Eindelijk lering trekken uit kernrampen

Het is nu meer dan een jaar geleden dat de Japanse elektriciteitsmaatschappij TEPCO de controle verloor over vier van haar reactoren in Fukushima Daichi. De aardbeving van 11 maart 2011, waarvan het epicentrum zich 145 km voor de kust van Japan bevond, heeft het noordoosten van het land door elkaar geschud. Deze veroorzaakte een tsunami die, met golven van 10 m hoog, de nucleaire installaties van Fukushima onder water zette. Achtereenvolgens smolt de radioactieve kern van reactoren nr. 1, nr. 2 en nr. 3, waardoor massaal radioactiviteit vrijkwam. Tegelijkertijd werd het deactiveringsbassin van de stilgelegde Reactor nr. 4 niet langer gekoeld en kwamen er ook grote hoeveelheden radioactieve gassen vrij.

Dit is duidelijk een viervoudig zwaar ongeval dat moest worden ingedeeld op niveau 7 van de internationale schaal van zwaarte, zoals in Tsjernobyl in 1986.

De ramp in Fukushima is de derde waarschuwing aan een gedesoriënteerde mensheid

De menselijke en ecologische gevolgen van het ongeval in Fukushima zouden wel eens nog rampzaliger kunnen blijken dan die van Tsjernobyl.

Deze ramp was voorspelbaar: een ernstige waarschuwing was het ongeluk op Three Miles Island in 1979, in de Verenigde Staten, het land dat aan de wieg stond van de zogenaamde vreedzame nucleaire industrie.

Het feit dat de menselijke gevolgen van Three Miles Island beperkt waren, althans aan de oppervlakte, kan de illusie hebben bevorderd dat de betrokken nucleaire ingenieurs en wetenschappers voldoende beheersing van de technologie konden garanderen om ons in staat te stellen met kernenergie te leven.

De ramp van Tsjernobyl opende de ogen van vele politici, die moesten toegeven dat een zeer onwaarschijnlijke ramp mogelijk was.

De ramp in Fukushima is de derde waarschuwing voor een gedesoriënteerde mensheid. Het is niet duidelijk of dit voldoende is om « beleidsmakers » te overtuigen van de absolute noodzaak om af te stappen van dergelijke potentieel verwoestende energie.

Desinformatie is nog steeds levend en wel

Of het nu gaat om Three Miles Island, Tsjernobyl of nu Fukushima, de wens om het imago van de nucleaire industrie te beschermen heeft systematisch de overhand gekregen, zozeer zelfs dat de feiten werden verdraaid of achtergehouden, ten nadele van de betrokken bevolkingsgroepen.

In 1979 verwierpen Amerikaanse nucleaire veiligheidsfunctionarissen de mogelijkheid van een kernsmelting, hoewel die zich wel had voorgedaan.

Laten we in dit verband Philippe Jamet citeren, commissaris van het Franse nationale veiligheidsagentschap (ASN), die zich in 2006 in het tijdschrift « La Recherche » als volgt uitliet: « Als de veiligheidsinjectie niet werkt, zal het waterpeil in de tank verder dalen, de kern zal bloot komen te liggen, de splijtstof zal verhitten, de bekleding die haar beschermt zal wijd openscheuren en er zullen gassen en splijtingsproducten vrijkomen. Dit kan leiden tot het smelten van de reactorkern. Dit is wat er in 1979 gebeurde op Three Miles Island in de Verenigde Staten. Op dat moment geloofde niemand het. Pas zes jaar later kregen wij, dankzij een sonde die in het reactorvat werd gestuurd, het bewijs dat de kern inderdaad was gesmolten: je moet je magma voorstellen, lava bij 3000 graden. Het corium, het resultaat van de versmelting van de metalen in de kern en de uraniumbrandstof, was langs de zijkant naar beneden gestroomd en had de bodem van de tank bereikt. Het is niet door het schip gegaan, maar het was waarschijnlijk niet ver. De exploitanten van de centrale slaagden erin de kern op het laatste moment te redden door in een laat stadium water te injecteren. ».

Na 6 jaar desinformatie was het duidelijk nodig om, zeer discreet, verontrustende feiten te erkennen die de wanorde van deskundigen onthullen ten aanzien van onvoorziene gebeurtenissen en hun onwetendheid van potentiële catastrofale scenario’s.

In Tsjernobyl in 1986 hebben de Sovjetautoriteiten alles in het werk gesteld om de omvang van de ramp te verhullen en te voorkomen dat correcte informatie werd verspreid. De politici hebben de medische wereld opgedragen te ontkennen dat er een verband bestaat tussen bepaalde pathologieën en blootstelling aan straling, met name bij de 600.000 liquidateurs. Maar de internationale gemeenschap heeft zich bij deze situatie neergelegd.

In de loop der jaren hebben de agentschappen die belast zijn met risicobeoordeling en stralingsbescherming (IAEA, UNSCEAR, ICRP) de gevolgen van de ramp voor de gezondheid systematisch geminimaliseerd. Met name hebben zij geen rekening gehouden met het omvangrijke werk dat door Russische, Oekraïense en Wit-Russische wetenschappers is gepubliceerd.

Sinds 11 maart 2011, toen de aardbeving en de tsunami de kernreactoren van Fukushima buiten bedrijf stelden, is uit informatie van Tepco, de eigenaar van de centrale, het Japanse veiligheidsagentschap en de regering naar voren gekomen dat de situatie weliswaar ernstig was, maar dat de ramp nog steeds te voorkomen was. Het ongeval werd aanvankelijk beoordeeld op niveau 4 van de INES-schaal voor de ernst van nucleaire ongevallen, vervolgens op niveau 5 (zoals bij TMI), en werd uiteindelijk ingedeeld op niveau 7. De bevolking, die ten onrechte beveiligd was en in elk geval onwetend bleef over het werkelijke niveau van bestraling en besmetting, werd aldus blootgesteld aan radioactiviteit waartegen zij ten minste gedeeltelijk beschermd had kunnen worden. Vandaag worden de onderschatting van de risico’s, de illusie van grootschalige decontaminatie en de zogenaamde koude sluiting van de ongevalsreactoren gebruikt als achtergrond voor een door lobby’s georkestreerde campagne om kernenergie te rehabiliteren met de logische steun van de Japanse regering en het Internationaal Agentschap voor Kernenergie (IAEA).

In alle nucleaire landen, zoals het onze of ons Franse buurland, is het de officiële informatie uit Japan die getrouw wordt gerapporteerd en zelden in twijfel wordt getrokken.

Terwijl het Sovjetregime terecht werd beschuldigd van desinformatie, doofpotaffaires en leugens over Tsjernobyl, hebben de Japanse autoriteiten het sinds 11 maart 2011 objectief gezien niet beter gedaan …

Het is tijd om in te zien dat het gebruik van kernenergie structureel onverenigbaar is met transparantie en democratie.

Onmogelijke ongelukken?

De drie grote ongevallen in de geschiedenis van de civiele kernenergie hebben, hoewel zeer verschillend wat hun oorspronkelijke oorzaak en het betrokken reactortype betreft, één essentieel kenmerk gemeen: geen van de drie scenario’s die zich hebben voorgedaan, was voorzien of zelfs maar voorzien door nucleaire ingenieurs en officiële deskundigen.

Mentaal gevangen in hun techno-wetenschappelijke wereldbeeld, vertrouwden zij op de probabilistische methode om scenario’s te negeren die te onwaarschijnlijk werden geacht.

De fundamentele tekortkoming van een dergelijke benadering is de onverklaarbare veronderstelling dat alle mogelijke scenario’s zijn beoordeeld, wat uiteraard niet het geval is en ook praktisch onmogelijk is.

De stresstests die in Europa zijn uitgevoerd om de veiligheid van de reactoren na de ramp van Fukushima te « verifiëren », maken deel uit van dezelfde logica van totale controle. Ze zijn ongetwijfeld interessant omdat ze wijzen op gemakkelijk te genezen zwakke punten. Maar a fortiori wanneer zij de overweging van geloofwaardige hypothesen (vliegtuigongeluk of ongeval in een nabijgelegen risicofabriek) afwijzen, zijn zij vooral een rookgordijn om een tragische realiteit te camoufleren: kernenergie, of zij nu civiel of militair is, is intrinsiek een bron van humanitaire rampen. Alleen al om die reden moet de opwekking van kernenergie in de nabije toekomst definitief worden gediskwalificeerd. Het onaanvaardbare kan niet worden aanvaard.

Paul Lannoye