Dwalende stemmingen

Niet meer lachen; de ernstige zaak is al heel lang aan de gang, in feite lang voordat wij ons bewust werden van de omvang van de ramp die op komst was. En als ik zeg wij, dan denk ik aan hen die hun tijd een beetje, of zelfs veel, vooruit waren, aan die paar bespotte, geringschattende en verguisde figuren die ons waarschuwden, die ons waarschuwden en die alleen gehoord werden door een paar bebaarde, haasachtige, hooligans, de pioniers van de ecologenbeweging, waarvan we weten dat ze nu in handen is van hen die verteerd worden door politieke ambitie en de smaak voor de posities die ze belooft aan haar beste en meest trouwe dienaren. Maar dit is slechts één van de vele details, want schande en dienstbaarheid zijn natuurlijk gemeengoed voor alle politieke elites, met zeer weinig uitzonderingen. Vandaag, meer dan veertig jaar na René Dumont, zijn het de denktanks die burgers, denkers en filosofen bijeenbrengen die, tegen de algemene gelatenheid in, met het woord als enig wapen, de fakkel van de kritiek hebben opgenomen en de grondslagen van deze wereld van bruten en haaien ter discussie hebben gesteld. Want het moet duidelijk zijn : de « crisis » — ongetwijfeld het meest verbreide woord van deze tijd — of zij nu wordt voorgesteld als financieel, economisch, schuld of wat dan ook, is slechts de volkomen voorspelbare uitkomst van een proces dat begon bij de dageraad van de industriële samenleving, tegelijk met het blinde vertrouwen in de — uitsluitend materiële — vooruitgang dat werd geprofileerd als de enige weg die voortaan openstond voor de menselijke emancipatie.

De wandelingen van de militanten van het Gare du Nord naar het Gare du Midi hebben geen werkelijke invloed op de zittende regeringen, die dit soort « goedmoedige » demonstraties net zo goed uitkomt als de werkgevers.

Het begin was natuurlijk moeilijk; de industriëlen, de bezitters van de rijkdom die zich begon op te hopen, beschouwden de massa’s die moesten werken voor de verovering van een toekomstig aards geluk als mensen met weinig middelen. Het werk was zwaar, het loon miserabel, de dagen eindeloos. Het is een wonder dat in die verre tijden het plebs slechts sporadisch in opstand kwam en dat pas bij het ontstaan van de arbeidersbeweging, het ontstaan van de eerste structuren voor onderlinge hulp, de eerste schermutselingen en vervolgens de veldslagen onder leiding van de dominante figuren van de volkspartijen zich tot ver in de omtrek manifesteerden, zodat uiteindelijk de Grote Bolsjewistische Revolutie gestalte kreeg, die lange tijd in de verbeelding van de massa’s de plaats zou innemen van een universele referentie. Intussen zullen de vooruitgang in de bewapening, de geschillen en de wrok binnen het oude Europa het eerste wereldconflict hebben doen ontstaan: een paar miljoen doden en kreupelen en, na de ondertekening van het Verdrag van Versailles, een hertekening van de oude grenzen, de vernedering van Duitsland en de ingrediënten voor de tweede wereldoorlog. Dit was, naast andere factoren, het logische gevolg van de crisis van 1929, waarvan wij weten dat zij het gevolg was van de mercantiele razernij van enkele financiers en andere geldbeluste lieden.

In 1936 was het Volksfront voor de massa’s de gelegenheid geweest om met harde strijd de verworvenheden te behalen die reeds een voorbode waren van wat in de toekomst zou gebeuren (want ook toen was de oorlog nog slechts een schrikbeeld dat de kanselarijen en de diplomaten moesten doen vergeten). Wij hebben gezien hoe wat reeds de leidende macht was, het einde van de vijandelijkheden in Azië regelde. Twee atoombommen op twee Japanse steden markeerden het begin van de « Koude Oorlog », waarin de twee antagonistische blokken, elk op hun eigen manier, hun volkeren gelukkig wilden maken. De omwentelingen en industriële keuzes, het geleidelijke einde van de rol van de staat in het economische leven, hebben in het Westen geleid tot de beroemde « dertig glorieuze jaren », waarin — ondanks het mooie en voor sommigen van ons onvergetelijke intermezzo van de lente van 1968 — het primaat van het individuele egoïsme en de waanzinnige zucht naar dingen en voorwerpen van allerlei aard, die de norm waren geworden voor een nieuw humanisme, werden bevestigd. In het Oosten deden het Sovjet-Rijk en zijn satellieten hun best op dit gebied, maar konden niet op tegen de verblindende overwinningen van de handel zoals die in de zogenaamde vrije wereld werd geëtaleerd.

De militante wandelingen van de Bastille naar de Nation in Parijs of van het Gare du Nord naar het Gare du Midi in Brussel hebben geen werkelijke invloed op de regeringen die aan de macht zijn en die net zo blij zijn met dit soort « goedmoedige » demonstraties als de werkgevers.

Trouwens, zoals Jean-Pierre Voyer het mooi uitdrukt op zijn website, de volkeren die de ineenstorting van de stalinistische maskerade van het « communisme » hebben gezien, hebben niet de vrijheid veroverd bij gelegenheid van dit historische en plotselinge verval, maar het was wel degelijk de handel (en dus het kapitaal, de financiën, afpersing van allerlei aard) die zichzelf uitnodigde en won. In dit opzicht werd de wereld dus eindelijk verenigd, geglobaliseerd — zoals dat tegenwoordig heet — met de gevolgen die wij kennen.

De steeds duidelijker zichtbare berusting — en medeplichtigheid — van de politieke elites tegenover de tirannie van de pseudo-economische wetenschap en de ergste vertegenwoordigers daarvan, staat met een volstrekt walgelijke vrolijkheid de ergste ondernemingen toe, en begeleidt deze zelfs, die ooit zijn uitgevoerd tegen datgene wat nog vaag op menselijkheid lijkt. Overal breidt de ellende zich uit, terwijl de exorbitante winsten van de wereldbezitters werkelijk krankzinnige proporties aannemen. In dezelfde beweging wordt nu het geheel van wat nog probeert te bestaan, bedreigd door de duizelingwekkende bruis die zich in nauwelijks tien jaar heeft voltrokken. Het is niet nodig erop aan te dringen, het is gemeengoed geworden te zeggen dat een in middelen en ruimte beperkte wereld niet kan voldoen aan de overdaad en de waanzin van de oneindige expansie, van de fameuze en dodelijke groei ten koste van alles. Toch is dit wat de softheads en bekrompenen blijven bepleiten als het enige perspectief, van het hoofd van het IMF, Christine Lagarde, tot de verschillende — en zo gelijk in hun onpeilbare domheid — politici aan alle kanten; of bijna. Daaraan kunnen we een groot deel van de vakbondsleiders toevoegen die nog steeds roepen om volledige werkgelegenheid, economisch herstel, de verdediging van de koopkracht en andere stommiteiten waarvan we ons mogen afvragen of ze op de een of andere manier hun werk niet doen. Deze instanties, die steeds verder verwijderd raken van hun basis, die zelf — aan deze kant van Europa althans — onderhevig is aan de sfeer van verdoving, hebben nog niet de moed of de intelligentie gehad om de juiste maat te nemen van wat er op het ogenblik op het spel staat en van de middelen die in werking moeten worden gesteld om de beste antwoorden te kunnen geven. De militante wandelingen van de Bastille naar de Nation in Parijs of van het Gare du Nord naar het Gare du Midi in Brussel hebben geen werkelijke invloed op de regeringen die aan de macht zijn en die net zo blij zijn met dit soort « goedmoedige » demonstraties als de werkgevers. Maar dat geeft niet.

Wat niemand zou moeten ontgaan — en toch de minste zorg lijkt te zijn van de grote massa mensen die we dagelijks ontmoeten — is dat we, tenzij de immense machinerie plotseling tot stilstand komt, niet lang meer hoeven te wachten om het schip te zien waarop we varen⁽¹⁾ onherroepelijk breken tegen de gigantische ijsberg waarvan we het bestaan hardnekkig blijven ontkennen uit angst, luiheid — of interesse.

Jean-Pierre L. Collignon