Het is dringend: Europa moet heropgericht worden

Vier jaar na het begin van de financiële crisis is het duidelijk dat de maatregelen waartoe op EU-niveau is besloten, totaal ondoeltreffend zijn. Gevangene van de ultraliberale logica die sinds 1992 in de verdragen is verankerd, houdt Europa vast aan zijn vooronderstellingen: de overheidsuitgaven moeten worden verminderd en de sociale bescherming moet minder genereus worden gemaakt.

Het Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en bestuur (ook bekend als het begrotingspact) dat op 2 maart 2012 door de staatshoofden en regeringsleiders (met uitzondering van het Verenigd Koninkrijk en Tsjechië) is ondertekend, past perfect in deze logica. Ook beweert hij nieuwe begrotingsbeperkingen als grondwettelijke regels vast te stellen.⁽¹⁾
De GSCT ontneemt de nationale parlementen duidelijk hun functie om op democratische wijze over begrotingskwesties te debatteren en te beslissen wat goed is voor de burgers.

Goed bestuur houdt volgens dit verdrag in dat de belangen van de financiële markten worden behartigd en dat de beslissingsbevoegdheid wordt toevertrouwd aan deskundigen die moeten nagaan of aan strenge criteria is voldaan. Er zij aan herinnerd dat de zogenaamde criteria van Maastricht die in 1997 zijn vastgesteld (minder dan 3% van het BBP voor het begrotingstekort en minder dan 60% van het BBP voor de overheidsschuld) sinds hun goedkeuring zelden in acht zijn genomen, hetgeen de toenmalige voorzitter van de Commissie, Romano Prodi, ertoe heeft gebracht ze als dom te bestempelen.

Vijftien jaar later worden deze criteria nog strenger gemaakt, aangezien het tekort minder dan 0,5% zal moeten bedragen en drastische regels voor de geleidelijke vermindering van de schuld met sancties zullen worden opgelegd. Anderzijds worden de mechanismen die de onafhankelijkheid van de Europese Centrale Bank (ECB) waarborgen en haar verbieden rechtstreeks leningen aan lidstaten te verstrekken, niet ter discussie gesteld. Zo leent de ECB momenteel 1% rente aan de banken, waardoor deze vrij zijn om tegen woekerrentes leningen te verstrekken aan regeringen (5,91% aan Ierland, 6,58% aan Spanje; 9,89% aan Portugal; 24,34% aan Griekenland … tegen 1,34% aan Duitsland).⁽²⁾

Deze absurde en niet te rechtvaardigen situatie is het resultaat van ideologische keuzes die hun onbenulligheid ruimschoots hebben bewezen. Het feit dat deze keuzes worden bestendigd en in de grondwet worden opgenomen is even schandalig als inefficiënt. Het is onjuist te beweren dat de GSCT landen met schulden en een diepe recessie zal redden. Zoals aderlating nooit een uitgeputte en anemische patiënt heeft gered, zo zullen de budgettaire vermageringskuur en de vermindering van de sociale bescherming de in moeilijkheden verkerende staten niet helpen, maar integendeel de depressie accentueren en het risico met zich meebrengen dat heel Europa door een domino-effect in chaos wordt gestort.

De Europese Unie heropbouwen op nieuwe grondslagen

De tijd is gekomen om onze ogen te openen, en daartoe worden wij uitgenodigd door persoonlijkheden die niets vermoeden van revolutionair links, zoals Joseph Stiglitz en Paul Krugman, beiden Nobelprijswinnaars voor de economie. Het neoliberale model dat sinds het Verdrag van Maastricht aan de Europese keuzes ten grondslag ligt, heeft gefaald: het geloof in de deugden van de vrije markt en de stelselmatige vermindering van de rol van de overheid hebben geleid tot een duizelingwekkende toename van de ongelijkheid, zowel binnen als tussen de Lid-Staten. Ik ben er al lang van overtuigd dat een monetaire unie zonder een Europees beleid van coördinatie van het economisch beleid en zonder fiscale en sociale harmonisatie niet levensvatbaar is.

Met het VSCB treedt Europa het post-democratische tijdperk binnen dat door de filosoof Jurgen Habermas aan de kaak is gesteld. Door steeds meer beperkingen op te leggen en koppig zijn burgers te negeren, maakt het zichzelf in hun ogen steeds verfoeilijker en biedt het een voedingsbodem voor extreem-rechts. Hervorming van de operaties in de marge met voornamelijk symbolische gebaren volstaat niet.

We moeten de Europese Unie heroverwegen, Maastricht en Lissabon vergeten en a fortiori de TSCG. Monetaire stabiliteit kan niet langer het enige criterium zijn dat de economische en budgettaire keuzen stuurt. De multidimensionale crisis die woedt vereist dat wij zo spoedig mogelijk een grondige transformatie in gang zetten naar een ecologisch en sociaal duurzame economie, en dat wij afstappen van steriele bezweringen over een terugkeer naar onmogelijke groei. Deze verandering vereist een nieuwe Europese Unie die ecologisch, economisch, fiscaal en sociaal is. Wil deze Unie haar naam eer aandoen, dan heeft zij een aanzienlijke Europese begroting en doeltreffende solidariteitsmechanismen tussen de lidstaten nodig.

In de onmiddellijke toekomst is het mijns inziens van essentieel belang een audit van de overheidsschuld van de Lid-Staten uit te voeren om het onrechtmatige deel van deze schuld te onderscheiden (met name het deel dat voortvloeit uit de door de banken opgelegde woekerrentes). De Europese Centrale Bank zou rechtstreeks leningen moeten verstrekken aan staten, hetgeen momenteel verboden is bij het Europees Verdrag.

Tenslotte lijkt een algemene heronderhandeling van de overheidsschulden mij onvermijdelijk, wat degenen die de lessen van de geschiedenis zijn vergeten ook mogen denken. Er zij aan herinnerd dat Duitsland in februari 1953, bij de Overeenkomst van Londen die door 21 crediteurlanden werd ondertekend, de kwijtschelding van de helft van zijn overheidsschuld verkreeg, waardoor het « economische wonder » kon beginnen dat van Duitsland de leidende economische macht in Europa maakte.

Paul Lannoye

Voormalig voorzitter van de groene fractie in het Europees Parlement;
Directeur van Grappe (denktank en actiegroep voor ecologisch beleid).