Julian Assange
617 weken van vrijheidsberoving voor het vertellen van de waarheid
617 weken van vrijheidsberoving voor het vertellen van de waarheid
De Britse antropoloog Michael Singleton (geb. 1939), thans professor emeritus aan de UCL, is welbekend bij groeibezwaarmakers, met name door zijn bijdragen aan het tijdschrift Entropia. Het hier gepresenteerde collectieve werk brengt hulde aan hem door zijn « kritisch etnocentrisme » te onderzoeken. In het eerste deel beweert hij: « Niets buiten de cultuur, zelfs niet de ontwikkeling ». De andere doelstelling van het boek is een bijdrage te leveren aan het debat over ontwikkelingshulp en Noord-Zuid-samenwerking. Op de achtergrond speelt namelijk altijd de vraag in hoeverre westerlingen al dan niet respect hebben voor de culturele diversiteit van de volkeren die zij willen « ontwikkelen », tegenwoordig vaak met humanitaire hulp als voorwendsel. Het antwoord is tweeledig: ofwel relativistisch — dit is Singleton’s veronderstelde keuze — ofwel (veeleer) universalistisch — dit is de keuze van zijn tegenstrijdige vrienden. Een dergelijke discussie vereist noodzakelijkerwijs alle denkbare nuances en conceptuele invalshoeken, en stelt essentiële filosofische vragen: « Het zogenaamde universalisme zou in feite een etnocentrisch imperialisme zijn dat zichzelf negeert », betoogt Stéphane Leyens om de beschouwing op gang te brengen (p. 9). Met andere woorden: ontwikkelingsactoren stellen zich een universalistisch etnocentrisme op, dat zeker onvermijdelijk is, maar dat ook kritisch moet (moet) zijn ten aanzien van de grenzen ervan. Voor Singleton is het onderscheid natuur-cultuur, dat typerend is voor de westerse onto-epistemologie, niet relevant, maar eerder een vorm van nominalistisch constructivisme waarbij alles via de taal wordt gegeven. Voor hem moeten « ontwikkeling en interculturele samenwerking fundamenteel open processen zijn, altijd in wording, nieuwe plaatsen genererend », en zeker geen teleologie (blz. 16 & 17). Deze radicale positie wordt, soms bitter, besproken door acht van zijn collega’s of oud-studenten in het tweede deel, vanuit het perspectief van postkoloniale studies of bio-ethiek, onder andere door Christian Coméliau, Patrick Kelders, Isabelle Parmentier, Emmanuelle Piccoli, Laurent Ravez, Nupur Ray, Marcel Rémon en Stéphane Leyens. Van deze bijdragen zal ik subjectief die van Kelders behouden omwille van zijn vurige stijl boordevol overtuiging, die de universalistische houding verdedigt door middel van zijn veldwerk. De lange tekst van de antropoloog (blz. 25–49), met zijn bloemrijke en kleurrijke stijl, talrijke filosofische verwijzingen en pittoreske anekdotes, ontleend aan zijn ervaring als blanke vader onder de WaKonongo van Tanzania, kan dienen als inleiding tot zijn denken voor hen die er nog niet mee vertrouwd zijn. Als « laatste » punt komt hij nog eens tussenbeide (blz. 147–173) om de bezwaren van zijn vrienden te beantwoorden, maar zonder werkelijk nieuwe elementen aan te dragen. Het boek kan ook gewoon worden gezien als een waardevolle ingang in het complexe vraagstuk van ontwikkelingssamenwerking en hulp.
Bernard Legros
« De dokter die de radiotoestellen behandelde. Essays over het kritisch etnocentrisme van Michael Singleton », Leyens Stéphane (ed.) Presses universitaires de Namur, 2013
