REY, WEBER EN HUNYADI ONTKRACHTEN TRANSHUMANISME

Zichtbaar op het web sinds het midden van het vorige decennium, onthuld door het extralucide activisme van Pièces et Main d’Oeuvre⁽¹⁾, is de kwestie van transet posthumanisme het voorwerp van intense redactionele activiteit⁽²⁾ waaruit ik, heel subjectief, de recente essays (2018) zal selecteren van drie filosofen, Mark Hunyadi (De tijd van het post-humanisme. Een epochale diagnose, Les Belles Lettres), Olivier Rey(Leurre et malheurs du transhumanisme, Desclée de Brouwer) en Michel Weber (Tegen transhumanistisch totalitarisme. De filosofische leer van het gezond verstandFyp). In de eerste fase beveelt de transhumanistische doctrine de fysieke en cognitieve « verrijking » van de mens aan door het gebruik van NBIC-technologieën, d.w.z. nanotechnologie, biotechnologie, informatica en cognitieve wetenschap, waarvan de convergentie wordt nagestreefd en wetenschappelijk haalbaar is⁽³⁾. In een tweede stadium — waarschuwen de adepten van de Technologische Singulariteit⁽⁴⁾ — zullen mensen moeten hybridiseren met machines, op straffe van degradatie of zelfs uitsterven. De initiatiefnemers, voornamelijk gevestigd in Silicon Valley (maar niet alleen), genieten de grote belangstelling van regeringen en bedrijven — wat resulteert in een vlaag van overheidssubsidies en particuliere investeringen -, de collusie van de media en de fascinatie die er bij het grote publiek voor bestaat. Het was noodzakelijk de andere kant van de weegschaal weer te verzwaren, wat onze drie auteurs meesterlijk doen, met hun eruditie en hun gevoel voor genealogie. Laten we dit eens in detail bekijken.

Onze medewerker Michel Weber (geboren in 1963), onder meer als filosoof van de psychiatrie, had geen moeite om de ins en outs van het transhumanisme te begrijpen. Contextualisering ervan in de mondiale systeemcrisis⁽⁵⁾ haalt haar democratische en progressieve pretenties onderuit⁽⁶⁾: het « heeft absoluut geen andere zin dan totalitair te zijn in de context van een samenleving in terminale crisis  » (p. 146). Aangedreven door een geglobaliseerd financieel kapitalisme zouden convergerende technologieën de mensheid in een onzichtbaar net kunnen verstrikken waaruit het bijna onmogelijk zou zijn te ontsnappen, « een determinisme [qui] dat definitief alle vormen van spontaniteit en daarmee alle existentiële betekenis zou wegvagen » (p. 55). De nieuwste uitlopers van de consumentistische en technowetenschappelijke waanzin, de transhumanistische fantasieën — niet alleen om te genezen, maar ook om lichamelijk, geestelijk en moreel te verbeteren, en zelfs om onsterfelijk te worden — staan op één lijn met het hyper-individualisme en de kloonoorlog, waar  » de een wil voor zichzelf precies hetzelfde als de ander, maar ontzegt hem het recht om het te verkrijgen  » (blz. 41). Omdat transhumanisten onze kosmische, dierlijke en politieke wortels haten, komt hun verlangen om de natuur te overstijgen « neer op het breken met onze biotoop, dat wil zeggen, het sterven als een soort die synchroon en diachroon met alle andere levensvormen samen leeft » (p. 126). « De waarheid van ons bestaan ligt in het organische, niet in het mechanische, en nog minder in het hybride  » (blz. 124).

Michel Weber stelt twee originele remedies voor. Ten eerste schrijft hij dat wij, zonder ons met godsdienst en moraal bezig te houden, moeten terugkeren naar het gezond verstand, een vermogen dat zogenaamd door allen wordt gedeeld en dat « het vanzelfsprekende tot uitdrukking brengt, in de vorm van de vooronderstellingen van het leven en de leringen van de evolutie  » (blz. 147). Dit gezond verstand is in de moderniteit echter ernstig aangetast door een crisis van de menselijke waarnemingsgemeenschap, die nu moet worden hersteld. Ten tweede is het zoeken naar veranderde staten van bewustzijn en volmaaktheid inherent aan de menselijke natuur. Spiritualiteit en ascese maken het op zijn minst mogelijk om dit te bereiken, profiterend van duizend jaar ervaring die hun waarde bevestigt. Laten wij ons in een ontgoochelde context interesseren voor het sjamanisme, een soort « kosmische therapie » die, hoewel binnen het bereik van iedereen, een inwijdingskader vereist (laten wij preciseren dat zij geenszins in strijd is met het gezond verstand). Deze taak zal echter moeilijk zijn in de context van een hyper-individualistische dissociatieve samenleving. In zijn conclusie roept Michel Weber de twee auteurs van de twintigste eeuw op en vergelijkt ze met de herauten van de transhumanistische dwaasheid: Aldous Huxley en George Orwell.

Hoogleraar aan de Universiteit van Parijs 1, Olivier Rey (geboren in 1964) geeft toe dat hij pas sinds kort geïnteresseerd is in het transhumanisme. Maar aangezien de kritiek op de wetenschap hem lange tijd heeft beziggehouden⁽⁷⁾, moest hij vroeg of laat dit grote brok aanpakken dat de apotheose vertegenwoordigt van de techno-wetenschappelijke utopie, zelf de apotheose van het moderne project van totale controle over de wereld. Transhumanisten moeten serieus genomen worden nu zij hun agenda aan de mensheid willen opleggen. Hoewel men sceptisch kan staan tegenover hun praktische bedoeling — al deze science fiction-achtige technologieën te verwezenlijken — heeft hun culturele bedoeling — technologische verbetering van de menselijke conditie wenselijk te maken — reeds gescoord. « Het verlies aan vertrouwen in de vooruitgang moet worden gecompenseerd door een inflatie van wat zij geacht wordt te brengen: hoe slechter het met de wereld gaat en hoe meer zij dreigt in te storten, hoe meer het nodig is om met exorbitante beloften steun te wringen uit deze race naar de bodem  » (blz. 32). De transhumanistische propaganda is beproefd en verloopt in drie fasen. Enerzijds maakt zij indruk op het publiek door te wijzen op het revolutionaire, ontwrichtende karakter van de technieken in kwestie; anderzijds stelt zij het publiek gerust door op paradoxale wijze te beweren dat deze technieken slechts een normale uitbreiding van de menselijke vooruitgang zijn. Maar « beweren dat processen continu zijn om de verwachte discontinuïteiten van diezelfde processen zonder blikken of blozen te aanvaarden  » (blz. 24); uiteindelijk heeft het geen zin je ertegen te verzetten, de beweging is onweerstaanbaar en onomkeerbaar, of we dat nu leuk vinden of niet. Transhumanisten hebben het meer over toekomstige beloften — vooral op het gebied van de gezondheid — om niet in detail alles te beschrijven wat nu al in het (relatieve) geheim van laboratoria wordt bereikt⁽⁸⁾. Zo is medisch begeleide voortplanting (MAP) in verschillende landen een politieke en sociale realiteit geworden. Olivier Rey legt de nadruk op het verlies van natuurlijke menselijke capaciteiten dat het transhumanistische programma met zich mee zou brengen, maar suggereert ook dat het erom gaat, in naam van het zelfbehoud, de mens aan te passen aan de moeilijke tijden die voor hem liggen, door zijn natuur radicaal te wijzigen. « De dingen zijn al erg genoeg zonder onszelf te beroven van wat ze nog erger maakt « , stelt hij ironisch vast (blz. 66).

Westerlingen zijn al lang geobsedeerd door machines, zozeer zelfs dat zij die voor van alles en nog wat bouwen en zo de wereld steeds heftiger exploiteren. Maar van nu af aan wordt het lichaam zelf stukje bij beetje « bewerkt », hetgeen vragen oproept over de individuele soevereiniteit waarop transhumanisten aandringen. « De droom om te worden verrijkt door technologie verleidt wezens die voorheen door diezelfde technologie werden verlamd  » (p. 90). Olivier Rey laat vervolgens zien dat de moderne wetenschap is ontworpen om het leven te domineren, niet om het te dienen of te beschouwen, waarbij de woorden van Ernest Renan (1823–1892) in dit opzicht veelzeggend zijn⁽⁹⁾. Het transhumanisme lijkt het hoogtepunt te zijn van het humanisme van de Verlichting (Diderot, d’Alembert, Voltaire, Condorcet) en het begin daarvan (Bacon, Kepler, Galileo en Descartes) ⁽¹⁰⁾, waarbij deze denkers elk op hun eigen manier het begrip vooruitgang hebben getheoretiseerd en de vrijheid en de krachten van de mens, bevrijd van de natuur en de Schepper, hebben verheerlijkt. Het hoeft niet te verbazen dat deze tirannie over een geobjectiveerde natuur tegelijkertijd de mens dreigt te onderwerpen aan dezelfde objectiveringsprocedures. In de 20e eeuw deelden kapitalisme en communisme deze opvatting. Uiteindelijk voorspelt Olivier Rey dat de ineenstorting van de thermo-industriële beschaving zal leiden tot de ineenstorting van het transhumanistische programma, omdat « de uitvoering ervan impliceert dat de wereld zoals wij die kennen zal blijven bestaan  » (p. 171). Elke wolk heeft een zilveren randje.

Mark Hunyadi (°1960), oud-leerling van Jürgen Habermas en professor aan de UCLouvain, is gespecialiseerd in de kritiek van het liberalisme, die reeds aanwezig is in De tirannie van levensstijlen. Over de morele paradox van onze tijd (Le Bord de l’eau, 2015), een opmerkelijk kort essay. Even opwindend is dat het nieuwe posthumanisme⁽¹¹⁾ plaatst tegenover de politieke en morele filosofie en het tot een symptoom bij uitstek maakt van de « kleine ethiek » van het liberalisme ⁽¹²⁾, de ethiek die zweert bij het individu en zich doodvecht tegen paternalisme en ideologieën. Wie de digitalisering van de wereld omarmt door van de daarmee verbonden voorwerpen te genieten, neemt ook deel aan de opmars van het posthumanisme, al is het maar ongewild. Als voorwaarde voor de overheersing van het systeem scheidt de digitale fragmentatie het gebruik van de systemische gevolgen ervan: iedereen geniet van de voordelen van zijn smartphone zonder ook maar de minste scrupules te voelen⁽¹³⁾ om de Big Data oger te voeden die hem op een dag zal verslinden. Het posthumanistische verhaal, zowel evolutionair als moreel, vertelt ons dat we technologisch kunnen worden « vergroot » om een perfecte gezondheid te bereiken, onze zintuigen te scherpen, onze aandachtsspanne en concentratie, onze intelligentie en ons zelfvertrouwen te vergroten, en ons vrijgeviger te maken; maar is dit alles slechts een nieuwe individuele vrijheid, of zelfs een nieuw moreel recht? « In tegenstelling tot wat de liberale vulgaat beweert, kan de vrijheid om zichzelf te vermeerderen geen individuele vrijheid zijn zoals alle andere, omdat zij, om te kunnen worden uitgeoefend, de instelling veronderstelt van het gehele technische systeem dat haar mogelijk maakt  » (p. 62). Het is dus tegen de prijs van collectieve dienstbaarheid — goed op weg om geworteld te raken in robotachtige en tirannieke levensstijlen — dat een minderheid van techno-gekozenen zich (rijkelijk) de vrijheid (sic) zou kunnen veroorloven om naar een hoger stadium (sic) van menselijkheid te gaan. Aangezien deze aspiranten de ideologie van individuele rechten zijn toegedaan,  » Het posthumanisme verenigt dus in één beweging […] een krampachtig zelfactivisme dat kenmerkend is voor liberaal individualisme en het passief aanhangen van een systeemfatalisme dat zich vertaalt in volgzame onderwerping aan ongekozen levensstijlen  » (p. 136–137).

Mark Hunyadi haakt in op zijn stelling dat levensstijlen de hoeksteen vormen van het geavanceerde kapitalisme, de hoeksteen die moet worden aangepakt. Hij preciseert dat men een technofiel kan zijn (wat bij hem het geval is) en tegen het posthumanisme en de technocratie gekant zijn, omdat het van essentieel belang is de politieke controle te behouden over de reproductie en de veranderingen van onze samenlevingen, wat impliceert dat men de integrale technologisering ervan en het « robotideaal », zoals ze ons worden voorspeld, weigert, terwijl ze op verraderlijke wijze, zonder enig mogelijk alternatief en als een voldongen feit, worden opgelegd door de ondernemers en ingenieurs van het GAFA⁽¹⁴⁾ en NATU⁽¹⁵⁾, aan wie politici de vrije hand geven, als ze hen niet de helpende hand toesteken! Hoe heldhaftig ook, individuele verzetsdaden zullen dit systeem niet kunnen overwinnen zolang de politieke instellingen niet in staat zijn een andere koers te varen die het einde zou betekenen van de technocratische hegemonie die aan individuen wordt opgelegd ». gedragsverwachtingen die het voor hen steeds moeilijker, ja zelfs bijna onmogelijk, maken om te ontsnappen  » (blz. 139). Het huidige beleid benadert problemen alleen door de lens van de kleingeestige ethiek, die alles ziet in termen van individuele vrijheid, veiligheid en persoonlijke rechten. Het beleid waartoe wij oproepen zou vereisen dat (relatief) wordt afgezien van berekening ten gunste van oordeel en « het juiste te doen ». een « gemeenschappelijk optreden  » organiseren dat dringend de doelstellingen van de technologische ontwikkeling zou regelen, bijvoorbeeld door het opleggen van een « gemeenschappelijk beleid » inzake het gebruik van technologie. Sabbat op technologie ‘, oftewel ‘deSabbat op technologie ‘. dat de mens aanvaardt dat hij niet alles kan doen wat hij zou kunnen  » (blz. 104). Want « de toekomst is niet afhankelijk van de technische vooruitgang  » (blz. 164), althans dat zou ze niet moeten zijn… Zouden we in een « algoritmocratie » willen leven?

Bernard Legros