ZIJN ALTERNATIEVEN ALTIJD ALTERNATIEVEN?

Op dit punt van onze reis, na 13 nummers van Kairos, is het het beste, en zeker relevant, om misschien te verduidelijken wat we ‘alternatief’ noemen, wat de term inhoudt, impliceert, en wat het niet is voor ons.

« Het aanpakken van algemeen aanvaarde ideeën is altijd een moeilijke onderneming. Het wordt hopeloos wanneer deze ideeën aanleiding hebben gegeven tot een veelheid van instanties die verantwoordelijk zijn voor het overbrengen ervan en voor het afleiden van praktijken daaruit. Dus ik heb geen illusies over mijn kansen om gehoord te worden ».

François Partant, La ligne d’horizon, essai sur l’après-développement, La découverte, p.67. »

Zijn er niet vele burgervoorstellen en individuele initiatieven die, al dan niet expliciet, het stempel dragen van het « andere », van het « alternatieve », terwijl zij niet, vrijwillig, « alternatief » zijn? of niet, alleen zachte metgezellen van het systeem? Hoewel dit vaak edelmoedige en altruïstische acties zijn en blijven, zijn zij niettemin onschadelijk voor de gevestigde orde. Want als er een fundamenteel kenmerk van onze liberale samenlevingen is, dan is het wel het onschadelijk maken van elke aanval die de grondslagen en het bestaan ervan zou kunnen aantasten. Zo profiteert het systeem van kritiek en activiteiten die zich ertegen verzetten, of dreigt het dat te doen. Nog voordat zij bestaan, worden deze activiteiten ontmoedigd, soms expliciet omdat zij niet in de normatieve mal passen, maar ook en vooral omdat zij niet kunnen appelleren aan de bronnen van het systeem dat niet wil dat zij ontstaan, en dat het systeem dat het in stand houdt, aanmoedigt. 

Er zijn echter tekenen van activiteit die weinig gevaar inhouden voor de duurzaamheid van het bestaande systeem: 

-Wanneer de activiteit goodwill uit alle richtingen aantrekt en financiële steun van alle kanten genereert; 

-als het consensus creëert, spreekt het bijna iedereen aan de edelman zowel als de gewone man, de rentenier zowel als de⁽¹⁾ en de werklozen;

-als de media erover praten, er zelfs enthousiast over zijn, een teken dat niet intrinsiek is aan de activiteit, maar waarvan de media-« validatie » een bijna zeker bewijs is dat er geen gevaar is; 

-Wanneer « politiek bedrijven », in de breedste zin van het woord, een obsessie is en het steeds terugkerende argument wordt om elke discussie die te diep graaft, te stoppen; 

-dit is het geval wanneer men weigert de tegenstellingen die uit de structuur voortvloeien in vraag te stellen, waarbij het doel voorrang krijgt; 

-Wanneer elke vraag over de zaak als negatief wordt gezien, is optimisme aan de orde van de dag. 

In het uiterste geval zijn filantropische werken, die een geïnformeerde burger nooit als een « alternatief » zou beschouwen, de meest typische voorbeelden van deze hulpmiddelen van het systeem. Alle grote fortuinen hebben hun fundamenten: zoals de Lippens, met de Paul, Suzanne en Renée Lippens, die « steunt het hele jaar door vernieuwende projecten van organisaties, groepen of verenigingen die zich inzetten voor kansarme kinderen in de Brusselse regio » ; of Albert Frère met de Charles Albert Frère, een vereniging die  » om hulp te bieden aan alle personen met een fysieke, mentale of sociale handicap, en aan alle personen of gezinnen die het slachtoffer zijn van armoede ». Tot de drie sectoren die zij voorstaat, behoren « steun voor sociaal gehandicapten (sic) ⁽²⁾ en steun voor slachtoffers van armoede ». Soros, Gates, Warren Buffett, de oprichter van Facebook en anderen hebben ook hun stichtingen. Dezelfde mensen die profiteerden van de vrijgevigheid van een door hen verguisde verzorgingsstaat, hun onfatsoenlijke fortuin opbouwden en deelnamen aan de ellende, werpen zich nu op als redders van de mensheid door een deel van het geld dat niet van hen werd opgeëist, te verdelen via diverse belastingverlagingen, belastinggiften en belastingparadijzen. Zij zijn dus, zeer paradoxaal, de particuliere agenten van selectieve sociale herverdeling. Deze« humanitaire » consensus - die het bolwerk van de moraal als verdediging heeft: « je kunt vriendelijkheid niet bekritiseren » — zoals Serge Halimi opmerkt, net zo nuttig is als het « debat » tussen journalisten. Ze wakkeren de wind aan om de storm af te wenden ».Dit wordt uiteraard gretig doorgegeven door de media, die erop gebrand zijn de « sociale vrede » te handhaven. waar allen geloven dat ze gelijk zijn als consumenten. 

Grote ondernemingen zijn geen uitzondering. Zo zal de stichting van Total zich concentreren op « mariene biodiversiteit « , met als doel« de kwetsbaarheid van het leven te begrijpen en het te helpen beschermen ». Of Areva« Energie is onze toekomst, red het! de wereldleider in kernenergie, die « projecten van algemeen belang en solidariteit in de landen waar de groep actief is en haar activiteiten ontplooit. De Stichting steunt gerichte en concrete acties die duurzaam zijn en in het bijzonder ten goede komen aan kinderen, vrouwen en studenten ». Dat is alles wat er is! Zo zullen wij getuige kunnen zijn van volkomen tegenstrijdige en absurde situaties waarin Total financiële steun verleent aan verenigingen die de natuur beschermen en beschermen, Coca-Cola strijdt voor water, of Monsanto « een reeks doelstellingen vaststelt om met de landbouwers samen te werken aan een duurzamere landbouw »…

EN LOKALE EN « BURGER » STRIJD? 

Hoewel het duidelijk is dat we de kleine goodwill-initiatieven die voortkomen uit de wens om dingen anders te doen niet op één lijn mogen stellen met deze strategische filantropische structuren die door de grote fortuinen en multinationals zijn opgezet, zijn er soms toch gelijkenissen tussen de twee die boekdelen spreken over de toestand van onze samenlevingen. Vaak zijn de eersten, die betreuren dat zij niet de nodige middelen kunnen vinden om hun activiteit op te starten of voort te zetten, afhankelijk van de laatsten, die een « verborgen activiteit » eisen, als de filantropische boom die het bos van desinteresse voor de ander verbergt. Deze laatsten, die strategisch « projecten » kiezen zonder zich af te vragen wat zij zijn en hoe zij tot stand zijn gekomen, leiden vaak tot een situatie van paradox — die bijna geen grenzen heeft met cynisme, en er dus soms vrolijk mee samensmelt — die verrassender is dan gewoonlijk: de subsidies die de activiteit thans mogelijk maken — het behoud van de natuur bijvoorbeeld — komen in laatste instantie uit de opbrengsten van andere activiteiten — de vernietiging van de natuur — die er fundamenteel op tegen zijn. Albert Frère, Lippens en hun acolieten, critici van de verzorgingsstaat, die dichter bij de bankwereld, de adel en de captains of industry staan dan bij het volk, belanghebbenden van neoliberale denktanks, zijn zij legitiem als zij zeggen dat zij de armen helpen? En zijn wij dat als we hun bijdrage accepteren? 

Of wij nu een vereniging zijn die straatjongeren helpt of een experimentele collectieve groentetuin, maken wij geen fout wanneer wij het geld aanvaarden dat zij ons geven? Want ook al is het schoffelen en besproeien van bloemkolen op een terrein dat door een klooster of een gemeente in bruikleen is gegeven, een gezonde en fatsoenlijke bezigheid, het zet op zich nog geen vraagtekens bij het systeem dat de solidariteit heeft vernietigd en dergelijke initiatieven in de meeste gevallen heeft ontmoedigd. Waarom zouden we altijd een revolutionair aspect moeten claimen bij wat we doen, of expliciet moeten maken welke overhang de activiteit vertegenwoordigt ten opzichte van het mondiale systeem waarin ze gevangen zit, zouden sommigen zeggen? Omdat het door de autoriteiten wordt gedoogd, kan het op elk moment worden afgenomen. Hoewel geïnvesteerd als een activiteit die zich verzet tegen een dominant model, als een herovering, wordt erop gewezen dat de handhaving ervan vroeg of laat waarschijnlijk een vorm van strijd met zich mee zal brengen. In ieder geval, in het laatste geval, zijn we er klaar voor! Op die manier beseffen wij dat onze activiteit nooit op zichzelf staat, maar als één geheel wordt beschouwd. In tegenstelling tot de « strijd » waar François Partant het over had: 

« Door hun denken en handelen te richten op één deel van een geheel (en dus alle andere delen in de schaduw te laten), slagen protestbewegingen erin veel mensen bijeen te brengen die niet hetzelfde doel nastreven. Zij zien dit in, zodra zij gedwongen worden het stadium van kritiek voorbij te gaan om hun strategie duidelijk te maken. Wanneer milieuactivisten bijvoorbeeld willen ingrijpen in de aangelegenheden van de stad met gebruikmaking van bestaande instellingen, trachten zij een corpus van doctrines te ontwikkelen. Onmiddellijk splitsen ze zich op in trends. En zij vermijden de versplintering van hun beweging alleen door de kwesties te ontwijken die hun verschillen aan het licht brengen.⁽³⁾.

Het collectief, gericht op zijn beperkte doelstelling (schapen houden, voetballen met kinderen uit arme wijken, stadsmoestuinen, helpen en bevorderen van het behoud van sierbomen in de buurt, redden van overstekende vleermuisachtigen, campagne voeren tegen verkeersongelukken, enz.), wordt, bij gebrek aan gemeenschappelijke doelstellingen en idealen die de hoofdactiviteit overstijgen⁽⁴⁾ (met inbegrip van het radicaal veranderen van dingen, het veranderen van zichzelf, van zijn verhouding tot de natuur en tot anderen, en het veralgemenen van dit alles naar andere plaatsen), een verzameling ongelijksoortige individuen die, geconfronteerd met de noodzaak zich onmiddellijk te organiseren, vaak niet over de middelen beschikken om dit te doen. Zij zullen zich verspreiden zoals zij zich aansloten, angstig, allerlei voorwendsels aanvoerend. 

Wanneer je het probleem globaliseert, krijg je daar te horen dat « je te snel gaat », dat « verandering langzaam gaat », wat slechts een uiting is van de angst die verandering bij het individu oproept. Wanneer men daar het probleem globaliseert, zal men worden tegengehouden door te zeggen dat « men te snel gaat », dat « verandering langzaam gaat », hetgeen slechts een uiting is van de angst die verandering bij het individu oproept. Veranderingen die met de stroom meegaan vinden echter snel plaats, en wij accepteren ze meestal omdat ze deel uitmaken van gecodificeerde normen en in de marge van de dominante ideologie blijven.

GEEN BLIND OPTIMISME MEER! 

Dit alternatieve gedeelte is dus, paradoxaal genoeg, geen plaats voor zelfbevrediging getint met een optimistische nonsens die ons zou doen vergeten dat « alles verkeerd gaat »; ook al moet de viering, het plezier, de herontdekte vreugde aanwezig zijn, de kritiek gaat uit van het negatieve; zij gaat uit van de erkenning dat er iets niet in orde is. Zonder deze noodzakelijke erkenning blijven wij steken in een onschuldige en nietszeggende kritiek die het systeem graag heeft en zelfs nodig heeft omdat zij de illusie van oppositie wekt. Zoals Guy Debord het formuleerde:« een dergelijke manier van kritiek leveren, omdat zij het negatieve dat de kern van haar wereld vormt niet kent, dringt er alleen maar op aan een soort negatief overschot te beschrijven dat haar aan de oppervlakte lijkt te vertroebelen, als een irrationele parasitaire wildgroei « .⁽⁵⁾ Het is slechts « verontwaardigde welwillendheid ». 

Er is geen evenwicht in de kritiek, de wereld is fundamenteel uit balans ten gunste van de minderheid die het kapitaal en de middelen bezit om ons tot slaaf te maken, de grote media die dagelijks de massamedia bedrijven, de vernietigers van de natuur en het leven, en de massa van individuen die wij zijn, onderworpen in hun wezen en hun bewustzijn. Kritiek kan dus niet evenwichtig zijn, zij moet de tegenstander treffen, zoals wij zelf doen in onze « systemische » gewoonten, en zich niet laten bezwaren door de illusies van de weinige zogenaamde voordelen die een fundamenteel schadelijke structuur zou verbergen, want deze maken deel uit van het negatieve van het geheel: het positieve is het negatieve in een fundamenteel slecht systeem. Evenwicht in de kritiek bepleiten zou dus hetzelfde zijn als elkaar op gelijke voet erkennen. Maar deze bezorgdheid zegt vaak meer over ons dan over de ander, want het evenwicht is vooral datgene wat wij in onszelf willen handhaven. 

In elk alternatief schuilt volgens ons dus een discours van het « andere », een dimensie die verder gaat dan datgene waarvoor de individuen zijn samengekomen, een wil om niet tevreden te zijn met de activiteit die ons bindt, ook al is die essentieel voor ons. 

Ongetwijfeld een verlangen naar verandering. 

Alexandre Penasse