Graanovereenkomst: Rusland gooit de deur dicht

Terwijl Rusland en Oekraïne ‘s werelds grootste exporteurs van granen zijn, heeft het conflict in de Donbass-regio het einde ingeluid van een graanovereenkomst die was ondertekend door de twee landen, Turkije en de Verenigde Naties om de export in stand te houden, waardoor de voedselcrisis die al miljoenen mensen over de hele wereld treft, verergert. Opnieuw ontdekken we hoe oorlog alles vernietigt, buiten de grenzen van de strijdende partijen. 

Op 17 juli kondigde Rusland de opschorting aan van zijn deelname aan het Graaninitiatief voor de Zwarte Zee. Dit werd ingevoerd om het risico van een verergerende voedselcrisis af te wenden door Russische en Oekraïense producten terug op de wereldmarkt te brengen. Vóór het conflict in Donbass behoorden Rusland en Oekraïne tot de grootste graanexporteurs ter wereld en leverden ze een derde van de wereldwijde tarwemarkt. Na het uitbreken van het conflict in Oekraïne besloten veel landen echter om de handel met Rusland op te schorten, terwijl de Oekraïense graanexport moest worden gestaakt vanwege de vijandelijkheden. Deze situatie heeft de voedselcrisis, die volgens de FAO bijna 200 miljoen mensen in 53 landen treft, verergerd.

Om deze crisis op te lossen werd een diplomatieke oplossing gevonden in de vorm van een graanovereenkomst die op 22 juli 2022 in Istanbul werd ondertekend door Rusland, Oekraïne, Turkije en de Verenigde Naties. De overeenkomst bestaat uit twee onderdelen: het creëren van veilige maritieme corridors voor de export van graan vanuit drie Oekraïense havens en steun voor de export van Russische landbouwproducten en meststoffen naar de wereldmarkten. De toezeggingen aan Rusland werden echter nooit nagekomen, wat leidde tot het besluit van Moskou om zich tijdelijk terug te trekken uit het graaninitiatief.

In september 2022 bekritiseerde de Russische president Vladimir Poetin de EU voor haar weigering om Russische meststoffen naar de armste landen in Afrika en Latijns-Amerika te sturen en noemde dit « totale fraude ».

In oktober 2022 concludeerde de FSB dat de explosieven die waren gebruikt om de Krimbrug op te blazen over zee waren aangevoerd via de Zwarte Zee-corridor. Op 29 oktober 2022 kondigde Rusland aan zich terug te trekken uit de graanovereenkomst, maar uiteindelijk sloot het zich weer aan nadat het garanties had gekregen dat de humanitaire corridor alleen voor humanitaire doeleinden zou worden gebruikt.

In een interview op 13 juli 2023 uitte Vladimir Poetin zijn ontevredenheid over de uitvoering van het Graanakkoord voor de Zwarte Zee en zei hij dat Rusland niets had bereikt met het initiatief. Hij sprak zelfs over het opschorten van de overeenkomst als de voorwaarden niet zouden worden gerespecteerd. Het was deze veronderstelling die werkelijkheid werd op de dag dat de overeenkomst afliep. Desondanks heeft Rusland de deur opengelaten voor een mogelijke terugkeer naar de overeenkomst als aan zijn eisen wordt voldaan. Om Rusland te dwingen zich aan de overeenkomst te houden, werd echter een droneaanval uitgevoerd op de stad Sevastopol en de Krimbrug, waarbij slachtoffers vielen.

De toekomst van de graanovereenkomst is onzeker sinds Rusland zich heeft teruggetrokken. Oekraïne stelde voor dat Turkije zonder Rusland verder zou gaan, maar Turkije deelde de Oekraïense regering mee dat het geen escorts of bescherming zou bieden aan commerciële schepen die graan proberen te exporteren vanuit havens aan de Zwarte Zee, vanwege de risico’s die een escalatie van het conflict met Rusland met zich meebrengt. De Turken blijven zich richten op het terugkrijgen van Rusland in de overeenkomst, met gesprekken tussen de Turkse president Erdogan en de Russische president Poetin die volgende maand, in augustus, zullen plaatsvinden.

Haar belangen eerst

De Poolse premier Mateusz Morawiecki heeft aangekondigd dat zijn land zijn markt niet opnieuw zal openstellen voor Oekraïens graan na afloop van de graanovereenkomst. Dit standpunt is bekritiseerd omdat het in tegenspraak is met eerdere toezeggingen van onvoorwaardelijke steun voor de Oekraïners. De verklaring is puur binnenlands: Oekraïens graan dat eerder in Polen werd geïmporteerd, had de lokale markt doen instorten en de sociale spanningen in het land doen escaleren. Lokale boeren werden in ondraaglijke omstandigheden geplaatst ondanks de door de autoriteiten beloofde subsidies, die niet werden uitbetaald of niet van toepassing waren op de nieuwe oogst. De Poolse autoriteiten hadden de invoer van Oekraïense landbouwproducten, waaronder granen, suiker, fruit, groenten, wijn, vlees, honing en zuivelproducten, daarom al lang geblokkeerd. De beperkingen gelden tot 15 september, maar Hongarije, Bulgarije, Polen, Roemenië en Slowakije hebben om verlenging gevraagd. Kiev probeert te reageren door soortgelijke maatregelen te nemen tegen Poolse producten.

Afgelopen mei werd in Polen frauduleuze invoer van Oekraïens industrieel graan onthuld. Het Poolse openbaar ministerie heeft een aantal bedrijven geïdentificeerd die deze granen verkopen en hun herkomst en bestemming verbergen. Granen werden in grote hoeveelheden geïmporteerd zonder grenscontroles en vervolgens verkocht als lokaal graan om te worden verwerkt tot meel of veevoer. Deze praktijk heeft geleid tot de besmetting van Poolse granen met granen die niet voldoen aan de productie- en transportnormen van de EU.