BELGIË IN DE SPIEGEL: DE KWESTIE VAN DE TERUGGAVE VAN AFRIKAANSE CULTUURGOEDEREN

Illustré par :

Enkele weken voor de heropening van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren worden mobilisaties georganiseerd voor de teruggave van voorwerpen die tijdens het koloniale tijdperk werden geroofd en als kunstwerken in Europese musea werden opgenomen. De discussies gaan over voorwerpen, archieven en menselijke resten.

De Nigeriaanse hoofdstad Abuja was in 1993 gastheer van een grote pan-Afrikaanse herstelbetalingsconferentie. Deze bijeenkomst resulteerde in een proclamatie waarin de kwestie van de teruggave van tijdens de koloniale periode geroofde culturele eigendommen werd geplaatst in het kader van « morele en materiële schulden aan de Afrikaanse volkeren « . De kwestie van de teruggave verschijnt als een cruciaal punt in het bredere vraagstuk van de herstelbetalingen, dat gericht is op de « volledige betaling van compensatie in de vorm van kapitaaloverdracht en kwijtschelding van schulden, de teruggave van geroofde eigendommen en traditionele schatten (1) « .

Afgelopen lente onthulde de onderzoeksjournalist Michel Bouffioux in Parijs Match de aanwezigheid van 300 schedels, botten en foetussen in het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, binnen de ULB. Deze schedels, hoofdzakelijk uit Kongo, werden verworven door de misdaden van de Belgische soldaat Emile Storms. Een standbeeld van deze weinig glorieuze figuur uit de Belgische geschiedenis is te vinden op het Meeusplein, vlakbij het Luxemburgplein. Onder deze schedels is die van opperhoofd Lusinga, die in 1884 als trofee naar België werd teruggebracht en nog steeds niet naar Congo is teruggebracht(2). Volgens Martin Van Der Elst, onderzoeker aan het Laboratoire d’Anthropologie Prospective van de UCL, kan het bezit van deze werken en menselijke resten, verworven ten gevolge van koloniale misdaden door België en met medeweten van wetenschappelijke instellingen, gekwalificeerd worden als verzwijging.

Zoals Christophe Marchand, advocaat gespecialiseerd in strafrecht en internationaal recht, schrijft over de Afrikaanse goederen die in Belgische musea liggen opgeslagen, is iedereen die nalaat op te treden (in de zin van artikel 66 van het Belgisch Strafwetboek) medeplichtig aan een strafbaar feit. Klachten kunnen worden ingediend en er kan gevolg aan worden gegeven. Maar afgezien van de juridische kwesties staat er meer op het spel; zoals Achille Mbembe schrijft:  » Wil er sprake zijn van een werkelijke teruggave, dan moet deze berusten op een gelijkwaardige erkenning van de ernst van de geleden schade en van het toegebrachte onrecht. Er is absoluut niets om terug te geven (of terug te geven) als men het gevoel heeft dat men geen kwaad heeft gedaan; dat men niets heeft genomen waarvoor welke toestemming dan ook nodig was(3).  »

VERANDER ALLES OM NIETS TE VERANDEREN

De zeer omstreden geschiedenis van het museum van Tervuren lijkt grotendeels te worden weggevaagd door communicatie en door jonge Afro-delanders te betrekken bij het proces van renovatie en heropening. Zoals Anne Wetsi Mpoma schrijft: « De woorden dekolonisatie en integratie hebben de woorden diversiteit en multiculturalisme vervangen(4) ». Terwijl dekolonisatie bij elke gelegenheid wordt verkondigd, is dekolonisatie van geesten, kunst, kennis Er worden zeer weinig wijzigingen aangebracht aan de inhoud van het museum zelf, of alleen in de marge.

De eisen en eisen van de vertegenwoordigers van de diaspora werden geleidelijk afgedaan als « te radicaal ». Een ander voorwendsel om mensen die al meer dan 10 jaar met het museum in dialoog zijn, buitenspel te zetten, is te luisteren naar Congolezen die in Congo wonen, alsof de mening van deskundigen in de diaspora irrelevant en ongepast zou zijn.

In een carte blanche gepubliceerd op 25 september 2018 in de krant Le Soir(5)In het eerste deel van de conferentie hebben een dertigtal personen, hoofdzakelijk afkomstig uit de Afrikaanse diaspora en uit de artistieke, academische en verenigingswereld, de houding van de Belgische autoriteiten aan de kaak gesteld, een  » België loopt achter op het gebied van de teruggave van koloniale schatten « , vooral in vergelijking met de laatste ontwikkelingen in Frankrijk, Duitsland en Canada… De regering, bij monde van Didier Reynders en Alexandre de Croo, zegt weliswaar open te staan voor besprekingen, maar concrete daden blijven uit. Het collectief eiste onder meer dat de regering eigendommen waarvan bekend is dat zij door plundering, diefstal en moord zijn verkregen, uit staatseigendom zou verwijderen, te beginnen met de collectie Storms; dat recht zou worden gedaan en financiële en andere herstelbetalingen zouden worden gegarandeerd; en dat de hoogste autoriteiten van de Belgische staat een officiële verontschuldiging zouden aanbieden. Gedurende enkele dagen werd het onderwerp van de teruggave van Afrikaans eigendom door de algemene media behandeld. Het was een gelegenheid om zogenaamde tegenstrijdige debatten te zien en te lezen die niet erg constructief waren en waarin paternalistische en racistische opmerkingen werden gemaakt. De voorstanders van de orde worden met de voeten getreden en zijn van plan de debatten te voeren zoals zij dat willen, d.w.z. onderling.

Op 16 oktober 2018 organiseerden het Brussels Parlement en de vzw Bamko Cran een debatdag onder de titel « Restitutie van Afrikaanse cultuurgoederen »: morele of juridische kwestie? Een van de conclusies: de aankondiging van de samenstelling van een groep deskundigen, alsmede van een resolutie, die vervolgens aan de andere parlementen van het land moet worden toegezonden. Het doel zal zijn wijzigingen in de wet voor te stellen, en vervolgens over te gaan tot concrete restituties.

Net als bij de kwestie van de herstelbetalingen zal het optreden van de Belgische staat nauwlettend worden gevolgd om ervoor te zorgen dat hij niet om de tuin wordt geleid door ingewikkelde mechanismen die een valse herstelbetaling maskeren, zoals het geval was met het vriendschapsverdrag tussen Libië en Italië in 2008. Het voorzag in schadeloosstelling door Italië aan Libië voor de koloniale periode. Het valt echter te betreuren dat Italië zich bij zijn beslissing heeft laten leiden door economische en politieke belangen. Een verontschuldiging die gepaard gaat met herstelbetalingen in de vorm van « gebonden » investeringen, contracten, controle over natuurlijke hulpbronnen en voorwaardelijkheden zoals de controle op migratiestromen, komt neer op het opleggen en bestendigen van een neokoloniale overheersingsrelatie.

Robin Delobel

Notes et références
  1. « Politique de la restitution : reclaiming Lusinga ! », Martin Vander Elst, 3 octobre, www.bepax.org
  2. Enquête de Michel Bouffioux, publiée en deux volets sur le site ParisMatch.be, les 24 et 25 mai 2018 « Butin colonial : 300 crânes d’Africains conservés à Bruxelles », www.michelbouffioux.be
  3. « À propos de la restitution des artefacts africains conservés dans les musées d’Occident », Achile Mbembe, https://aoc.media.
  4. Anne Wetsi Mpoma, « Quand le temple dédié à la colonisation belge fait peau neuve », hiver 2017, https://docs.wixstatic.com/ugd/3d95e3_ 86cdb150e1844154bc756110001487f6. pdf dans dossier Musées coloniaux
  5. « La Belgique est à la traîne sur la restitution des trésors coloniaux », Carte blanche, Le Soir, 25 septembre 2018

Espace membre

Leden