De terrorist ogre zal komen en ons allemaal vanavond opeten

Er was eens, in een vredige wereld, een terroristische oger die graag kwaad om zich heen deed. Nomadisch, deze vreselijke ogre is niet gebonden aan een bepaald gebied. Hij trekt rond in de streken die hem aanvaarden, van waaruit hij bloedige aanvallen beraamt om bij verrassing de door hem gehate bevolkingsgroepen te treffen. Dit bijzonder gevaarlijke monster is ook zo ongrijpbaar dat het zich overal kan verbergen, zelfs onder de bevolking. Dit rechtvaardigt, voor de autoriteiten, de uitvoering van bijzonder geavanceerde vrijheidsberovende politiek…

Privacy is lang beschouwd als een grondrecht. Sedert vele jaren hebben de autoriteiten echter hun toezicht en onzichtbare controle op de bevolking opgevoerd. Toen de Europese landen dus besloten een gemeenschappelijke markt te creëren met vrij verkeer van kapitaal, goederen en personen, rees al snel de vraag: hoe zouden zij de mensen controleren? Een van de antwoorden was het verzamelen van allerlei privégegevens, deze op computerservers op te slaan en ze ter beschikking te stellen van « bevoegde personen » (bv. rechtshandhavingsinstanties). Hoewel dit beleid klein begon (met een beperkte hoeveelheid verzamelde en wettelijk geregelde gegevens), is het sindsdien gestaag gegroeid. Om slechts één voorbeeld te geven: in 2006 moesten alle lidstaten op grond van een Europese richtlijn wetgeving vaststellen om alle metagegevens met betrekking tot onze communicatie (vaste telefonie, mobiele telefonie, internet, e‑mail) te verzamelen en op te slaan. In wezen gaat het erom wie wie heeft gebeld, wanneer en hoe lang, met welke vorm van technologie en vanaf welke locatie (voor het internet). 

de bevrijdingsfiloSofie van het anTerrorisme 

Hoewel dit beleid rechtstreeks verband hield met de komst van het « vrije verkeer » van goederen en personen, werd het gerechtvaardigd in naam van de repressie tegen het terrorisme. En aangezien de terroristische ogre een grote nomade is, is het belangrijk dat al deze informatie tussen bevriende landen kan circuleren. Daarom heeft Europa talrijke overeenkomsten met de Verenigde Staten gesloten, waarbij met name is overeengekomen Swift-gegevens (bankrekeningen) en « PNR »-gegevens (gegevens waarover luchtvaartmaatschappijen beschikken wanneer wij over de Verenigde Staten vliegen) aan de Verenigde Staten door te geven.⁽¹⁾. Maar de samenwerking op veiligheidsgebied (zowel Europees als transatlantisch) gaat veel verder. 

Aangezien de terroristische reus een bijzonder gevaarlijk monster is, hebben de regeringen het nodig gevonden uitzonderlijke methoden te ontwikkelen voor onderzoek, opsporing en repressie. Uitzonderlijk betekent hier: « buiten het democratische kader ». Deze methoden verschillen van land tot land en maken bijvoorbeeld het gebruik van geheime gerechtelijke documenten in een terrorismeproces mogelijk: deze documenten kunnen door de aanklager worden gebruikt, maar kunnen niet door de verdediging worden geraadpleegd. Evenzo kunnen politiediensten (zoals Europol, de Europese politie) geheime lijsten opstellen van personen die van terrorisme worden verdacht: hun privacy wordt dan geschonden (plaatsen van camera’s, onderscheppen van post, enz.) zonder dat dit door het democratische filter van een onderzoeksrechter hoeft te gaan. Hoewel iets meer gecontroleerd, zijn dergelijke inbraken ook mogelijk met betrekking tot advocaten, artsen, journalisten, enz. In de Verenigde Staten heeft de president het recht om een terreurverdachte die weinig toegang heeft tot juridische bijstand, zonder bewijs en in het geheim vast te houden. 

Ook hier is de internationale samenwerking in volle gang. Uncle Sam en Europa hebben transatlantische overeenkomsten over uitlevering en veiligheidssamenwerking. Deze zijn in 2010 in werking getreden, waardoor Amerikaanse politieteams op Europees grondgebied kunnen komen werken en het gebruik van videoconferenties voor bewijsverkrijging (of bekentenissen) in rechtszaken wordt gelegaliseerd. Bovenal vergemakkelijken zij in hoge mate de uitlevering (van Europa aan de VS) van personen die door de Amerikaanse autoriteiten worden gezocht⁽²⁾. Deze transatlantische samenwerking op veiligheidsgebied ligt in het verlengde van Europese overeenkomsten die dezelfde logica volgen. Zo werd in het kader van de Europese ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid (opgericht in 1997) in 2004 een Europees aanhoudingsbevel ingevoerd. In de veronderstelling dat alle Europese lidstaten democratieën zijn, maakt het Europees arrestatiebevel praktisch een einde aan het recht op asiel (bijvoorbeeld wegens politieke vervolging) tussen Europese landen. Op voorwaarde dat zij aan bepaalde minimumcriteria voldoen, zoals het kunnen leiden tot een gevangenisstraf van ten minste drie jaar, moeten uitleveringsverzoeken tussen Europese landen worden bekrachtigd. Voorts kan land A om de uitlevering van een persoon aan land B verzoeken op grond van een wet die alleen in land A van kracht is. Met andere woorden, het Europees aanhoudingsbevel organiseert een soort « vrij verkeer » van nationaal strafrecht in heel Europa. 

de terugkeer van de voormalige TranSaTlanTiC cauChemarS? 

Natuurlijk willen de autoriteiten ons geruststellen dat al deze vrijheidsberovende maatregelen (spionage, gegevensverzameling, uitzonderlijke opsporings- en repressiemethoden) bedoeld zijn om onze veiligheid te waarborgen. Zij hebben slechts één ambitie: zo snel mogelijk elk in de bevolking verborgen terroristisch oger opsporen om het buiten werking te stellen. Voor de rest hebben « mensen die niets te vrezen hebben » niets te vrezen: wij leven in een democratie, en zij kunnen in vrede blijven leven. Dit officiële discours past niet goed bij de onthullingen van Edward Snowden die de Amerikaanse spionage aan de kaak stelt, die zo wijdverspreid is dat ze haar vrienden niet spaart (zie blz. 9). Het is bovenal een officiële boodschap die het subjectieve karakter van nieuwe vormen van antiterroristische repressie niet verhult. 

Hoe definiëren de autoriteiten een terreurdaad? Is dat het gebruik van geweld en terreur in plaats van een politiek debat? Helemaal niet: op EU-niveau omvat de wettelijke lijst van terroristische handelingen zowel strafbare feiten (zoals gijzeling of moord) als handelingen die meer onder het demonstratierecht vallen. Zo is « inbeslagneming van vliegtuigen en schepen of andere gangbare vervoermiddelen » een potentieel strafbaar feit van terroristische aard. Voor een bijna soortgelijke daad (het geweldloos enteren van een olieplatform in aanbouw in het Noordpoolgebied) zijn Greenpeace-activisten echter onlangs door de Russische justitie vervolgd wegens « georganiseerde piraterij ». In Europa valt ook het « publiekelijk uitlokken van het plegen van een terroristisch misdrijf », bijvoorbeeld door het verspreiden van folders voor een vereniging die als terroristisch wordt beschouwd, of het « dreigen met een van de gedragingen » die als terroristisch worden beschouwd, onder terrorisme. Iemand die pamfletten verspreidt en oproept tot verzet tegen een Atlantische militaire interventie in een vreemd land, zal dus zeer waarschijnlijk als terrorist worden aangemerkt. 

Maar om een gewoon misdrijf te onderscheiden van een terroristische daad, is het uiteindelijk de bedoeling van de daders die telt. Europa formuleert dit als volgt: de terroristische ogre wordt herkend aan het feit dat hij tracht « een bevolking ernstig te intimideren » of « een regering of een internationale organisatie op onrechtmatige wijze te dwingen een handeling te verrichten of zich daarvan te onthouden ».⁽³⁾. Ja, maar… hoe kunnen we een democratische beperking (zoals het stakingsrecht) onderscheiden van een « onterechte » (d.w.z. terroristische) beperking? Het antwoord is huiveringwekkend: het zijn de autoriteiten, de politie en de geheime diensten die zowel rechter als jury zijn. Het is op hun welwillendheid dat men bij de bevolking moet rekenen om een sociale beweging die legaal kritiek uitoefent op hun beleid te onderscheiden van een terroristische ogre die de regering onrechtvaardig behandelt. 

Het beginsel van de scheiding der machten wordt dus met voeten getreden. Dit besluit is des te ernstiger omdat het transatlantische verleden bol staat van diepgaande antidemocratische veiligheidsmisbruiken. Zo hebben de Amerikaanse geheime diensten in de nasleep van 11 september 2001 op onwettige wijze meer dan honderd personen op Europees grondgebied ontvoerd om hen discreet uit te zetten naar « bevriende » landen, waar zij konden worden ondervraagd met folterpraktijken⁽⁴⁾. Een niet te versmaden wapen van eer aan de democratie. Gedurende de gehele Koude Oorlog hebben West-Europa en de Verenigde Staten, in hun niet aflatende strijd tegen de communistische ogre, een netwerk van clandestiene nationale legers opgezet. Deze schaduwlegers, die met de hulp van de CIA waren opgericht en door de NAVO werden gecoördineerd, moesten van binnenuit weerstand bieden tegen een eventuele invasie van Europees grondgebied. Er was echter maar één potentiële buitenlandse vijand geïdentificeerd: de communistische oger. Bijgevolg hebben de parlementen (die gedeeltelijk uit communisten bestonden) nooit van deze geheime legers gehoord, die alleen bekend waren bij enkele insiders (enkele hoge politieke en militaire ambtenaren, geheime diensten, enz.) Erger nog: voormalige nazi’s en extreem-rechtse activisten waren erg in trek voor de rekrutering van schaduwsoldaten. 

Overal werden deze clandestiene NAVO-legers ingezet voor vrijheidsdodende doeleinden: bespioneren van pacifistische bewegingen, verspreiden van anticommunistische verkiezingspropaganda… In de dictaturen van Turkije of Spanje (ten tijde van Franco) werden deze schaduwlegers geïntegreerd in de repressieve krachten van de regimes die er heersten. Ook elders waren schaduwlegers betrokken bij terreurdaden, zoals de omverwerping van de Griekse democratie in 1967, of de deelname aan het terrorisme van de « loden jaren » in Italië. Tussen 1969 en 1987 werden op Italiaans grondgebied ongeveer 15.000 politieke gewelddaden gepleegd, waarbij 491 mensen om het leven kwamen en meer dan duizend mensen werden verminkt. Deze aanslagen, die systematisch in verband werden gebracht met extreem-links, waren soms het werk van de staat en de Italiaanse militaire geheime diensten, die terreur gebruikten om links te beschuldigen en vervolgens massa-arrestaties verrichtten in communistische en socialistische kringen. Dankzij het nauwgezette speurwerk van een Italiaanse rechter, die opheldering trachtte te verschaffen over een autobomaanslag uit 1972, werd het bestaan van het Italiaanse schaduwleger in 1990 ontdekt.… en zijn gelijkaardige « zusters » in alle NAVO-lidstaten. 

Vreemd genoeg is de hiërarchie van verantwoordelijkheid voor deze daden van transatlantische terreur nooit opgehelderd. Dus, de VS zijn nog steeds op de « we ontkennen of bevestigen deze hypothese niet ». Sommige Europese landen hebben parlementaire onderzoekscommissies ingesteld, die uiteindelijk allemaal vastliepen op de inertie van politieke meerderheden die te zeer bij het verhaal betrokken waren. Wat Europa betreft, dit heeft, na een moedige verklaring van het Europees Parlement in 1990, niets gedaan om de Verenigde Staten te ontstemmen. Zoals we hebben gezien, is er zelfs een transatlantische samenwerking op het gebied van de veiligheid ontstaan, waarbij steeds vrijere wetgeving ten uitvoer wordt gelegd. 

MARKTVRIJHEDEN EN VEILIGHEIDSBELEID 

Dit versterkte strafrechtelijk kader is verre van uitsluitend (of zelfs hoofdzakelijk) gericht op de terroristische ogre, maar sluit in feite nauw aan bij het « vrijhandels »-beleid. In beide gevallen gaat het om het vergemakkelijken van de internationale mobiliteit van goederen, diensten, plaatsen van productie en kapitaal, maar ook van strafrecht, politiediensten, rechterlijke beslissingen, door de autoriteiten gezochte personen en (soms zeer persoonlijke) informatie over voorwerpen en personen die in databanken is opgeslagen. Het tweede gemeenschappelijke kenmerk (tussen de internationale markt en de internationale veiligheidsruimte) is gelegen in de politieke wil: of het nu gaat om criminele of commerciële activiteiten, het tot stand gebrachte « vrije verkeer » is niet spontaan, maar het resultaat van een langdurig proces van internationale onderhandelingen. Sommige regeringen komen, afhankelijk van het onderwerp, overeen gemeenschappelijke normen vast te stellen, de wetgeving te harmoniseren en de geldigheid van hun respectieve besluiten te erkennen (of een nieuw product op de markt wordt gebracht of een als verdacht beschouwd individu uit de handel wordt genomen). Geleidelijk aan ontstaan instellingen, neemt de samenwerking toe, en als twee met elkaar verstrengelde draden raken de commerciële en de veiligheidswereld geleidelijk aan onlosmakelijk met elkaar verbonden. 

In het geval van de trans-Atlantische overeenkomst loopt de samenwerking op het gebied van veiligheid voor op de handelsonderhandelingen (die in de zomer van 2013 zijn begonnen). En als het officiële doel blijft om de communistische ogre buiten spel te zetten, kunnen degenen die in opstand komen tegen de gevestigde orde toekomstige nachtmerries verwachten. In 2012 heeft Spanje zijn wetboek van strafrecht hervormd. Verrast door de sterke mobilisaties van de Indignados, die weigeren toe te staan dat de middelen van bestaan van de bescheidenen (jong en oud) worden afgesneden, heeft de Spaanse regering dit populaire momentum verraden door het in beangstigende termen te omschrijven: « collectieven tegen het systeem » zouden « stadsguerrillatechnieken » hebben gebruikt om een « geweldsspiraal » op gang te brengen, die de regering met strenge wetshervormingen een halt wil toeroepen. Het bezetten van een gebouw tegen de wil van de eigenaar (zelfs in het kader van een demonstratie) wordt nu bestraft met drie tot zes maanden gevangenisstraf. Evenzo wordt verzet tegen het gezag (bijvoorbeeld door zich aaneen te ketenen om uitzetting door de politie te voorkomen) beschouwd als een vorm van mishandeling, die kan leiden tot een gevangenisstraf van maximaal vier jaar. Ten slotte kan ook het doorgeven van een oproep tot betoging voor een mobilisatie waarvoor geen officiële toestemming is verleend, worden bestraft met een gevangenisstraf van (maximaal) één jaar! 

In de hedendaagse evolutie van het strafrecht is het dus niet zo eenvoudig als men zou denken om terroristische ogres te onderscheiden van repressief overheidsbeleid… 

B.P.

23 jaar geleden… 

« Het Europees Parlement,
A. gezien de onthullingen van verschillende Europese regeringen over het bestaan, gedurende de afgelopen veertig jaar, van een parallelle structuur van inlichtingendiensten en clandestiene gewapende acties in verschillende lidstaten van de Gemeenschap 

B. overwegende dat deze structuur meer dan veertig jaar lang buiten de democratische controle heeft gestaan en werd beheerd door de geheime diensten van de betrokken staten, in samenwerking met de NAVO 

[…]

D. overwegende dat bovendien in sommige lidstaten militaire geheime diensten (of niet onder toezicht staande takken van dergelijke diensten) betrokken zijn geweest bij ernstig terrorisme en criminaliteit, zoals is gebleken uit diverse gerechtelijke onderzoeken 

[…]

1. veroordeelt de oprichting van clandestiene invloedssferen en actienetwerken en dringt aan op volledige openbaarmaking van de aard, de organisatie, de doelstellingen en alle andere aspecten van dergelijke clandestiene structuren en eventuele afwijkingen, alsmede het gebruik ervan voor illegale interventies in het interne politieke leven van de betrokken landen, het verschijnsel terrorisme in Europa en de eventuele medeplichtigheid van de geheime diensten van de lidstaten of van derde landen 

2. protesteert krachtig tegen het feit dat bepaalde Amerikaanse militaire kringen in de Shape en de Nato zich het recht hebben toegeëigend om aan te dringen op de installatie in Europa van een clandestiene inlichtingen- en actiestructuur; 

3. Roept de regeringen van de lidstaten op alle clandestiene militaire en paramilitaire structuren te ontmantelen; 

4. Verzoekt de rechterlijke macht in de landen waar de aanwezigheid van dergelijke militaire structuren is vastgesteld, volledige opheldering te verschaffen over het bestaan en de activiteiten van deze structuren, en verzoekt de rechterlijke macht met name opheldering te verschaffen over de rol die deze structuren kunnen hebben gespeeld bij de destabilisering van de democratische structuren van de lidstaten; 

8. verzoekt zijn Voorzitter deze resolutie te doen toekomen aan de Commissie, de Raad, de secretaris-generaal van de NAVO en de regeringen van de lidstaten en de Verenigde Staten. » 

Resolutie van het Europees Parlement over de Gladio-zaak, 22 november 1990. 

Bron : http://eur-lex.europa.eu/