Ja zeggen tegen Uncle Sam is de terugkeer van een vriend die ons pijn wil doen…

« De transatlantische markt is het anker van de wereldeconomie. Het is de breedste, diepste en meest geïntegreerde economische ruimte ter wereld. 

Transatlantisch Beleidsnetwerk
Mei 2008

Er zijn vrienden die je liever nooit meer zou zien. Vrienden die je schouder vasthouden, die beweren je te steunen « in de dood en in het leven », maar die je zonder nadenken verraden. In veel opzichten is de relatie tussen Europa en de Verenigde Staten van deze orde. 

Europa en de Verenigde Staten zijn al lang bevriend. Hebben zij in 1949, toen zij geconfronteerd werden met de communistische ogre, niet beloofd elkaar te steunen door de NAVO op te richten? Was hun vriendschap niet gesmeed tijdens de Koude Oorlog? In tegenspoed, bleven ze niet bij elkaar? Volgens de huidige voorzitter van de Europese Commissie (José Manuel Durão Barroso) is deze langdurige vriendschap voor een groot deel te danken aan de waarden die Europa en de Verenigde Staten delen, namelijk rechtsstaat, democratie, vrijheid, eerbiediging van de rechten van het individu, solidariteit, en bevordering van economische vrijheid als bron van rijkdom en stabiliteit ⁽¹⁾. Daarom streven zij ernaar hun strategische banden te versterken door zo spoedig mogelijk onderhandelingen te voeren over de totstandbrenging van een Transatlantisch Handels- en Investeringspartnerschap. Een project dat eenvoudiger kan worden geherformuleerd: Europa en Uncle Sam willen een trans-Atlantische markt tot stand brengen en onderhandelen hiertoe sinds juni 2013. 

Officieel is alles goed in de beste der werelden. Toch, bij nader inzien, is de lijst van Amerikaanse vuile trucs in Europa even lang als de lijst van NSA telefoontaps… ». We zullen aan het eind van het dossier zien dat de terroristische oger niet altijd degene is die we denken dat hij is, maar laten we een detail onderstrepen dat zeer verontrustend is: in juni 2013 verstrekte de adviseur van een aan het Amerikaanse leger gelieerde inlichtingendienst — Edward Snowden, van de National Security Agency — aan het Britse dagblad De Guardian van compromitterende documenten. Hieruit bleek dat de Verenigde Staten een wereldwijd spionageprogramma hadden ontwikkeld, dat zowel op hun vrienden als op hun politieke vijanden was gericht, en dat zij evenveel belangstelling hadden voor de institutionele wereld (gebouwen van de Europese Unie) als voor gewone mensen. 

Laten we eerlijk zijn: het is niet waardig voor een vriend om stiekem al onze bewegingen te bespioneren. Om te controleren met wie we omgaan, om onze gesprekken op te nemen, om in onze e‑mailbox te hacken… Kortom, het schenden van onze privacy. Maar dit is wat de Verenigde Staten hebben gedaan tegen een Europa dat zelfs niet terugdeinsde: een onbegrijpelijk gedrag, want wat is er erger dan een vriend te verraden? Misschien één ding: doen alsof er niets gebeurd is, doen alsof alles in orde is, en doorgaan met een diep gebrekkige relatie die gebouwd is op leugens die steeds sterker worden. 

Volgens de Europese Commissie bijvoorbeeld zou een economisch huwelijk met de VS een jaarlijks overschot van 545 euro opleveren voor een Europees huishouden van vier personen. Afgezien van het afgezaagde aspect van een platte cijfermatige en financiële berekening (waarop wij in dit dossier zullen terugkomen), gaat achter deze valse belofte een weerzinwekkende leugen schuil. Een van de grootste uitdagingen van de transatlantische onderhandelingen is immers de terugkeer van een « MAI die ons wil kwetsen ». Tussen 1995 en 1997 hebben negenentwintig regeringen in het kader van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) onderhandeld over een Multilaterale Overeenkomst inzake Investeringen (MAI). In wezen was het de bedoeling multinationale ondernemingen in staat te stellen vorderingen in te stellen bij internationale rechtbanken en tegen staten wanneer zij van mening waren dat een beleidsmaatregel in strijd was met hun financiële belangen. Dit deed de sociale bewegingen opspringen om « dit MAI dat ons kwaad wil doen » aan de kaak te stellen, en slaagde erin het terug te werpen in de sleur van de geschiedenis. 

Nou ja, bijna, want de MAI bestaat vandaag de dag nog steeds via bepaalde bilaterale overeenkomsten. Zo werd Ecuador in 2012, na een geschil dat terugging tot 2006, door het Internationaal Centrum voor de beslechting van investeringsgeschillen (ICSID, een orgaan van de Wereldbank) veroordeeld tot betaling van meer dan 2 miljard US$ aan de onderneming Occidental Petroleum Corporation (Oxy). Evenzo heeft Duitsland na het ongeval in Fukushima besloten geleidelijk een einde te maken aan kernenergie. Een uitstekende beslissing voor de veiligheid van de bevolking, maar een die de Zweedse regering, eigenaar van de energiemultinational Vattenfall (actief in de Duitse kernenergie), niet aanstaat en die 3,7 miljard euro schadevergoeding eist van Duitsland! 

Dit is de afschuwelijke MAI die Europa en de Verenigde Staten weer op tafel willen leggen, om de aderen te laten bloeden van regeringen die het wagen (ecologische, sociale of fiscale) beslissingen te nemen die door investeerders en multinationals te restrictief worden geacht. De laatste zou duidelijk als winnaar uit de bus komen, wat geen toeval is. Zoals wij in een korte reis naar het land van de reuzen zullen uitleggen, is het commerciële huwelijk tussen Europa en de Verenigde Staten inderdaad een opdracht van machtige multinationals. De posities van sommigen van hen zijn te vinden in kaders verspreid over het dossier. Maar alvorens hen te ontmoeten, is het waarschijnlijk het beste uit te leggen waarom deze voorgestelde transatlantische overeenkomst een sprookje voor ongewassen kinderen is. 

Bestand ontworpen en geproduceerd door Bruno Poncelet, trainer bij CEPAG (Centre d’Education Populaire André Genot), facilitator van het platform www.no-transat. en auteur met Ricardo Cherenti van het boek « Le grand marché transatlantique, les multinationales contre la démocratie », Éditions Bruno Leprince, 2011.