OVERDAAD TEGENOVER HET ALGEMEEN BELANG

In de toespraken van de beleidsmakers wordt steeds vaker verwezen naar de voordelen van het midden- en kleinbedrijf voor de werkgelegenheid en de territoriale verankering. Ook het rekening houden met de menselijke dimensie in politieke en economische keuzes wordt alom geprezen, zonder de antifoon van duurzame ontwikkeling te vergeten. De recente gebeurtenissen tonen echter aan dat de verwezenlijkingen en concrete projecten die door politici en de mainstream-pers worden bejubeld, nauwelijks door deze mooie overwegingen zijn ingegeven. 

U hebt ongetwijfeld onlangs, op 12 mei, vernomen dat deHarmony of the Seas zojuist met veel pracht en praal door de scheepswerven van STX France in Saint-Nazaire is opgeleverd aan haar sponsor, de Amerikaanse maatschappij Royal Caribbean Cruise Line. DeHarmony of the Seas is het grootste cruiseschip ter wereld en wordt als zodanig door de Franse pers met grote trots begroet als een juweel van nationale expertise. 

Het is waar dat dit lijnschip plaats biedt aan 6.296 passagiers met een bemanning van 2.384. Het biedt zijn klanten, voor cruises in de Caraïben of de Middellandse Zee, een veelheid aan diensten en vrijetijdsactiviteiten: 25 restaurants, 4 zwembaden, 2 klimmuren, 3 waterglijbanen, 2 theaters, 1 schaatsbaan, 1 natuurpark (!), 1 midgetgolfbaan en een reeks andere vermakelijkheden voor dwangmatige gebruikers van vrijetijdsactiviteiten van allerlei aard. 900 miljoen. Gezien de vooruitzichten voor de cruisemarkt (volgens deskundigen uit de sector zullen in 2016 naar verwachting 24 miljoen mensen inschepen om de wereldzeeën te bevaren), zal deze enorme uitgave naar verwachting na een paar jaar winstgevend zijn. 

Er wordt gezegd dat de markt voor luxe cruises een grote toekomst heeft. De eigenaar van cruiseschepen MSC Cruises (wereldwijd nummer 2 in containervervoer), overtuigd van de Franse knowhow, kondigde op 6 april, tijdens een receptie in het Élysée-paleis, in aanwezigheid van de (socialistische) president François Hollande, de bestelling van 4 lijnschepen bij de scheepswerf van Saint-Nazaire aan (een contract ter waarde van 4 miljard euro). Er zij aan herinnerd dat de Franse staat sinds 2008 33,4% van de scheepswerf in handen heeft, terwijl 66,6% in handen is van de Koreaanse groep STX Shiftbuilding. 

Op deze manier zal de Franse regering er prat op kunnen gaan een belangrijke bijdrage te leveren aan een groot sociaal project: de democratisering van luxe vakanties (in de woorden van de directeur van MSC cruises). Uiteraard wordt niet ingegaan op de verenigbaarheid van dit soort lijndiensten met de bescherming van de ecosystemen van de kustgebieden die ze moeten opvangen, evenmin als de goedkope vlag van de Bahama’s, die het mogelijk maakt de prijzen te onderbieden door de bemanning uit te buiten en de belasting te ontduiken. 

Degenen die willen suggereren dat buitensporigheid kenmerkend is voor onze Franse buren en ons niet raakt, stel ik voor dat zij eens kijken naar een zeer charmant Belgisch project: het kippenfokproject in het dorp Othée, in de buurt van Luik. Het project omvat de bouw van een industriële pluimveestal met 39.600 kippen. U leest 39.600 en niet 40.000; dit is belangrijk omdat de drempel van 40.000 een effectbeoordeling vereist. Dit soort fokkerij (het is correcter om vleesfabriek te zeggen) waar elk dier een comfortabele ruimte van een paar dm2 heeft om zijn poten te strekken, heeft alles om het lijf: luchtvervuiling, watervervuiling, bodemvervuiling… slechte kwaliteit van het vlees van deze onfortuinlijke dieren. En het ernstigste punt is het massale gebruik van antibiotica en coccidiostatica⁽¹⁾, waardoor deze fabrieken de ideale broedplaats worden voor multiresistente bacteriën en dus een ernstige bedreiging vormen voor de volksgezondheid. 

Rest mij nog erop te wijzen dat de « toekomstige » exploitant duidelijk een uitbreiding van de genoemde « kweek » op lange termijn voor ogen heeft. Aangezien overdaad per definitie grenzen verafschuwt, is het doel van 120.000 kippen reeds genoemd. 

Maar excessen zijn niet, zoals sommigen denken, het enige resultaat van ongebreideld en onverantwoord kapitalisme, gesteund door medeplichtige politici. Ook politici die op zoek zijn naar prestigieuze successen of die gewoon overtuigd zijn door de argumenten van de economen in de rechtszaal, hebben er veel mee te maken. 

Het megagevangenisproject in Haren, ten noorden van Brussel, is een treffende illustratie van dit syndroom (zie Kairos-dossier nr. 19: « Tegen de gevangenis van Haren en alle moderne gevangenissen »). Hoe valt anders de halsstarrigheid van de Belgische staat te verklaren bij dit project om de grootste gevangenis van het land te bouwen in samenwerking met een consortium van particuliere ondernemingen (Cafasso)?

Op het gebied van het overheidsbeleid is de vervoerssector al vele jaren een van de meest omstreden sectoren. De NMBS, die onder financiële druk staat volgens een betwistbare rentabiliteitslogica, heeft het steeds moeilijker om de dienst te verlenen die de gebruikers rechtens mogen verwachten. 

Tegelijkertijd zijn enorme bedragen besteed aan een beleid voor grote stations dat op zijn zachtst gezegd niet tegemoet komt aan de zorgen van de gebruikers. In Luik blijkt een station waarvan de architecturale esthetiek unaniem werd geprezen, zeer oncomfortabel te zijn voor de dagelijkse gebruikers, terwijl het voor de NMBS een financiële aderlating is geweest. 

Maar het meest twijfelachtige en omstreden project is het station van Bergen, een project van ongekende omvang en met een kostprijs van meer dan 250 miljoen euro. Er zij aan herinnerd dat het oorspronkelijke budget (2006) 37 miljoen euro bedroeg. Het is legitiem om in dit verband van gigantisme te spreken. Op zijn minst kan worden gezegd dat dit een buitensporig project is. Als men ziet in welke staat van verval en zelfs verlatenheid de meeste stations van het Waalse net verkeren, is er reden tot verontwaardiging. 

CONCLUSIE

De verschillende vastgestelde gevallen van manifeste buitensporigheid hebben gemeenschappelijke kenmerken. Geen ervan is ontworpen om de bevolking te dienen; geen ervan is ontworpen met het oog op duurzaamheid op lange termijn. Elk van deze projecten zal in de nabije toekomst waarschijnlijk met enorme moeilijkheden worden geconfronteerd om de doelstellingen te bereiken waarvoor zij (slecht) waren ontworpen. Een ander gemeenschappelijk kenmerk is dat zij geheel of gedeeltelijk door de overheid worden gefinancierd. 

De bouw van reuzenschepen kon in St Nazaire niet plaatsvinden zonder de medewerking van de Franse staat; 

Vleesfabrieken kunnen alleen winstgevend zijn als zij aan minimale sanitaire voorschriften voldoen. We mogen de overheidssubsidies in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid niet vergeten; 

De laatste twee gevallen (de gevangenis en het faraonische station) hebben als voornaamste kenmerk dat zij met overheidsgeld worden gefinancierd, ook al druisen zij in tegen het algemeen belang. 

Het is de hoogste tijd om onze ogen te openen voor een realiteit die lang verborgen is gebleven voor economen: de grote omvang van een project zorgt vaak voor het prestige van de ontwerper, maar nog vaker leidt het tot schaalnadelen die op den duur de werking van het project in gevaar brengen. In de geest van de Britse econoom Ernest Friedrich Schumacher geloof ik dat « small is beautiful ». In het Frans bestaat er niets als een project, een prestatie, een organisatie of zelfs een instelling op menselijke schaal. 

Paul Lannoye