DE SCHUILPLAATS VOOR IDENTITEIT

De meeste mainstream media waarschuwen al enige tijd voor de populistische bedreiging van onze democratieën. Het moet gezegd worden dat iedereen die het lef heeft om kritiek te hebben op de  » fanatiekelingen In het geval van de neoliberalen « ⁽¹⁾  » worden zij in dezelfde beruchte zak gegooid, die vooral de minachting voor het volk weerspiegelt van degenen die hun tegenstanders zo bestempelen. Wij willen hier een meer sociologisch relevante benadering ontwikkelen van de houding van degenen die hun toevlucht zoeken tot het schijnbaar geruststellende discours van extreem-rechts.⁽²⁾

Er zijn veel mensen die kunnen worden omschreven als « verliezers van de neoliberale globalisering  » en onder hen is er een groeiend aantal dat zich realiseert dat de toekomst deze degradatie waarschijnlijk nog zal accentueren. Zij kunnen zien dat neoliberaal rechts deze rampzalige ontwikkeling versnelt onder het mom van liegen. Zij beseffen ook dat sociaal-democratisch links er slechts zeer zwak tegenover staat… als het er al niet mee samenwerkt. De ongerustheid breidt zich dus uit en onze tijdgenoten, die niet tot de weinige winnaars behoren, proberen daarom een politiek discours te vinden dat hen belooft te beschermen, met name tegen een bedreiging van de Europese beschaving die sommigen proberen te versterken.

DE TRIESTE REALITEIT VAN HET VERVAL VAN DE EUROPESE BESCHAVINGEN

Wat de vrees voor het verdwijnen van de culturen en tradities van de volkeren van Europa betreft, hebben de identitaristen misschien niet helemaal ongelijk. Als je in een willekeurige grote Europese stad rondloopt, zijn er dan niet duidelijke tekenen van een toenemende acculturatie, met overal dezelfde ontwikkelingen? Zijn de steden, in hun race om de winnaar te worden van de benchmarking van de smart-city die de start-ups zal aantrekken die hun succesverhaal van morgen zullen maken, niet opgebloeid met een groot aantal markers die getuigen van het verdwijnen van nationale identiteiten? Geconfronteerd met McDonald’s en Burger King, laten onze lokale bedrijven zich niet uit het veld slaan en ontwikkelen zij ook fast food van lokale makelij, zoals Quick en Buffalo grill. Ruikt dat niet naar lokaal? U hebt gelijk, maar gelooft u werkelijk dat dit identiteitsverlies te wijten is aan de Arabisch-islamitische beschaving die altijd aan de kaak wordt gesteld? Is het niet buitengewoon dat onze tijdgenoten zich vergissen over de bron van het gevaar en een paar gesluierde vrouwen zien als een bedreiging voor hun levenswijze, die al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog aan het denatureren is? Niet echt, want de rechtervleugel manipuleert heel slim hun terechte angsten. Laten we eens kijken hoe de dominanten de angst manipuleren die voortkomt uit het verlies van geruststellende referentiepunten uit het verleden.

HET PROGRAMMA BOTSING DER BESCHAVINGEN

Toen de USSR ineenstortte onder het gecombineerde gewicht van haar eigen tegenstrijdigheden en de hulp van de VS, die haar in een ondraaglijke wapenwedloop gevangen hield, vond het triomferende Westen zichzelf zonder vijand. Dit is een zeer slechte zaak omdat, zoals Orwell het goed beschreef, je mensen alleen kunt onderwerpen door ze bang te maken voor een eeuwigdurende oorlog. In 1984 vocht Oceanië⁽³⁾ eindeloos tegen Eurazië en Oostazië , maar onze moderne « oorlog is vrede « ‑denkers hebben iets slimmers bedacht. In 1996 schreef Samuel Huntington The Clash of Civilisations , dat onmiddellijk aandacht kreeg van alle mainstream media en daardoor een bestseller en een bestseller werd. Deze keer bedreigden rond Oceanië een dozijn beschavingen onze ‘vreedzame’ westerse democratieën. Twee van hen werden in het bijzonder als agressief bestempeld: de Chinezen en de moslims. Met de aanslagen van 11 september 2001 werd de nieuwe mondiale vijand nummer één bevestigd en de oorlogen in Afghanistan, Irak, Syrië, Somalië en Libië hebben deze confrontatie concreet gemaakt (en, heel nuttig, de controle over de grootste bronnen van fossiele brandstoffen veiliggesteld).

ZAL DE OORLOG DER BESCHAVINGEN PLAATSVINDEN?

Huntingtons visie op de relatie tussen de volkeren is een zeer simplistische politieke ideologie die erop gericht is de rangen te sluiten in de westerse publieke opinie. In feite is de wereld oneindig veel complexer, en het boek van Raphaël Liogier, La guerre des civilisations n’aura pas lieu (De oorlog der beschavingen zal niet plaatsvinden)⁽⁴⁾, moet worden gelezen om deze complexiteit te begrijpen. Deze socioloog, gespecialiseerd in godsdiensten, beschrijft eerst de historische evolutie van de theorieën over de betrekkingen tussen de volkeren. Ten eerste wilde het Westerse universalisme, vanuit het toppunt van zijn superioriteit, DE beschaving naar achtergebleven samenlevingen brengen. De kolonisatie was het hoogtepunt van deze arrogantie, maar de (consumentistische en technologische) excessen van de moderniteit leidden al snel tot wetenschappelijke vraagtekens. Het is onmogelijk hier in detail de sociologische controverses te beschrijven die hebben geleid tot de tegenstelling tussen twee opvattingen over de betrekkingen tussen beschavingen: het differentialisme à la Huntington (dat de verschillen heiligt) en dat elke kruising tussen verschillende culturen afwijst die vast zouden liggen en niet in staat zouden zijn tot uitwisseling of zelfs tot coëxistentie. Het is op deze theorie dat de extreem-rechtse identiteiten zich baseren om de ander af te wijzen, niet langer op raciale basis, maar op culturele basis. De spitsvondigheid van het discours bestaat erin « andere culturen te beschermen « , zolang zij maar ver weg blijven en er een wereldwijde apartheid wordt ingesteld. Differentialisme staat tegenover relativisme, dat verschillen niet ontkent, maar voldoende gemeenschappelijke antropologische waarden vindt om wederzijdse verrijking en dus multi- of inter-culturalisme te aanvaarden.

Als Raphaël Liogier’s titel La guerre des civilisations n’aura pas lieuDit komt omdat religies aan de basis liggen van de afwijzing van anderen door identitaristen en sociologische studies van religies bewijzen dat alle religies (christelijk, moslim, joods, zelfs boeddhisme…) verdeeld zijn tussen modi (spiritueel, charismatisch en fundamentalistisch) die hen samenbrengen en hen van binnenuit verdelen. Het verlangen om hen tegenover elkaar te zien staan staat haaks op de realiteit, en de logica van de identiteit is een kunstmatige constructie in handen van cynische politici.

Liogier’s beschrijving van de hypermoderne vormen van religie en de overheersing van het individueel-globalisme is al even boeiend en verdient een ander artikel.

Alain Adriaens