Kernenergie in het Parlement: waar hebben we het over?

Hoewel het nucleaire vraagstuk een debat zou moeten zijn binnen de verschillende organen van de burger, en de informatie over de risico’s die deze energiebron voor de mensheid inhoudt voor iedereen duidelijk zou moeten zijn alvorens een lucide keuze wordt gemaakt, wat is de status van deze discussie binnen de plaatsen waar de macht berust? Wat is het niveau van bewustzijn van degenen die voor ons keuzes maken in de parlementaire vergaderzalen en wiens belangen behartigen zij? Interview met Eloi Glorieux, energieverantwoordelijke bij de NGO Greenpeace.

Kairos. Hoe hebt u de parlementaire uitwisselingen ervaren die plaatsvonden tijdens de uitbreiding van de installaties en wat was uw betrokkenheid bij dit proces?

Eloi Glorieux. Er is uren en uren gedebatteerd in het Parlement met één constante: Marghem bleef liegen, en ik gebruik het woord « liegen » omdat het niet is « niet echt de waarheid vertellen », nee het is echt liegen. Bovendien moest het AFCN (Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle), als wij hen vóór het debat om informatie vroegen, vaak twee tot drie weken wachten, maar zij gaven ons de informatie; tijdens het debat gaven zij ons niets meer. Bijvoorbeeld documenten over de status van Doel 1 en Doel 2. maar ook over Doel 3, Tihange 2, de twee gescheurde reactoren; de resultaten van alle tests die op de scheuren zijn gedaan, wilden ze ons plotseling niets meer geven. Zij zeiden: « Nadien, wanneer de dossiers gesloten zijn, zullen wij u alle documenten geven « . Maar als wij als vereniging aan het politieke debat willen deelnemen, hebben wij de informatie uiteraard nodig voordat het politieke debat voorbij is, hetgeen niet het geval was. Het is ook jammer dat Marghem, de regering en de AFCN weigeren om het publiek aan dit debat te laten deelnemen. Zij hebben geweigerd een milieueffectbeoordeling van de uitbreiding uit te voeren, hoewel wij daartoe verplicht zijn uit hoofde van de verdragen van Espoo en Darius⁽¹⁾, zogenaamd omdat er geen grote werken hoeven te worden uitgevoerd. Het is een beetje vreemd wanneer Electrabel zegt dat de werkzaamheden die zij moeten uitvoeren om deze reactoren met 10 jaar te verlengen, tussen 600 en 700 miljoen euro zullen kosten. Dus 600 tot 700 miljoen euro zonder grote werken uit te voeren, ik vraag me af waar ze al dat geld aan gaan geven.

Tijdens het hele debat, dat, laten we zeggen, vurig was, in het Parlement zelf, werd ik uitgesloten van deelname als vertegenwoordiger van een vereniging. Het is heel vreemd, en het is heel belangrijk. Op dezelfde manier hebben enkele gemeenten rond Doel nu in de gemeenteraad een motie aangenomen waarin zij de bevolking van hun gemeente vragen deel te nemen aan een milieu-effectenstudie omdat zij zich in een straal van minder dan 30 km rond de centrale bevinden; ook hier hebben deze mensen een rechtstreeks belang en wij weigeren hen aan een dergelijke oefening te laten deelnemen. Dit is een achteruitgang van de democratie.

Het is interessant dat u zegt dat Marghem tegen het Parlement heeft gelogen. Heb je voorbeelden om wat je zegt te ondersteunen?

Ja, ze zei: « Dit is een studie die is gedaan die dit en dit en dit aantoont… ». De parlementariërs zeiden toen: « Als het een studie is die zo belangrijk is in dit debat, geef ons dan een kopie « . Parlementariërs moeten op zijn minst over deze studie beschikken als zij over de wet moeten stemmen en als u zegt dat u uw besluiten op basis van deze studie hebt genomen. Uiteindelijk bestond het onderzoek uit een handgeschreven briefje van twee bladzijden van een werknemer van zijn bedrijf. Er zijn ook documenten, die te vinden zijn in de annalen van het Parlement, waarin zij zeer precieze dingen zegt en tijdens de volgende zitting, toen de parlementariërs haar vroegen deze documenten op tafel te leggen, ter beschikking van de parlementariërs, weigerde zij. Het is dus definitief duidelijk dat deze nota niet bestond of dat het een nota was om verwarring te zaaien.

U had het over de kooksituatie in het Parlement: was het echt een gespleten meerderheid/oppositie in de reacties, of was het subtieler dan dat?

De meerderheid steunde Marghem natuurlijk, maar ik ben verbaasd. De NVA ligt voor de hand, want wat Marghem deed was de uitvoering van het NVA-programma; de MR had, net als de CD&V en de VLD, nog geen jaar eerder de verlenging van Tihange 1 goedgekeurd, maar de sluiting van Doel 1 en Doel 2. Nauwelijks een jaar na de verkiezingen en nu de NVA aan de macht was, veranderden zij plotseling van mening, hoewel daar geen enkele reden toe was. Uit het rapport van de CREG (Commission de Régulation de l’Électricité et du Gaz) blijkt nu dat er absoluut geen risico was op sluiting… De CD&V en de Open Vld werden af en toe bekritiseerd, maar er was geen echte oppositie. Zij waren zelf een beetje in verlegenheid gebracht door de manier waarop Marghem de zaak had aangepakt, maar zij reageerden niet.

Op het niveau van de oppositie was er nogal wat onenigheid: ik moet zeggen dat er Groen en Ecolo waren, dat is duidelijk; de sp.a en de cdH ook! Je kon zien dat ze goed voorbereid waren, goed gedocumenteerd; op het niveau van de SP volgden ze de rest van de oppositie. Uiteraard was het voor de PS en de SP een beetje lastig omdat zij de uitbreiding van Tihange 1 pas een jaar geleden hadden goedgekeurd, dus was het een beetje lastig om argumenten te gebruiken tegen de uitbreiding van Doel 1 en Doel 2, die zij normaal gesproken een jaar eerder tegen de uitbreiding van Tihange 1 hadden moeten gebruiken. Het Vlaams Belang, dat pro-nucleair is, heeft helemaal niet aan het debat deelgenomen; de PTB een klein beetje, maar ook zij hebben een goede oppositie gevoerd.

Hoe is dit gebeurd op het moment dat jij tussenbeide kwam?

Er waren hoorzittingen waar ongeveer 15 mensen spraken. Ik was de enige die de nadruk legde op de risico’s van het verlengen van de levensduur van de oude reactoren. Wat ik heb gevonden is dat het nog niet echt serieus wordt genomen. De veronderstelling is altijd « het kan hier niet gebeuren « . Zelfs na, niet alleen Tsjernobyl, maar ook Fukushima, zelfs na alle problemen die we recentelijk met onze eigen reactoren hebben gehad — sabotage in Doel 4, die een jaar later nog steeds niet is opgelost, we weten nog steeds niet wie het heeft gedaan en waarom, sabotage waardoor de reactor vier maanden moest worden stilgelegd, dus het is niet niets; en de scheuren in Doel 3 en Tihange 2, waar beide reactoren meer dan anderhalf jaar zijn stilgelegd. Ik denk dat zij ten vroegste over één of twee maanden zullen beslissen of zij opnieuw kunnen starten dan wel definitief sluiten. Er waren dus duidelijk veiligheidsrisico’s in hun midden die zij volledig over het hoofd zagen, gekoppeld aan reactoren die nu 40 jaar oud zijn, terwijl Doel 1/Doel 2 en Tihange 1, de drie oudste reactoren, slechts ontworpen waren om 30 jaar mee te gaan. Volgens de wet op de geleidelijke afschaffing van kernenergie van 2003 mochten zij nog maximaal 40 jaar doorgaan, dus kregen zij al 10 jaar extra, en nu komen daar nog eens 10 jaar bij. Dit betekent niet dat er zeker een groot ongeluk zal gebeuren, maar het verhoogt wel de kans op een incident dat tot een zeer ernstig ongeluk kan leiden.

Maar buiten dat risico, waren recentelijk slechts twee van de zeven reactoren in bedrijf…

Dit bewijst dat onze reactoren, die steeds ouder worden, ook steeds minder betrouwbaar worden (zelfs als we alleen in termen van levering praten, kunnen we niet meer op deze oude reactoren vertrouwen). In een land dat zo afhankelijk is van kernenergie, is dit een ramp. Als we niet zeggen « we gaan de andere kant op, we gaan onze afhankelijkheid van kernenergie verminderen « , en we verlengen de oude reactoren, dan vergroten we de risico’s.

Zijn er bij de Commissie reacties geweest toen deze argumenten naar voren werden gebracht?

Er waren een paar vragen, maar dat waren vrij domme vragen zoals « Wat is het verschil tussen een goede en een slechte vraag? Ja, maar Greenpeace zegt dat het absoluut noodzakelijk is om broeikasgassen te verminderen, dus wil je ook kerncentrales bouwen? « of  » er sterven meer mensen aan kolen dan aan de straling van kerncentrales « … nou, dat soort argumenten hoor je wel eens. Het is duidelijk dat deze mensen het dossier niet echt kennen en niet echt weten waar het over gaat: zij blijven beweren dat een ernstig ongeval in ons land niet kan gebeuren; zij houden niet eens rekening met dit scenario. Het was iets wat we vóór Tsjernobyl en na Tsjernobyl zagen; maar dat we het na Fukushima blijven doen, is volkomen onbegrijpelijk.

Is de naam Fukushima genoemd tijdens deze besprekingen?

Niet echt. Het probleem was vooral « of wij al dan niet in onze elektriciteitsbehoeften kunnen voorzien als wij deze centrales niet uitbreiden, en of er alternatieven zijn ». De alternatieven waren bijvoorbeeld te zeggen « wel ja, we kunnen de invoercapaciteit verhogen ». Waarop zij antwoordden « oh nee, dat is niet goed, we hebben minstens drie jaar nodig om het te doen « De vroegere directeur van de CREG verklaarde dat dit perfect mogelijk was, aangezien er een reservelijn is van Nederland naar België, maar deze lijn wordt bezet door de stroom van Doel 1/2: als Doel 1/2 wordt gesloten, kan deze lijn dus worden vrijgemaakt om elektriciteit in te voeren uit Nederland, dat op dit ogenblik te veel heeft. Bovendien, waarom verlengen als we ook weten dat na het besluit tot verlenging een studie van de CREG — en ook hier verbaast het mij dat de CREG deze studie pas na de stemming van het Parlement heeft gepubliceerd en niet ervoor — heeft aangetoond dat er afgelopen winter geen gevaar voor een tekort was en dat er voor deze winter ook geen gevaar meer is?

Wat verbazingwekkend is, is dat wanneer je de tegenstanders van kernenergie hoort, zoals jij en anderen, het heel moeilijk is om te begrijpen waar de argumenten voor zijn. In zekere zin is er dit verhaal van energiezekerheid, terwijl er een paar maanden geleden nog maar twee van de zeven reactoren in bedrijf waren, dus we zijn niet meer zeker van de betrouwbaarheid van elk van de reactoren; er kunnen incidenten gebeuren, dus het is niet zo zeker…

De sluiting van vijf van de zeven reactoren vond vlak na de stemming plaats; de nieuwe CREG-evaluatie vond ook direct na de stemming plaats. Hebben zij dit met opzet gedaan en tegen zichzelf gezegd « wij moeten niet al deze informatie tegelijk vrijgeven of zoveel reactoren sluiten vóór de stemming, want anders zal het voor iedereen duidelijk zijn dat kernenergie niet betrouwbaar is ». Op dit punt, zeggen sommigen ja, anderen zeggen nee…

Maar tussen deze ja’s en nee’s, is er een argumentatief discours. Ik kom terug op wat ik zei: de argumenten die ik hoor van de « tegenstanders » vinden geen echte tegenargumenten bij de « voorstanders », en dus is het enige argument dat ik hoor uiteindelijk « ja, maar economisch gezien is het op dit moment de enige manier ».

Een veelgehoord argument is dat elk uur stillegging van een reactor onze economie miljoenen euro’s zou kosten. In deze, zeggen ze: « Dat wil je niet riskeren! Het antwoord is:« Hoeveel zal het kosten als er een ongeluk gebeurt? « Ze zeggen, « Oh nee, daar gaat het niet om, dat is een ongeluk ». Tegelijkertijd vernemen we bijvoorbeeld dat er in Vlaanderen een stad is waar onlangs een stroomstoring van drie uur was… en niemand stierf! Er zijn dingen die veel ernstiger zijn dan dat. We zouden een extreem koude winter moeten hebben, minstens drie weken lang, waar geen wind is, waar het overal in Europa donker is, en dan zouden er voor een paar uur problemen kunnen zijn… Nou en! Iedereen was op de hoogte van al deze feiten.

Jan Bens heeft enkele maanden geleden een verklaring afgelegd over het veiligheidsbeleid in Tihange, dat volgens hem moet worden versterkt. Hoe moet dit worden geïnterpreteerd?

Het belangrijkste doel van deze verklaring is om te zeggen « nou, je kunt zien dat we nogal streng zijn « Maar het is ook een aanwijzing dat er wel degelijk problemen zijn met de veiligheid van kerncentrales; er is ook het feit dat de sabotagedaad in Doel meer dan een jaar later nog steeds niet is opgelost: wie heeft het gedaan? Wat was het motief? Het is nog steeds heel beangstigend; ook het feit dat een van de mensen die door IS (de Islamitische Staat groep) is gedood en die in Syrië was gaan vechten, een vergunning had om in Doel te werken… dus vijf jaar lang was hij in en uit, in en uit, in de kerncentrale van Doel, met speciale toestemming. Pas na zijn dood in Syrië beseften ze dat deze persoon in kerncentrales kon geraken. Dus de beveiliging is echt niet wat het zou moeten zijn.

Weten wij eigenlijk wel hoe wij tot een veiligheidscultuur kunnen komen waarin alle risico’s worden vermeden?

Dat is een deel van de aard van kernenergie: welke veiligheidsmaatregelen je ook neemt, het zal nooit veilig zijn. Zelfs de beste bescherming kan een aanslag of een ongeval niet voorkomen; in feite komen wij elk jaar tot de ontdekking dat er nieuwe risico’s zijn waarmee wij nog niet eerder rekening hadden gehouden. Toen de centrales werden ontworpen, werd geen rekening gehouden met het idee dat terroristen de centrale zouden binnenvliegen, omdat men niet dacht dat dit zou kunnen gebeuren. Zaventem ligt op slechts enkele minuten vliegen van Doel, dus dat betekent dat de brandstoftanks nog vol zijn op het ogenblik van de inslag; bovendien is Doel vlak, niet heuvelachtig zoals Tihange, men kan vanop enkele kilometers afstand de elektriciteitscentrales zien waar het vliegtuig gemakkelijk kan dalen zonder hindernissen.

Toen de parlementaire besprekingen en de Commissie begonnen, dacht u toen « nou, er is hoop dat deze wet er niet doorkomt »?

Vanaf het begin was Marghem zo rechtlijnig, zo openlijk liegend, dat zelfs de andere partijen in de meerderheid erdoor in verlegenheid werden gebracht. Op dat moment dacht ik: « Misschien kan het nu om slaan ». Maar goed, er heerste discipline bij de meerderheid en zij lieten haar begaan; op een gegeven moment verontschuldigde zij zich tegenover het Parlement door slechts te zeggen: « OJa, misschien heb ik een beetje een temperament dan de anderen, en dat komt door dat », maar ze zei niet « . Ik heb je niet echt de waarheid verteld… ».

Het enige wat ik toen kon zien, was dat ze verplicht waren om eerst een milieu-effectbeoordeling te organiseren, met inbegrip van raadpleging van het publiek, niet alleen hier in België, maar ook in de buurlanden (de verdragen van Espoo en Darius bepalen dit). Wat ik ook heel vreemd vind, is dat de rechter slechts één week na de stemming in het Parlement besloot dat het beroep van Greenpeace irrelevant was, om volkomen absurde redenen. Als hij had gezegd:« Ja, inderdaad, Darius en Espoo moeten in België worden georganiseerd « , dan was er een probleem, want dat organiseer je niet in een paar maanden, daar is minstens een jaar voor nodig…

We zijn dus in beroep gegaan, maar we gaan ook een klacht indienen bij de Raad van State, omdat de AFCN drie weken geleden heeft beslist om het actieplan van Electrabel goed te keuren zonder een milieueffectenstudie en een volksraadpleging te hebben georganiseerd. Tijdens de parlementaire behandeling had de Raad van State zijn advies over het wetsontwerp gegeven, en daar had hij duidelijk gezegd:« Ja, er moet een milieu-effectbeoordeling en een openbare raadpleging worden georganiseerd « . Marghem weigerde. Ik ken geen voorbeeld in onze geschiedenis waar een minister zich niets aantrekt van de mening van de Raad van State. Dit is nog een voorbeeld van hoe zij handelde: zij voelde zich werkelijk boven de goden, de wetten, de Raad van State en wie dan ook verheven!

Interview door Nicolas Bras,

Getranscribeerd door Alexandre Penasse