In het open land

Het was zomer. De feestdagen… Ik was vergeten hoe goed het is om het landschap te zien, om je gewoontes achter te laten terwijl je je koestert in de zon en het water; hoe snel de tijd voorbij gaat zonder iets te doen; hoe hevig de schok van de terugkeer kan zijn…

Ik stapte uit op het Gare du Midi en werd onmiddellijk geconfronteerd met een menigte gestresste mensen, armoede, verkeer, vervuiling, braakliggende terreinen en kantoren. Ik had maar een paar minuten nodig om het voordeel te verliezen van enkele weken in de frisse lucht van het platteland. De stad neemt het snel over. Vooral omdat hier een andere campagne in volle gang was. In een land waar compromissen het sleutelwoord zijn bij de vorming van de regering, vormen de gemeenteraadsverkiezingen het hoogtepunt van ons democratisch leven. Bekend deuntje. Dit is het moment waarop de kandidaten overal aanwezig zijn, op straat, op de terrassen, op de markten, handen schuddend, luisterend naar de burgers.

Honderden posters werden in de openbare ruimte opgehangen. Niets nieuws op het eerste gezicht, een soort reuzenwedstrijd van mislukte poses en valselijk spontane glimlachjes. Sommige gezichten kwamen me zo bekend voor dat ik me realiseerde dat ik diezelfde foto’s al eerder had gezien: sommige kandidaten zijn onveranderlijk, ik vermoed zelfs dat ze om de zes jaar jonger worden.

Terwijl ik door verschillende wijken reed, zag ik deze namen en gezichten voorbijkomen en soms van straat veranderen, een teken dat ik zojuist de grens tussen twee gemeenten had overschreden of een immigrantenwijk had doorkruist waar de partijen rekenden op een etnische stem door kandidaten uit deze of gene gemeenschap naar voren te schuiven, die meestal een onverkiesbare zetel hadden geërfd. Hoeveel van de honderden bedrijven die ermee hadden ingestemd affiches in hun etalages op te hangen, hadden dat gedaan uit overtuiging of om te voorkomen dat zij door plaatselijke verkozenen of toekomstige verkozenen zouden worden gezien?

Ik was getroffen door de bijna totale afwezigheid van politieke inhoud. Het is waar dat onderwerpen, programma’s, ideeën en voorstellen zelden een prominente plaats innemen in dit soort campagnes. Deze keer echter waren zelfs de slogans zo goed als verdwenen, soms vervangen door een slechte woordspeling, een nietszeggende zin of door absolute nietszeggendheid. « Ik duw de lijst », kondigde een kandidaat aan, niet zonder een zekere trots. « Ik ben geen politicus, ik ben net als u », zei een van zijn collega’s, terwijl anderen spraken over reinheid, engagement, visie, vertrouwen of de toekomst, zonder verder in te gaan op deze geloofsbelijdenissen die niet tot veel verplichten en waarover wij geen controle zullen hebben als de stemming eenmaal voorbij is.

Toen ik thuiskwam, vond ik een stapel verkiezingsfolders die mijn brievenbus overspoelden. Tijdens mijn afwezigheid had geen enkele partij mijn duidelijk uitgesproken weigering om reclame te ontvangen, gerespecteerd. Misschien hadden zij zich niet aangesproken gevoeld door de instructies. Hun brochures waren meer marketing dan public service announcements of politieke programma’s. Terwijl ik de trap opliep, dacht ik bij mezelf dat partijtitels de laatste echte onderscheidingstekens in de politiek waren. Ik ben snel van mening veranderd: waarom is het immers tegenstrijdig om democraat en socialist, hervormer en ecologist, francofoon en humanist, enz. te zijn? Wat bedekken die spandoeken nog?

Omdat ik dacht dat als het politieke debat niet in de openbare ruimte kon plaatsvinden, het wel in de media moest plaatsvinden, besloot ik de temperatuur van de campagne op het internet op te nemen. Ik ontdekte in mijn mailbox een link naar een tv-programma over Walking Madou, een stuk van de Leuvense weg dat tijdelijk voetgangersgebied is geworden. In het verhaal ging een Brusselse minister tekeer over een stedenbouwkundige die « zo creatief » was dat hij op het idee was gekomen de straat geel te schilderen. De presentator, die zijn arm over de schouder van het wonderkind legde, vroeg hem waarom hij deze kleur had gekozen… en zei toen dat hij het antwoord wist: « het is de enige kleur die niet door een politieke partij wordt gekozen ». Ik zag in deze zin het teken van een diepgewortelde weigering in de Franstalige media om krediet te geven aan alles wat afwijkt van de pijlers van de Belgische politiek. Hoewel geel met geen van de traditionele partijen wordt geassocieerd, wordt het veel gebruikt door Vlaams-nationalistische partijen, waaronder de grootste stemmer van het land. Maar voor sommigen zijn er maar vier kleuren, die van de totems die de NMBS plant aan de ingang van de grote stations van het land. De rest bestaat niet. Maar als de grootste partij van het land in de ogen van de redacteuren slechts een ongelukje of een blip in de geschiedenis is, hoe kunnen kleinere partijen die meedoen aan lokale verkiezingen dan beweren dat ze beter worden behandeld? Wanneer zij wel een beetje media-aandacht krijgen, worden zij voor gek uitgemaakt en wordt de spot gedreven met hun agenda. En wanneer ze afkomstig zijn van immigrantengemeenschappen, zijn de grote partijen en de mainstream media het erover eens om ze in diskrediet te brengen, omdat ze niet overeenstemmen met wat van hen wordt verwacht.

Een paar dagen later, kocht ik de krant… Het grote dagblad dat opkomt, kopte: « In Brussel zal meer dan één op de twee burgemeesters worden herkozen ». Ik vroeg me af wat het voor zin had om te gaan stemmen als hij de uitslag al kende, maar ik zag de realiteit van de baronieën in. Sommige burgemeesters konden hun ambt zelfs tot aan hun dood behouden. Het uitoefenen van macht is een beroep dat is voorbehouden aan hen die er een carrière van willen maken. In een dergelijk systeem zijn bepaalde praktijken die worden uitgevoerd om stemmen te winnen of om macht te verwerven of te behouden, onvermijdelijk minder dan deugdzaam. De Brusselse pers, die zo snel lessen in moraal geeft en de uitwassen van de representatieve democratie in Wallonië of elders aan de kaak stelt, leek blind te zijn voor de praktijken die zich voor haar ogen afspeelden.

Brussel is waarschijnlijk een uitzondering… Het bewijs? In de nasleep van de verkiezingen zijn, tegen alle verwachtingen in, verschillende baronnen gevallen. Onder felle oppositie of een groot debat van ideeën? Nee. Prozaïscher gezegd: hun vroegere bondgenoten, met wie zij soms geheime afspraken hadden gemaakt, keerden zich tegen anderen… met wie zij soms andere afspraken hadden gemaakt. Deze onverwachte omwentelingen toonden niet alleen de obsessie van de kandidaten om aan de macht te komen aan, maar hadden vaak niets te maken met de totstandkoming van samenhangende politieke allianties, of zelfs met extra-lokale strategieën of wraakacties. Sommigen waren boos over het falen van een van hun eigen mensen in een bepaalde gemeente en lieten anderen daarvoor boeten in een andere coalitie, om vervolgens in een ander kiesdistrict ten val te worden gebracht, enz. In dit spel hebben zelfs partijen die beweren politiek ethisch te zijn, laten zien dat zij even wreed kunnen zijn als anderen. De media, die druk bezig waren met het opsporen van scheldwoorden en lage slagen, overschaduwden bijna onderwerpen waarover het nuttig had kunnen zijn om na te denken, zoals het onthoudingspercentage: 17% in Brussel…

Het enige wat te vieren valt is dat de campagne voorbij is. Dat is iets. Tot het einde toe was het een moment van veralgemeende depolitisering, waarbij het idee zelf van het mandaat en de delegatie van macht van zijn inhoud werd ontdaan. Zij had tenminste de verdienste ons eraan te herinneren dat politiek niet gaat over stemmen op vage beloften. Het betekent mobiliseren, zich verzetten, voorstellen, creëren, andere vormen van overleg, raadpleging en besluitvorming uitvinden…

Maar hier zijn we dan met nieuwe verkozenen die ons gedurende 6 jaar zullen vertegenwoordigen, dankzij de vertrouwensrelatie die zij met ons hebben opgebouwd. Het representatieve model heeft eens te meer zijn doeltreffendheid bewezen. Inwoners, collectieven, verenigingen, activisten: de stembussen hebben gesproken! We zullen nu kunnen deelnemen in de voorziene ruimtes. Voorbij deze grens zullen onze acties en eisen altijd geconfronteerd worden met het ultieme argument van de legitimiteit van het algemeen kiesrecht. Tot de volgende campagne…

Gwënael Brees