« WELVAART ONDER DE GROND

« De crisis heeft altijd bestaan. En het zal nog erger worden, telkens als de volksmassa’s zich meer en meer bewust worden van hun rechten tegen de uitbuiters. Er heerst vandaag een crisis omdat de massa weigert toe te staan dat de rijkdom geconcentreerd wordt in de handen van enkele individuen. Er is een crisis omdat enkele individuen bij buitenlandse banken grote sommen geld deponeren die genoeg zouden zijn om Afrika te ontwikkelen », verklaarde Thomas Sankara, president van Burkina Faso, op de topconferentie van de Organisatie van de Afrikaanse Unie op 29 juli 1987. Hij werd twee en een halve maand later vermoord. Deze toespraak opent de film « Prosperity Underground » geregisseerd door Ronnie Ramirez (www.zintv.org)⁽¹⁾Dit boek geeft een levendig beeld van de huidige industrialisatie van de mijnbouw in Burkina, een sleutelsector voor dit land, dat tot de armste ter wereld wordt gerekend. 

De film is opgenomen in Essakane, in de Sahel-regio van Gorom-Gorom, in het noorden van Burkina Faso. 

TWEE KANTEN, ÉÉN ONTMOETING 

Aan de ene kant zijn er de ambachtelijke gouddelvers, die met pikhouwelen en kleine machines het gesteente delven. Wanneer een kwartsader wordt gevonden die mogelijk op een goudader wijst, worden tientallen kleine boringen verricht om het edelmetaal te delven, waarvan de inkomsten de hele gemeenschap in staat stellen te leven. Voor de gouddelvers is elk gat een kleine zaak. Al degenen die gegraven hebben, geïnvesteerd hebben in het gereedschap, de grond, de operatie mogelijk hebben gemaakt, delen in het succes van de operatie en ontvangen een deel van de goudverkoop. 

In Essakane zijn dorpen ontstaan rond goudwinningsgebieden die al in 1985 door mijnwerkers zijn ontdekt: arbeiders en hun gezinnen hebben gemeenschappen gevormd vanuit de steden of de velden, vanuit Burkina Faso of de buurlanden. Van oudsher zijn het landbouwers en veetelers, die erin geslaagd zijn om de dorre grond, waar weinig waterbronnen toegankelijk zijn, vruchtbaar te maken. Er is dus een goed evenwicht tot stand gebracht tussen de gemeenschappen en hun omgeving, waarin zij hebben kunnen vinden wat zij nodig hebben om te leven en te bloeien. 

De tegenpartij kwam in november 2008 in de vorm van de Canadese multinational IAMGOLD Corporation. IAMGOLD is één van de grootste goudmijnondernemingen ter wereld, actief op drie continenten⁽²⁾. De aanpak van de transnationale mijnbouwbedrijven kan niet eenvoudiger zijn: zich land toe-eigenen waar genoeg erts kan worden gewonnen om winstgevend te zijn, alles nemen en vertrekken. Het proces is grotendeels geautomatiseerd: in Essakane draaien vrachtwagens zo groot als gebouwen 24 uur per dag, geleid door GPS in een gapend gat dat is vergroot door dynamiet en een trimmachine, elke tand groter dan een mens. De aarde wordt vergruisd, verhit en chemisch gescheiden in een fabriek ter grootte van een kleine stad, van waaruit elke maandag staven worden ingevlogen — de mijn heeft een eigen vliegveld. 

De werknemers zijn ondergebracht in een hotel met airconditioning dat van het land is afgesneden door een beveiligd terrein, waar verse salade en ahornsiroop door de lucht worden aangevoerd. 

De ontmoeting tussen deze twee delen is het onderwerp van de film van Ronnie Ramirez, die de aard ervan des te krachtiger laat zien door de uitgeklede stijl. 

Er moet een derde speler bij worden betrokken: de Burkinese staat. Zij heeft een bijzondere rol gespeeld, en blijft dat doen, door in 2003 haar mijnbouwcode aan te passen om buitenlandse investeringen in de goudmijnbouw van het land te vergemakkelijken, en door 10% te verwerven van de voor de gelegenheid opgerichte onderneming IAMGOLD Essakane. De nieuwe mijnbouwcode is zeer gunstig voor grote buitenlandse bedrijven, die bijzonder rijke ondergronden en een inschikkelijke regering vinden. In 2009 werd goud de belangrijkste exportproduct van Burkina Faso, goed voor 10% van het BBP en 67 miljoen euro aan inkomsten.⁽³⁾. De regering, die Essakane presenteert als een win-win-win succesverhaal, heeft besloten talrijke mijnbouwvergunningen te verlenen voor de komende jaren. 

SLECHTE CONDITIE

Florence Kroff, van FIAN (FoodFirst Information and Action Network) België (www.fian.be), wijst erop dat wanneer het om mensenrechten gaat, de staat de eerste plichtsdrager is. Zij heeft tot taak de rechten te handhaven, de burgers te beschermen tegen handelingen die in strijd zijn met die rechten, en de doeltreffendheid van de rechten te waarborgen. De Belgische afdeling van FIAN, in samenwerking met FIAN Burkina-Faso, steunt actief de inwoners van Essakane door haar eigen mandaat te volgen: de mensen steunen in hun strijd voor hun rechten, nooit hun plaats innemen, niet zonder hen beslissen. Florence Kroff legt uit: « In Essakane is er sprake van een echt falen van de staat en de lokale autoriteiten. Er is geen toezicht op de correcte uitvoering van de contracten met IAMGOLD, geen steun of bijstand aan de plaatselijke bevolking die daar duidelijk behoefte aan heeft. De inwoners zijn zich bijna volledig onbewust van hun rechten, zij denken dat zij nergens recht op hebben..

In november 2009 werden 13 gemeenschappen, die 2 562 gezinnen en 11 563 mensen vertegenwoordigden, verplaatst om plaats te maken voor IAMGOLD en werden zeven nieuwe dorpen opgericht. 

In ruil daarvoor moest de Canadese transnational huizen, scholen en waterputten bouwen. De huizen waren onbewoonbaar, de scholen zes in aantal, de waterputten disfunctioneel. Na de mobilisatie van de inwoners, gesteund door FIAN, heeft IAMGOLD toegezegd huizen en scholen te herbouwen. Terwijl op één plaats handpompen zijn geïnstalleerd, heeft een ander « nieuw » dorp nog steeds geen waterput. Het water wordt geleverd door een tankwagen die door de mijn is gecharterd. Door de bewoners van hun dorpen te onteigenen, heeft IAMGOLD hen ook van landbouwgrond beroofd: de woestijn is overal, het land onvruchtbaar. Met het nieuw toegewezen land kunnen de boeren niet genoeg voedsel produceren voor iedereen. Het water is soms verontreinigd door de verontreinigende lozingen van de mijn, vooral kwik. Wijzend op een helling naast de mijn, legt een boer in de film uit dat « Als een dier van het gras eet, moet zijn keel worden doorgesneden en moet het ter plaatse worden begraven; het mag niet worden gegeten. En de aarde van de duin valt op het veld ». Terwijl er kinderen met misvormingen worden geboren, leggen de dorpelingen uit dat zij, voordat de mijnbouwbedrijven kwamen, leefden zonder chemicaliën. « Wat zal er van ons en onze kinderen worden? » vragen ze terwijl IAMGOLD zijn mijnbouwgebied eind 2013 uitbreidt van 32 ton goud/jaar tot 56 ton/jaar.

Een mijn heeft een beperkte levensduur: na bepaalde drempels is hij niet langer rendabel en wordt hij gesloten. Voor Essakane is dat in 2025. 

Op dat moment zullen de boeren geen land meer hebben om te bewerken. De weinige lokale arbeiders, geen werk meer. Er zullen geen tankwagens meer zijn, en de watervoorraden zullen zeker met kwik verontreinigd zijn. De gouddelvers zullen geen goud meer kunnen vinden omdat IAMGOLD het allemaal heeft meegenomen. 

Toch zouden ambachtelijke gouddelvers genoeg goud kunnen produceren om aan de wereldwijde vraag te voldoen. IAMGOLD is derhalve overbodig. 

JBG