INDUSTRIEEL VOEDSEL: HET SCHANDAAL IS BLIJVEND

Deze zomer is er weer een voedselschandaal geweest. Het scenario is klassiek. Het begon allemaal met een voor de hand liggende zwendel: het frauduleuze gebruik van een door de gezondheids- en handelsvoorschriften verboden product. Het product in kwestie is fipronil, een zeer doeltreffend insecticide dat is toegelaten voor de behandeling van huisdieren, maar verboden is voor landbouwhuisdieren. Het was de Nederlandse firma Chikfriend die fipronil mengde met andere stoffen, waaronder andere verboden producten (zoals Amitraze, een ander insecticide), om een middel, Dega16, op de markt te brengen dat doeltreffend is bij de bestrijding van rode luizen in legkippen-« bedrijven. Ook het Belgische bedrijf Poultry-Vision, dat deze producten verdeelt, is hierbij betrokken: in zijn gebouwen werd 6.000 liter verboden producten aangetroffen.

HET SPEKTAKEL VAN DE BEWAKING

De opeenvolging van gebeurtenissen is al even klassiek. Op 20 juli heeft het FAVV, het Belgische Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen, de Europese instanties die de EU-landen moeten inlichten, gewaarschuwd. Er zij op gewezen dat het FAVV reeds op 2 juni door een Antwerpse marktdeelnemer op de hoogte was gebracht van het bestaan van de fraude. Als je industriëlen erbij wilt betrekken, moet je langzaam gaan. Naarmate de tijd verstreek, werd de lijst van getroffen landen langer en langer. Op 31 augustus kondigde de Europese Commissie aan dat 34 landen, waaronder 22 in de Europese Unie, bezorgd waren over de aankoop van partijen besmette eieren. Tegelijkertijd erkende het dat de fraude in september 2016 was begonnen… Zoals verwacht passen de verklaringen van de autoriteiten zich aan het bijgewerkte informatieniveau aan. Het is waar dat er veel met fipronil besmette verwerkte producten zijn verspreid en geconsumeerd, maar de gevolgen voor de gezondheid zijn waarschijnlijk (!) te verwaarlozen!

Het is duidelijk dat vrije handel in levensmiddelen niet gepaard gaat met doeltreffende monitoring en controle. Herinner je je de vorige aflevering van bevroren ‘puur rundvlees’ lasagne vier jaar geleden? Twee handelaars, vier bedrijven en vijf EU-landen zijn betrokken geraakt bij het tumult over lasagne die door Findus werd verkocht nadat een Roemeens slachthuis paardenvlees had geleverd dat door Franse en Luxemburgse tussenpersonen was omgedoopt tot rundvlees. Het geval fipronil bevestigt dat geen lering is getrokken uit de vorige episode. Natuurlijk kan men positiever zijn en zeggen dat een schandaal om de vier jaar niet zo erg is. Dit zou echter zeer naïef zijn. De welbekende schandalen verhullen in feite een dagelijkse realiteit die verre van aanvaardbaar is. De vrijhandel in het kader van de Wereldhandelsorganisatie, met enorme verschillen tussen landen op het gebied van milieubescherming, gezondheid en sociale rechten, leidt tot meer dan dubieuze praktijken van de kant van de transnationale agro-voedingsbedrijven. Deze praktijken zijn des te verderfelijker en gevaarlijker omdat zij volkomen legaal zijn.

Het geval van de tomatenpuree en de internationale reis daarvan naar ons bord is in dit verband exemplarisch. Het was het onderwerp van een opmerkelijk onderzoek door journalist Jean-Baptiste Malet, onlangs gepubliceerd op⁽¹⁾, dat een permanent schandaal aan het licht brengt dat weinigen van ons vermoeden wanneer we pizza eten of ketchup toevoegen aan onze lievelingsgerechten. Oordeel zelf door naar deze paar elementen te kijken. Vandaag is China ‘s werelds grootste exporteur van tomatenpuree. Twee reusachtige bedrijven, Cofco Tunhe en Chalkis, overspoelen de wereldmarkt met industriële tomatenpuree. China heeft zich gespecialiseerd in sterk geconcentreerde produkten, want hoe hoger het drogestofgehalte van de pulp, en hoe minder water deze bevat, des te lager zijn de transportkosten per eenheid getransporteerd materiaal.

Cofco Tunhe levert tomatenpuree aan de grootste multinationale levensmiddelenbedrijven, zoals Kraft Heinz, Nestlé en Pepsi Cola. Industriële tomaten worden op duizenden velden in Xinjiang geteeld onder omstandigheden die in Europa onaanvaardbaar zouden zijn: massaal gebruik van bestrijdingsmiddelen, plukken door mannen en vrouwen tegen een belachelijk loon (1 eurocent per kg geplukte tomaten).

WETTELIJKE MISBRUIKEN…

Sinds de toetreding van China tot de WTO in 2001 heeft de Chinese industrie haar aanwezigheid vergroot door te profiteren van steeds minder restrictieve douaneregelingen. Italië, met de havens van Salerno en Napels, is de gastbestemming in Europa voor Chinees concentraat. Een deel van het Chinese concentraat dat in Zuid-Italië aankomt, wordt door Napolitaanse conservenfabrieken verwerkt voor de Europese markt, terwijl een ander deel wordt herbewerkt en opnieuw wordt uitgevoerd buiten Europa, hoofdzakelijk naar Afrika en het Midden-Oosten. Wat betekent ‘herwerkt’? Het concentraat wordt gewoon verdund met water en een beetje zout, waardoor het een product van eigen bodem is. Op het etiket van de goederen is nooit de Chinese oorsprong van het product vermeld, terwijl op de doos het woord « Italië » is aangebracht. Er is niets illegaals aan. De Europese wetgeving staat dit toe. In feite maakt het vele andere dingen mogelijk.

De tekortkomingen en gebreken van de Europese wetgeving hebben niet alleen betrekking op de invoer van niet-Europese producten. Zij zijn duidelijk kenmerkend voor de gehele levensmiddelenindustrie. Het massale gebruik van additieven, aroma’s en technische hulpstoffen is in de Europese Unie wettelijk geregeld (320 toegestane additieven).

Industriële levensmiddelen zijn vaak smaakloos, hebben een onvolmaakte textuur en een onaantrekkelijke kleur. Om deze gebreken te compenseren, stelt de industrie voor aroma’s, smaakversterkers, verstevigingsmiddelen en kleurstoffen toe te voegen. Een tweede aspect van deze realiteit is de toenemende lengte van de productie- en distributieketens. Het antwoord: het gebruik van conserveermiddelen en antioxidanten.

Ten slotte leidt de wedloop naar winstgevendheid en produktiviteit tot een toenemend gebruik van diverse additieven en andere technologische hulpmiddelen. Informatie over het gebruik en de aanwezigheid van deze producten of de residuen die zij achterlaten, vereist een strikte etikettering. Dat gebeurt wel voor additieven op lijst E, maar niet voor smaakstoffen en technische hulpstoffen, wat de deur openzet voor tal van juridische misbruiken. Bovendien zou de lijst van 320 toegestane additieven beperkt moeten worden tot enkele tientallen (50 à 60) om elk risico te vermijden, zoals in de biologische sector het geval is.

Concluderend kan ik zonder aarzeling stellen dat industrieel voedsel gewoonlijk smaakloos, gebrekkig en gevaarlijk voor de gezondheid is. Zij slaagt er slechts in te verleiden door de inbreng van de chemie en de medeplichtigheid van de overheid, die haar een lakse wetgeving heeft aangeboden. Dus wat te doen? Kies gewoon voor seizoensgebonden, regionale en biologische producten.

Paul Lannoye