Vrouwen zonder regels, een emancipatoire breuk.

Illustré par :

De medicalisering van de verschillende levenscycli van de vrouw door de patriarchale, religieuze en productivistische dominante macht beantwoordt telkens aan dezelfde behoefte om vrouwen in hun lichaam te meten, te controleren en te misbruiken, die door het hiërarchische onderscheid tussen de seksen worden toegewezen aan de status van gedomineerde(1). Wij hebben hier te maken met het specifieke scenario dat is geschreven en zich afspeelt rond de wederkomst van het tijdperk.

In de Middeleeuwen, gesteund door de oude theorie van Galenus over de humeuren, hielden vrouwen zonder menstruatie het met afval beladen menstruatiebloed vast en werden zij verguisd. Voor het geleerde betoog van de artsen waren zij ongezond en giftig, voor de godsdienstige macht waren zij slecht. Met de geboorte van de psychiatrie werden ze gered van de brandstapel en werden ze gestigmatiseerd in krankzinnigengestichten omdat ze gek, arm, geïsoleerd, oud, « hysterisch » of lijdend aan een « involutiepsychose » waren(2).

In het begin van de 20e eeuw moest de nieuwe configuratie van de menopauze worden opgebouwd in de perfecte logica van de medicalisering. In het laboratorium wordt een stof gesynthetiseerd, oestrogeen. Het nieuwe geneesmiddel of de nieuwe biomedische technologie zoekt en vindt zijn ziekte uit. Industriëlen zullen het, tegen het advies van de faculteiten in, voor alles uitproberen; zo zullen zij het onder meer voorschrijven aan werkneemsters om hun prestaties te verbeteren. Dankzij het nieuwe paradigma dat in de endocrinologie wordt gebruikt voor deficiëntieziekten zoals diabetes, waarbij is ontdekt dat het tekort aan een hormoon dat nu kan worden gemeten, kan worden gecompenseerd door een vervangingstherapie met een hormoon dat nu kan worden gesynthetiseerd, zullen postmenopauzale vrouwen die een lager oestrogeenniveau hebben dan jonge vrouwen, worden behandeld alsof zij een tekort hebben, terwijl dit verschil fysiologisch is en daadwerkelijk bescherming biedt. De terugkeer van de ouderdom is zo een ziekte geworden die begint met het bezoek aan de gynaecoloog, wordt ingewijd door de klinische en biologische diagnose tegelijk met de aankondiging van de fatale prognose en de belofte van een mogelijke wederopstanding dankzij een langdurige behandeling en een regelmatige controle.

De hele eeuw door zullen de gevaren (kanker, hart- en vaatziekten) en de bijna nutteloosheid in de meeste gevallen van deze behandeling worden aangetoond, maar er zal niets worden gedaan, en de legale drugsdealers zullen doorgaan met het misbruiken van onderdanige, instemmende vrouwen, vol dankbaarheid voor de wetenschappelijke aandacht die zij krijgen.

Er zijn vier fasen in deze productie. Ten eerste de uitvinding van een ziekte en de belofte van genezing; ten tweede, na de tweede wereldoorlog, de uitvinding, om de verkoop te stimuleren, van de kliniek van een vrouw in de menopauze (droog, harig, dik, humeurig, enz.) en de belofte van eeuwige jeugd; ten derde, na de verspreiding van de schadelijke effecten van het geneesmiddel, gebruik makend van de rage van de preventieve geneeskunde, de belofte van eeuwige gezondheid dankzij de preventieve deugden van het geneesmiddel.) en de belofte van eeuwige jeugd; de derde keer, na de verspreiding van de schadelijke effecten van het geneesmiddel, gebruik makend van de rage van de preventieve geneeskunde, de belofte van eeuwige gezondheid dankzij de preventieve deugden van de behandeling tegen de ziekte van Alzheimer, hartziekten en vooral osteoporose (drie onwaarheden). De vierde fase, die van de neo-medicalisering, in het kader van de herstellende, « anti-ageing » geneeskunde, die belooft te verbergen en te veranderen wat er is en wat onaanvaardbaar blijft: een vrouw die weer ouder wordt.

Zo wordt in ons land deze fysiologische verandering, die een existentiële metamorfose kan zijn, een nieuw leven, een verandering van rollen, een ontwaken… ervaren door geïsoleerde en gemystificeerde vrouwen door haar sociale behandeling, medicalisering. Het veranderende lichaam dat zich niet meer kan voortplanten, wordt alleen gezien als een gebrek, een onvolkomenheid, een pathologie. In onze wereld van consumptie en experts biedt deze praktijk de actoren van de medicalisering (farmaceutische, biotechnologische en cosmeticabedrijven, de media, de politieke machthebbers en de aanhangers van een bepaald geneesmiddel) de mogelijkheid het lichaam en het wezen van gehoorzame en onderdanige vrouwen als een prijs te nemen.

Wat kan er gedaan worden om aan dit sinistere pad van inwijding te ontsnappen? Er zou dringend een tegengif kunnen worden voorgeschreven om u te helpen weer te ademen en uw kracht terug te krijgen, zoals een dosis Testo junkie(3).

RECALCITRATIE, « ONS LICHAAM IS VAN ONS ».

Dominante vertogen hebben de macht om te definiëren en aan te trekken; zij vormen ons, onderwerpen ons, maar geven ook aanleiding tot vertogen van verzet en bevrijding. Dus, tegenover de macht van de biotechnologie en tegenover de farmacocratie(4) Net zoals het medische beroep is geformuleerd en geïnstitutionaliseerd in samenspraak met religieuze, economische en politieke machten, blijven andere discoursen en praktijken bestaan en zich ontwikkelen, hetzij in kelders en achterkamertjes, hetzij in de open lucht.

Sinds de jaren tachtig is de menopauze, als reactie op deze pseudowetenschappelijke en met perverse fantasieën en seksistische vulgariteiten verrijkte opzet, een onderwerp van analyse en tegenspraak geworden.

Activisten van de « Women’s Health Movement » hebben de genealogie bestudeerd van het medische discours en de medische praktijk, ontstaan aan universiteiten waar vrouwen werden uitgesloten en gebouwd op de minachting en ontkenning van de seculiere kennis van vrouwen, vervolgd en verbrand voor hekserij en vervolgens vervolgd voor het illegaal uitoefenen van de geneeskunde(5). Zij leverden een politieke en genderkritiek, stelden de almacht van de farmaceutische en biotechnologische industrie aan de kaak en gaven bovenal vrouwen een stem. Op die manier werd uit hun levensverhalen nieuwe kennis opgebouwd.

Het zijn hun verhalen die het meest overtuigende, gezonde en vreedzame argument vormen om de devaluerende en wrede clichés die een onderwerp voortbrengen en in stand houden, namelijk de menopauzale vrouw, af te breken en te doen verdwijnen.

Bijvoorbeeld het lege nest syndroom dat vrouwen zouden hebben wanneer de kinderen het huis verlaten en hen alleen, nutteloos en depressief achterlaten!

De vrouwen spreken over het vertrek van de kinderen in termen van voldoening en opluchting; zij genieten van de hervonden vrijheid; de perspectieven openen zich, andere prioriteiten dienen zich aan; zij hebben de tijd, de kracht, het verlangen, de inspiratie om nieuwe avonturen aan te gaan, om de dromen te verwezenlijken die zij altijd al hadden, vanaf hun kindertijd: niets doen, reizen, studeren, op een andere manier werken, zingen, muziek maken, schilderen, mediteren, tuinieren, van partner veranderen of alleen gaan wonen, kleinkinderen verwelkomen.

Zo ook de bewering dat de seksuele begeerte vermindert, omdat de vagina uitdroogt en atrofieert, of dat volgens bepaalde theorieën van het onbewuste, zij die zich schamen voor hun fantasieën, die alleen hun zonen begeren, er de voorkeur aan geven zich van alle seksuele betrekkingen te onthouden!

Als ze over zichzelf praten, beschrijven sommigen hun liefdesleven als meer gedurfd en vrij; ze zeggen dat ze meer plezier hebben en vooral dat ze niet langer onbevredigende relaties aanvaarden, ze willen de « gewoonten » van het koppel veranderen, ze willen een meer sensuele relatie, met meer respect voor hun plezier, meer afgestemd op hun lichaam.

En deze andere montage die zegt dat vrouwen in de menopauze specifieke fysieke en emotionele symptomen vertonen, die slopend zijn, verband houden met hormonale insufficiëntie en als zodanig behandeld moeten worden!

Allereerst is dit een veralgemening, aangezien minder dan een derde van de vrouwen klaagt dat zij hinder ondervinden van de beoordeelde symptomen; bovendien zijn zij van mening dat de oorzaken van het ongemak multifactorieel zijn (persoonlijke, gezins‑, beroepssituatie); en bovenal bestaan er remedies en regelingen om het ongemak te verlichten zonder een beroep te hoeven doen op dure behandelingen die schadelijk kunnen zijn. Maar het is vooral een manipulatie als zij, onder de auspiciën van de geneeskunde, worden opgedragen deze tijd te beleven door het prisma van symptomen die als ervaringskader zijn geconstrueerd. De meerderheid van de vrouwen is dus inderdaad ziek in de menopauze, zoals elke maand bij de menstruatie, en tijdens de zwangerschap, en bij de bevalling, en tijdens de borstvoeding. Hieruit volgt logischerwijze dat een vrouw een zieke is die moet worden gecontroleerd en genormaliseerd omdat zij afhankelijk is van een paar eierstokken en een baarmoeder die in de vorige eeuw zijn verwijderd en die wij tegenwoordig met hormonen controleren.

Aangezien deze verschillende simplistische en devaluerende ficties de moderne overgangsmythen vormen waarover vrouwen van rond de vijftig beschikken, is het de hoogste tijd om ze te deconstrueren en vooral om nieuwe te creëren, complexe verhalen voor een complexe werkelijkheid, zodat vrouwen die dat willen ze in alle waardigheid kunnen gebruiken(6).

VROUWENGROEPEN, FEMINISTISCHE INTERVENTIE, EMPOWERMENT.

Om weerstand te bieden en een ander discours te produceren, heeft de ASBL Vrouwen en Gezondheid(7) organiseert, vanuit het perspectief van de « beweging voor de gezondheid van de vrouw », met de concepten van gezondheidsbevordering en de determinanten daarvan, werk- en discussiegroepen voor vrouwen van rond de 50, intergenerationele groepen, gezondheidsworkshops vanuit een genderperspectief (seksuele en reproductieve gezondheid, zelfonderzoek; immuniteit; voeding) en verzorgt opleidingen voor « vrouwenparen ». De VZW heeft ook een platform voor de gezondheid van vrouwen opgericht waar deskundigen praktijken ontwikkelen, problemen analyseren en eisen formuleren om de verschillende autoriteiten uit te dagen. In al onze activiteiten inspireert de « feministische interventie » met haar emancipatoire strategieën het werk met vrouwen, wat inhoudt dat we vrouwen steunen en respecteren in hun benadering, samen met hen de machtsverhouding « verzorger/ontvanger » uit de feministische analyse van « zorg » deconstrueren en de seculiere en wetenschappelijke kennis over hun lichaam opnieuw gebruiken om hun capaciteit te versterken om de keuzes die hen worden voorgesteld of opgelegd te begrijpen, te bespreken en erover te beslissen(8).

Dit groepswerk bevordert egalitaire relaties en het herwinnen van de macht over het eigen leven; het vergroot de bewustwording van vrouwen door rekening te houden met de pluraliteit en complexiteit van hun ervaringen; het doorbreekt hun isolement en ontwikkelt banden van solidariteit in de strijd voor individuele en maatschappelijke verandering.

Deze aanpak is radicaal participatief. Vrouwen dragen bij tot de ontwikkeling van programma’s en kennis. Hoewel de activiteiten variëren in vorm, blijft de aanpak constant, namelijk vrouwen de instrumenten geven om actie te ondernemen met betrekking tot hun gezondheid buiten de medische consultatie en zorg om. Voorlichting in groepsverband, toegespitst op specifieke gezondheidsbevorderingsthema’s, stelt vrouwen in staat hun vragen over hun leven, lichaam en gezondheid te verhelderen en te delen, hun lichamelijke en emotionele gevoelens tijdens overgangsperioden in een globale, psychosociale, culturele, politieke en ecologische context te plaatsen (werk, gezin, stressfactoren, levensstijl, verslavingen…) en hun vaardigheden voor een beter leven te vergroten.

Dr. Catherine Markstein
arts-coördinator van de vzw Femmes et Santé, Brussel.

Dr Mimi Szyper
neuropsychiater, Brussel.

Notes et références
  1. Classer, dominer. Qui sont les autres?, Christine Delphy, La Fabrique, 1998. 
  2. The meaning of menopause, Ruth Formanek, Hillsdale Analytical Press, 1990 
  3. Sexe, drogue et biopolitique, Beatriz Preciado Grasset & Fasquelle, 2008 
  4. Pharmacracy, Medecine and Politics in America, Thomas Szasz, Syracuse University Press, 2003 
  5. Caliban and the Witch, Sylvia Federici, Automedia, 2009 et, La construction sociale de l’inégalité des sexes. Des outils et des corps, Paola Tabet, L’Harmattan, 2009 
  6. Le Temps de s’émanciper et de s’épanouir. Paroles et expériences de femmes autour de la cinquantaine, Mimi Szyper, Catherine Markstein, Le Souffle d’Or, 2009 
  7. www.femmesetsanté.be
  8. L’Intervention féministe d’hier à aujourd’hui, Portrait d’une pratique sociale diversifiée, sous la direction de Christine Corbeil et Isabelle Marchand, éditions du remue ménage, 2010, Montréal 

Espace membre

Leden