Het debacle van het Franse atoom

De resultaten van de rekeningen van 2015 zijn duidelijk: de twee vlaggenschipondernemingen van de Franse atoomindustrie staan op de rand van het faillissement: Areva⁽¹⁾ lijdt een verlies van 2 miljard en een schuld van 6,3 miljard bij een omzet van 4,2 miljard euro; wat EDF betreft⁽²⁾37,4 miljard bij een omzet van 75 miljard euro.

Deze afdaling in de hel is niet nieuw: in een paar jaar tijd hebben beide ondernemingen bijna 90% aan marktwaarde verloren (min 95% voor Areva in vergelijking met 2011). Bovendien dwingt de ongebreidelde haast van de Franse staatsbedrijven op het gebied van kernenergie deze twee bedrijven tot het doen van enorme, niet geplande investeringen: de « grand carénage ». ⁽³⁾ (100 miljard), het omstreden project voor de bouw van de twee EPR-reactoren⁽⁴⁾ Hinkley Point in Engeland (18 miljard) en de niet te overziene kosten van ontmanteling en afvalbeheer⁽⁵⁾. Om nog maar te zwijgen van de eindeloze bouwput van de EPR-reactoren in Olkiluoto in Finland (tot dusver 7 jaar achter op schema) en Flamanville (4 jaar achter op schema), waarvan de kosten zijn opgelopen van 3 miljard tot 10,5 miljard euro, zonder enige zekerheid dat deze projecten ooit zullen worden voltooid.

Eind 2014 heeft Areva eindelijk de tests uitgevoerd waar de Franse nucleaire veiligheidsautoriteit (ASN) al lang om had gevraagd⁽⁶⁾ op het deksel en de bodem van het EPR-vat van Flamanville: sommige delen van deze twee delen hebben een te hoge concentratie koolstof, waardoor hun mechanische kwaliteiten verminderen⁽⁷⁾ en zou moeten leiden tot verwijdering (omdat de tank al op zijn plaats zit, compliceert dit de zaken…). Deze koolstofconcentratie mag de drempel van 0,22% niet overschrijden om optimale mechanische eigenschappen van het staal te garanderen voor onderdelen die cruciaal voor de veiligheid zijn en waarvoor het beginsel van « uitsluiting van fouten » geldt (⁽⁸⁾). Geen probleem, aangezien de EPR van Flamanville in aanbouw is, zal dit alleen maar economische gevolgen hebben, of zelfs de definitieve stopzetting van het project (de Franse belastingbetaler zal meer dan 10 miljard euro hebben betaald voor een van deze hersenschimmen waarvan de Franse staat het geheim heeft).

Het verhaal houdt daar niet op. De ASN, voor één keer goed geïnspireerd⁽⁹⁾, besloot de archieven te inspecteren van de Areva-fabriek in Creusot Forge die het defecte EPR-vat vervaardigde. Verrassend genoeg worden honderden onregelmatigheden, omissies en vervalsingen ontdekt in de kwaliteitscontroledocumenten die aan de klanten worden verstrekt. Ongeveer tienduizend andere documenten wachten op een grondig onderzoek, dat volgens Pierre-Franck Chevet, de voorzitter van de ASN, één tot twee jaar in beslag kan nemen, maar die tegelijkertijd wijst op het gebrek aan middelen van zijn organisatie.

Het eerste gevolg van de opening van deze doos van Pandora was de onmiddellijke of aanstaande stillegging van een dozijn Franse reactoren (⁽¹⁰⁾ ) voor grondige inspectie (naar men hoopt), stilleggingen die enkele maanden zouden moeten duren, of zelfs definitief zouden moeten zijn, tenminste indien de ASN-inspecteurs vrij waren om de nodige beslissingen te nemen. Gezien de omvang van de fraude, de schade aan het gehele veiligheidssysteem van de nucleaire industrie en de extreme gevolgen van een atoomongeval, rijst de vraag waarom niet is besloten alle 58 Franse reactoren te sluiten, alsmede de reactoren in andere landen waarvan de primaire onderdelen door Areva en haar onderaannemers zijn geleverd⁽¹¹⁾De vraag is: wat zijn de gevolgen voor de veiligheid van het bedrijf, in afwachting van een grondig onderzoek van alle belastende fabricagedocumenten en de niet-conforme onderdelen die in gebruik zijn genomen dankzij vervalste veiligheidsdocumenten?

Ligt wat Japan na het ongeluk in Fukushima heeft gedaan, namelijk het stilleggen van alle kernreactoren, buiten het bereik van Frankrijk en de andere betrokken landen? Natuurlijk is er de hinderpaal van deze snelle berekening: bij een verlies van 1 miljoen euro per dag per reactor, waarvan het grootste deel wordt afgeschreven, zullen er ontevreden aandeelhouders zijn. En tegenover deze bedragen legt de pseudo-onafhankelijkheid van de « nucleaire waakhonden », de ASN, de AFCN en anderen, niet veel gewicht in de schaal.

De hele kwestie van de deugdelijkheid van atoomcentrales is aan de orde gesteld door deze grootschalige fraude bij de kwaliteitscontrole, waardoor elementen in gebruik konden worden genomen die hadden moeten worden gesloopt omdat zij het leven van miljoenen mensen in gevaar brachten.

Zonder zelfs maar op deze tegenslagen te anticiperen, begrepen de industriëlen, financiers en politici die samen het militair-industrieel complex van de jaren vijftig vormden, dat het, om dit lucratieve en strategisch riskante avontuur aan te gaan, absoluut noodzakelijk was de voorwaarden te scheppen die noodzakelijk zijn voor het « welslagen » ervan: in de eerste plaats internationale wetten en overeenkomsten die de burgerlijke aansprakelijkheid van de exploitant in geval van een kernramp beperken, hetgeen in Europa werd bereikt door het Verdrag van Parijs dat in 1960 door zestien landen werd ondertekend. Ten tweede kan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), die sinds een in 1959 ondertekende overeenkomst geen advies kan uitbrengen over de gevolgen van de atoomindustrie voor de gezondheid zonder te verwijzen naar deInternationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA), de officiële lobbytak van de industrie. Wanneer zullen deze verdragen en overeenkomsten ter discussie worden gesteld, de AEIA worden ontbonden en werkelijk onafhankelijke instanties voor nucleaire veiligheid worden opgericht?

Francis Leboutte, burgerlijk chemisch ingenieur en computerwetenschapper

Artikel gepubliceerd in het november-decembernummer 2016

Nota vanaf 10 februari 2017 

Uiteindelijk zijn er 18 reactoren waarvan het staal van de stoomgenerator een abnormaal hoog koolstofgehalte heeft en dus niet de eigenschappen bezit die door de veiligheidsvoorschriften worden vereist; Deze stoomgeneratoren, primaire onderdelen waarvoor een breuk niet kan worden voorzien (beginsel van uitsluiting van breuken), hadden dus al bij de bouw moeten worden ontmanteld, omdat zij niet bestand zijn tegen hoge thermische spanningen, zoals bij een onverwachte en plotselinge stillegging van de reactor (wat niet ongewoon is, zoals nog blijkt uit de stillegging van reactor nr. 1 van Flamanville op 9 februari 2017) Tegen alle gezond verstand in en ten koste van alle nucleaire veiligheidsregels zijn er reeds 15 opnieuw opgestart: een winterse koudegolf is voorbij en de nalatigheid van de ASN geholpen door politieke druk. In een brief die EDF ter verdediging heeft ingediend, lezen we iets dat zij waarschijnlijk over het hoofd heeft gezien: « Het stilleggen van reactoren met gebreken in de koude wintermaanden, wanneer de behoefte aan elektriciteitsopwekking toeneemt, ernstige problemen zou opleveren voor de continuïteit van de energievoorziening « . Het is duidelijk dat nucleaire veiligheidsregels aangepast kunnen worden aan de vraag naar elektriciteit…