Soberheid, onrechtvaardigheid, technocratie: de beste wensen!

De Belgische staat wordt momenteel door de op één na grootste Chinese verzekeraar, Ping An, gedagvaard voor een internationaal tribunaal in het kader van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), het ICSID. De reden? Toen België in 2009 tussenbeide kwam om Fortis van het faillissement te redden, zag Ping An de waarde van haar aandelen (5% van het kapitaal) instorten. De onderneming spant daarom een rechtszaak aan om haar verliezen, die zij op 2,8 miljard euro raamt, te verhalen.

Roken veroorzaakt kanker, dat is nu een onbetwistbaar feit. Veel landen voeren daarom een preventiebeleid, zoals het aanbrengen van gezondheidsboodschappen op sigarettenpakjes, zoals Australië en Uruguay hebben gedaan. Maar de tabaksondernemingen lijken dit te beschouwen als een belemmering van hun commerciële vrijheid: Philipp Morris heeft beide landen voor de rechter gedaagd, opnieuw bij het ICSID voor Uruguay en bij een ander VN-tribunaal⁽¹⁾ voor Australië.

Vorig jaar heeft de ramp in Fukushima de hele wereld eraan herinnerd dat kernenergie een sector blijft waar elk « ongeval » onduldbare en, op de schaal van een mensenleven, definitieve gevolgen heeft. Duitsland heeft daarom besloten te vertrekken. Hoe zit het met de particuliere bedrijven die de centrales exploiteerden, RWE, E.ON en het Zweedse Vattenfall? Omdat zij van mening waren dat zij door het geplande tempo miljarden euro’s winst misliepen, daagden zij Duitsland voor het Grondwettelijk Hof van het land en eisten zij 8 miljard euro schadevergoeding voor RWE en 3,7 miljard euro voor Vatenfall.

Bedrijven die weigeren de risico’s van hun activiteiten op zich te nemen en staten die beleidsmaatregelen nemen aanvallen? De praktijk neemt een hoge vlucht: van 38 gevallen in 1996 tot 450 in 2011. Dit is te wijten aan de proliferatie van vrijhandelsovereenkomsten tussen staten: momenteel meer dan 3.000, die steeds meer zogenaamde « investeerder-staat »-clausules bevatten op grond waarvan de eerstgenoemde de laatstgenoemde kunnen aanklagen zodra hun « investeringen » worden geschaad of bedreigd. Maar dit slagveld is ook een lucratieve industrie: ons onlangs gepubliceerde rapport, « Profiting from Injustice⁽²⁾In het verslag, « Investment Arbitration », wordt voor het eerst uitvoerig ingegaan op de zogenaamde « investeringsarbitrage »-industrie, en met name op de advocatenkantoren, « arbiters » en financiële speculanten die zich voeden met de huidige explosie van dergelijke juridische procedures. Deze explosie wordt in stand gehouden door het feit dat deze zelfde mensen vaak regeringen adviseren bij de onderhandelingen over vrijhandelsovereenkomsten. Een verrassende bevinding van het rapport is dat er een zeer kleine groep van zeer invloedrijke « arbiters » binnen de sector bestaat: slechts 15 advocaten (bijna allemaal uit Noord-Amerika en Europa) zijn betrokken geweest bij 55% van de tot dusver bekende arbitragebeslissingen inzake investeringen. Een andere conclusie is dat het systeem in hoge mate bedrijven bevoordeelt, waardoor de geldigheid van de « rechtvaardigheid » die het systeem geacht wordt voort te brengen, openlijk in twijfel wordt getrokken.

Als het systeem zo oneerlijk en partijdig is ten gunste van het bedrijfsleven, wat gaan de staten dan doen in deze puinhoop? Sommige landen, zoals Zuid-Afrika en Australië, stellen nu openlijk de vraag. Maar anderen doen dat niet: de Europese Unie (en haar lidstaten) heeft honderden van dergelijke overeenkomsten ondertekend, onderhandelt er momenteel over met Canada en India, en bereidt zich voor om dit voorjaar met de VS te onderhandelen over een overeenkomst⁽³⁾, met aanzienlijke inzet⁽⁴⁾. Handel voor algemene welvaart? Hieraan kan redelijkerwijs worden getwijfeld: CEO klaagt de Commissie momenteel aan wegens discriminatie omdat de Commissie bij de onderhandelingen over het vrijhandelsakkoord met India bedrijfslobby’s zoals Business Europe uitvoerig bij het proces heeft betrokken en hun uitgebreide documenten en informatie over de voortgang van de onderhandelingen heeft toegezonden, maar weigerde deze documenten op verzoek voor informatiedoeleinden aan CEO vrij te geven⁽⁵⁾. Tot zover het gevoel voor prioriteiten van de Commissie.

Herinnert u zich John Dalli nog, die ik in mijn vorige column noemde? De voormalige commissaris voor Gezondheid en Consumentenzaken werd in oktober vorig jaar door Barroso gedwongen ontslag te nemen op verdenking van corruptie, maar er wordt steeds meer aan getwijfeld dat hij het slachtoffer is geworden van een list van de tabakslobby’s, die hem de schuld gaven van zijn vastberadenheid⁽⁶⁾ in het kader van een richtlijn die momenteel in het Parlement wordt besproken. De Commissie ligt nu dan ook onder vuur wegens haar iets te nauwe en iets te discrete betrekkingen met de tabaksindustrie⁽⁷⁾. Dit heeft haar er echter niet van weerhouden om enkele weken geleden Michel Petite te benoemen, een voormalig juridisch directeur van de Commissie die advocaat is geworden en wiens werkgever, het advocatenkantoor Clifford Chance, als cliënt heeft… Philip Morris. Het besluit heeft in Brussel een heel schandaal teweeggebracht, maar de Commissie, recht in haar arrogantie en corporatistische reflexen, meent dat er geen probleem is. Het Parlement, dat toch werd geraakt door de schaduwzijden van de Dalli-affaire, loopt op eieren, uit vrees dat een beetje te veel activisme een schandaal zou kunnen ontketenen dat Barroso en met hem de hele Commissie tot aftreden zou dwingen… Een onverantwoordelijke manoeuvre in tijden van crisis, horen we. Maar per slot van rekening ontsnapte België aan de eerste golf van bezuinigingen dankzij het ontbreken van een regering: zou dat niet inspirerend zijn?

Er zij immers aan herinnerd dat niet alleen het veralgemeende bezuinigingsbeleid de crisis verergert, maar dat het gebrek aan democratische controle op de huidige ontwikkelingen van de EU, die dit beleid verdedigt en oplegt, ronduit verontrustende proporties heeft aangenomen. De context: de EU, gevangen in de euro, probeert zich te bevrijden uit de greep van de financiële markten door een regering te vormen voor deze monetaire zone die er geen had. Onder druk van de werkgevers, de dominante ideologie van de huidige Europese regeringen en de moeilijkheid om met 27 lidstaten tot een besluit te komen, heeft dit bestuur de vorm aangenomen van zuiver technische coördinatieprocedures: het werk van de deskundigen van de Commissie en de lidstaten die deze procedures uitvoeren (het zogeheten Europees Semester) wordt niet gecontroleerd door het Europees Parlement. Hoe lang kan een politiek systeem blijven bestaan waarin de rechten van de wetgever dagelijks met voeten worden getreden voor essentiële regeringsdaden, die ook technisch absurd zijn?

De komende 13 en 14 maart, de dagen van de volgende Europese top van staatshoofden en regeringsleiders, zijn door veel Europese sociale bewegingen uitgeroepen tot actiedagen in heel Europa tegen de bezuinigingen en het afglijden van de EU. Gelukkig Nieuwjaar.

Martin Pigeon, voor het Corporate Europe Observatory (CEO)-team