers wetenschappelijk onderzoek. Maar als de regeringen de nadruk legden op het menselijk scheppend genie, dan vermeldden zij nooit de kolossale bedragen die nodig waren om deze nieuwe uitvinding te bedenken en, nog meer, in te zetten, waaruit zij al snel alle voordelen zagen die zij konden halen in termen van propaganda, sociale controle en lobotomie⁽¹⁾. Het is precies hetzelfde met de smartphone en het leven dat met internet verbonden is. Er zijn extravagante bedragen uitgegeven en dat zal ook in de toekomst zo blijven, om de « volheid » te bereiken van een leven zonder aanraking, vastgeklonken aan een klein scherm en volledig onder controle. Het kleine scherm was precies, in verwijzing naar het grote scherm dat de bioscoop was, de naam van televisie in zijn tijd. Het is nu verouderd, maar het was een essentieel element in de gelijktijdige vernietiging van sociale banden, onderscheidingsvermogen en menselijke vitaliteit. De smartphone, zestig jaar na de komst van het televisietoestel, voltooit de vestiging van een maatschappij van afwezigheid en leegte.

Net als bij de televisie wordt de koppeling fascinatie-verslaving prachtig in scène gezet door industriëlen en staten, die een goed uitgewerkte partituur ten gehore brengen. De verslaving van kinderen aan beeldschermen is slechts het gevolg van de verslaving van volwassenen, en het komt op het juiste moment om de afschuwelijke leegte in ons leven op te vullen. Sinds het einde van de Eerste Wereldoorlog heeft het moderne comfort, dat met name door de reclame en de druk van de staat wordt opgelegd, een grote rol gespeeld bij het leegmaken van de mens. Deze grote onteigening heeft zich langzaam, heimelijk, opgedrongen door mettertijd alle elementen van onze menselijke conditie en onze autonomie te onderdrukken: de smaak voor inspanning, handenarbeid, de band met de aarde, het onvoorziene, broederschap, poëzie, ambachten, gevoelde ervaring, schepping, verbeelding, autonoom denken, geheugen, verveling, sociaal leven, enz.

Een goede illustratie van deze verslavingsfascinatie van onze tijd is de aberratie die kan ontstaan in de woorden van gezondheidswerkers die erover spreken. Hoewel zij terecht de zeer ernstige schadelijke effecten aan de kaak stellen die zij bij hun jonge patiënten zien, kunnen zij met enig vertrouwen verder zeggen:  » Het valt niet te ontkennen dat digitale objecten ons grote diensten bewijzen. Als het vandaag onmogelijk lijkt om zonder zoekmachine of gps te doen […] Sinds 2013 heeft het downloaden via 4G de kwaliteit en het bereik van de op smartphones beschikbare inhoud verbeterd, waardoor de wereld binnen handbereik ligt⁽²⁾ « . Hier meten we de omvang van de ramp. Hun verslavingsfascinatie heeft hen hun onderscheidingsvermogen doen verliezen en getuigt van het feit dat zij volledig van het net leven. Inderdaad, te schrijven dat een scherm « de wereld voor u toegankelijk maakt » is uiterst onthullend voor dit onherstelbare verlies van alle menselijke gevoeligheid en van de realiteit van de verankering van ons leven in een bepaalde ruimte en tijd.

De industriële en technologische excessen van de verbonden machines, die de verwoesting van de planeet en de opoffering van een meerderheid van de mensen vereisen, zijn goed verborgen en vervagen hoe dan ook tegenover de verplichting die voortaan wordt opgelegd om te voldoen aan de nieuwe digitale orde. Aangezien onbeperkte expansie nog steeds de enige horizon is van onze kapitalistische wereld, zoals rond de eeuwwisseling van de 20e eeuw, heeft de kolonisatie nieuwe « gebieden » nodig om te verkennen. Aangezien de planeet niet uitbreidbaar is, zijn ons lichaam en ons sociale, professionele en intieme leven het nieuwe eldorado van de multinationals geworden. Het fysieke, psychische en financiële geweld waarmee de staat de noodtoestand op gezondheidsgebied oplegt, die tevens de noodtoestand van de digitalisering van ons leven is, toont aan hoe weinig rekening er eigenlijk wordt gehouden met alle bevolkingsgroepen, in tegenstelling tot de retoriek van de leiders. In het licht van de vrijwillige en gelukkige onderwerping⁽³⁾ die de overgrote meerderheid van ons heeft bereikt, lijkt dit buiten proportie. Maar laat maar, het is altijd goed om terreur op te leggen om te heersen door angst en zo elk mogelijk protest te ontmoedigen.

Het techno-systeem, dat reeds in 1954 door Jacques Ellul werd beschreven⁽⁴⁾, heeft zijn maturiteit bereikt. Het zijn de uitvindingen die door de industrie op de markt worden gebracht die een voorbode zijn van de beleidskoers. In Zuid-Koreabijvoorbeeld verklaarde de president dat « de contactloze samenleving het doel is van zijn stimuleringspakket van 76 triljoen won , met drones, autonome voertuigen, robotkelners in restaurants en hotels, enz.⁽⁵⁾ « . De grote verdienste van het geglobaliseerde kapitalisme is, naast de reeds genoemde onteigening van de mens van zichzelf, dat het zijn onderdanen een cultus van persoonlijkheid heeft bijgebracht. Om ons te doen geloven dat de keuze van het politieke personeel tijdens de electorale maskerades een bepalende invloed had op het verloop van de gebeurtenissen. Dus klagen we over Trump, Macron, Castex of daarvoor Bush, Sarkozy, Hollande… maar zij zijn niet degenen die beslissen. Zij zijn slechts een getrouwe begeleiding van de economische groei op basis van het industrieel-technisch systeem. Wat Zuid-Korea doet, is dus precies wat ons overkomt en wat in China, de Verenigde Staten en Israël al goed op gang is gekomen. De democratische camouflage, met zijn rekenkamer, zijn constitutionele raad en zijn vele ethische commissies, wordt verbrijzeld en onthult een digitale versie van totalitarisme dat geen leger nodig heeft dat door het land marcheert om zichzelf op te leggen. Maar het gebruikt nog steeds enkele methodes uit het verleden.

 » De totalitaire bureaucratie, met haar begrip van absolute macht, is met even grote wreedheid binnengedrongen in het individu en zijn innerlijk leven. Het resultaat van deze radicale efficiëntie was het doden van de innerlijke spontaniteit van het volk onder zijn juk en tegelijkertijd het doden van de sociale en politieke activiteiten van dit volk…⁽⁶⁾ « .

Hervé Krief, dag 303 van jaar 01 van opsluiting (14 januari 2021)