GEEN VERANDERING ZONDER AFSCHAFFING VAN PLEONEXIA

« Want de liefde voor rijkdom is de wortel van alle kwaad.

Saint Paul⁽¹⁾

Politieke figuren zijn zich scherp bewust van, of voelen tenminste aan, wat het verlangen naar meer en meer van de massa’s hen verzekert als « sociale vrede », waarbij zij revolutionaire impulsen in de toekomst voortdurend afwijzen. De redacties van de journalisten van de gevestigde redacties zeggen niet minder, en zij vallen iedereen aan die het waagt de rijken aan te vallen… : « De systematische stigmatisering van de « rijken », zoals die door de vakbonden wordt bedreven, is betreurenswaardig. Dus wat, je moet gewoon arm zijn om eerlijk te zijn…? Een land heeft rijke mensen nodig. » (La Libre, 6 januari 2014). De anderen zijn allemaal hetzelfde, en herinneren ons er steeds weer aan, als we het zouden vergeten, dat ons systeem, dat zeker voor verbetering vatbaar is, negatieve effecten heeft, maar dat het slechts mislukkingen zijn, die het beste, of het minst slechte, blijven dat er kan zijn. Het zal hen dan ook niet verbazen dat Trump, een beruchte miljardair, president kon worden, de man die zei « Ik vind het moeilijk om nee te zeggen tegen geld, want dat is wat ik mijn hele leven heb gedaan. Ik neem en neem en neem. Weet je, ik ben hebberig. Ik wil geld, geld.⁽²⁾of dat Macron, een voormalig Rothschild, verklaart: « We hebben jonge Fransen nodig die miljardair willen worden⁽³⁾Hij was zelf bezig om er een te worden. De vraag die op dit moment zou moeten knagen, of het nu Trump of Macron is, is: hoe kunnen herauten van de hyperrijken als geloofwaardig worden beschouwd in politieke ambten die geacht worden het volk te vertegenwoordigen? 

Weinigen weten dat in het oude Griekenland naast het oprichtingsverbod van incest ook het verbod van pleonexia bestond. Vanaf het ontstaan van de filosofie was deze term in Griekenland in gebruik, afgeleid van pleon (meer) en echein (hebben), waarmee het feit van « altijd meer willen » wordt vertaald. Dit verbod werd noodzakelijk geacht « voor de bouw van een rechtvaardige stad, op straffe van vernietiging »⁽⁴⁾. Want het verlangen naar rijkdom is onverzadigbaar en drijft vandaag naar een ongelijkheid die enkele decennia geleden nog ondenkbaar was, waarbij acht mannen samen de rijkdom bezitten van de armste helft van de mensheid, ongeveer 3.500.000.000 mensen. Dit cijfer alleen al zou ons moeten doen ophouden met al ons gepraat over « armoedebestrijding », onze palliatieve investeringen in liefdadigheids-NGO’s, onze oproepen tot hogere belastingen op rijkdom, onze winterdistributies van maaltijden en dekens aan daklozen… en ons concentreren op de middelen om te strijden voor de afschaffing van deze mogelijkheden. Niet alleen de mannen en vrouwen die dit fortuin bezitten, maar ook het sociale, economische en politieke systeem dat dit mogelijk maakt. 

Want hoezeer wij de rijken ook uitroeien, zodra zij onttroond zijn, zullen nieuwe pretendenten hen vervangen. Een maatschappij van het onbeperkte resoneert met elementen die geworteld zijn in het diepste van de mens die, eenmaal overgelaten aan zijn of haar impulsen, altijd meer wil. Het was « rond 550 v.Chr. dat een diepe neiging van de menselijke ziel werd vastgesteld: meer willen dan zijn deel »⁽⁵⁾. De filosofie moest dus van meet af aan worden opgebouwd tegen deze in het diepst van de ziel gegrift staande instelling, pleonexia. Zonder deze oppositie, bevinden we ons in een situatie « waar rijkdom alle waarden vervangt […] omdat het alles kan leveren […]. Het is dan geld dat telt, geld dat de man maakt. Welnu, in tegenstelling tot alle andere « machten » kent rijkdom geen grenzen: er is niets in haar dat haar einde kan markeren, haar beperken, haar volbrengen. De essentie van rijkdom is overdaad; het is precies de vorm die overmoed aanneemt in de wereld.⁽⁶⁾. Thorstein Veblen (1857–1929), een briljant analist van de economie en van het winstmotief dat onze ongelijke samenlevingen bijeenhoudt, beschreef op zijn eigen wijze de afwezigheid van een intrinsieke grens aan de rijkdom: « In ieder geval is de tendens constant: het huidige geldniveau tot uitgangspunt te maken voor een nieuwe toename van de rijkdom, die het individu op zijn beurt op een ander niveau van toereikendheid brengt, en hem op een nieuw niveau van de geldschaal plaatst als hij zichzelf met zijn medemens vergelijkt (.… hoe dan ook, het verlangen naar rijkdom kan in geen enkel individu bevredigd worden (…) de strijd is in werkelijkheid een wedloop om aanzien, om een provocerende vergelijking, er is geen uitkomst mogelijk ».⁽⁷⁾.

Zolang wij weigeren in te zien dat vrijheid niet inhoudt dat de impulsen van het individu de vrije loop worden gelaten, maar dat er grenzen worden gesteld aan⁽⁸⁾, die onontbeerlijk zijn voor de opbouw van de stad, zal de opmars naar de afgrond voortgaan en versnellen. Het gaat er dus niet (meer) om fortuinen te belasten, wanneer dergelijke hoogten van onfatsoen en gelegaliseerde verkwisting worden bereikt, maar eenvoudigweg om het overschrijden van een bepaalde drempel van rijkdom te verbieden. 

VERLANGEN EN PRODUCTIE 

Pleonexisch verlangen bestaat ook in een relatie van onderlinge afhankelijkheid met een produktivistisch systeem dat behoeften schept, waardoor het verlangen een tijdelijk consumptie-object kan vinden dat, door geprogrammeerde veroudering (of dat nu die van de mode is, die ons symbolisch gebiedt te veranderen omdat anderen veranderen; die van de dood van machines die al geprogrammeerd zijn in het bedrijf op het moment dat ze gemaakt worden; of die van het steeds constantere en vrijwilligere onvermogen om voorwerpen te kunnen repareren), voortdurend vernieuwd zal worden om onze onverzadigbaarheid constant te kunnen voeden: Kleding in overvloed, geproduceerd in de slavenschuren van Azië, tablets, iPhones en TV’s gemaakt in de laboratoriumbedrijven van Foxconn, auto’s gemaakt in Oost-Europa, enz. De cyclus van productie-verlangen-consumptie reageert dan op een cyclus van werk-consumptie-frustratie die alleen kan bestaan in een geglobaliseerd economisch systeem waar de voorwerpen die door de westerse mens worden geconsumeerd in arme landen kunnen worden geproduceerd, voorwerpen die de onzin van de frustratie-producerende arbeid zullen compenseren die op zijn beurt het verlangen om te consumeren voedt: werk-conso-antidepressivum, dit alles tegen de achtergrond van de vernietiging van de maatschappij door de commodificatie van alles, zelfs van de sociale band, en de vernietiging van de natuur. Uit deze twee vervreemde « banen », in het Noorden en het Zuiden, zal de oligarchie een meerwaarde halen die zal bijdragen tot de uitbreiding van haar fortuin. 

Onbekendheid met dit mechanisme van bestendiging van de status quo door de volks- en middenklasse psychisch tot slaaf te maken, is overigens een van de redenen voor de mislukking op korte of middellange termijn van volksrevoluties, vooral in Latijns-Amerika. Om een eenvoudige reden: als het productivistische systeem niet ter discussie wordt gesteld, als wordt vertrouwd op de verrijking van de werkende klasse en de middenklasse, terwijl wordt geweigerd er grenzen aan te stellen, zullen degenen die de rijkdomladder hebben beklommen steeds meer willen en hun klim willen voortzetten, waarbij zij voortaan aan de zijde van hun meesters zullen vechten (zie kader « De vloek van de middenklasse in Latijns-Amerika ») 

A.P.