NIVEAU 4, GRAAD NUL VAN INFORMATIE

Het begon allemaal als een slechte kater op een zaterdagochtend, een week na de aanslagen in Parijs, met de aankondiging van een soortgelijke « ernstige en imminente  » (niveau 4) dreiging in Brussel. Een alarmniveau dat wordt bepaald door het ondoorzichtige OCAM (Organe de coordination pour l’analyse de la menace) en gevolgd door ongehoorde politieke besluiten. Een Belgische stad was nog nooit in zo’n staat van beleg geweest in de tijd van de Brabantse Moordenaars of de CCC’s, noch in Parijs of in landen waar er regelmatig aanslagen worden gepleegd. 

Zes dagen lang hebben we gezwommen in paradoxale bevelen.« Het economische en sociale leven moet doorgaan « , zei de regering, terwijl ze Brussel verlamde met maatregelen die niet altijd consistent waren: markten open op zaterdag maar afgelast op zondag en de volgende dagen, metro gesloten terwijl de treinen rustig door de stad reden, grote bijeenkomsten verboden maar ook een groot aantal kleine culturele of sportevenementen, opening van een crisiscentrum en zijn noodlijn maar onbereikbaar vanaf de avond, grote winkels open maar scholen gesloten, daarna heropend zonder bijzondere bewaking ondanks de handhaving van het alarmniveau (plots waren onze leiders perfect op de hoogte van de bedoelingen van de terroristen voor wie « Scholen en metro’s zouden minder snel doelwit zijn »), of het geven van een bonus aan
De Lijn chauffeurs gaan akkoord om te werken ondanks de dreiging,… Achter het verklaarde doel om een dreiging weg te nemen (een doel waarvan zelfs het Openbaar Ministerie nooit heeft bevestigd dat het is bereikt), heeft deze kakofonie de bevolking in verwarring en psychose gebracht, waarbij sommige ouders en forenzen zich afvroegen waarom zij zoveel risico liepen op een moment van « maximaal gevaar ». 

VRIJHEID KIBBELS, JE BENT NIET ERG WELBESPRAAKT 

Na een week van sluiting was er alle kunst van het politieke terugkrabbelen voor nodig om de verdamping van de dreiging te rechtvaardigen, die plotseling was teruggevallen op « mogelijk en waarschijnlijk » (niveau 3), uren nadat de premier had verklaard dat het « mogelijk en waarschijnlijk » is.voor ons ligt », en terwijl het OCAM had aangekondigd dat het zijn niveau 4‑status nog enkele dagen zou handhaven. Had de politie de« zwaarbewapende » terroristen gevonden die de afgrendeling van Brussel rechtvaardigden? Helemaal niet. In de eerste plaats is nog steeds niet bekend hoeveel terroristen er waren, aangezien hun aantal volgens de verklaringen schommelde tussen één en tien. Hun wapens en explosieven zijn nooit in beslag genomen. En Public Enemy No. 1 bleef vermist na beurtelings te zijn gezien in Anderlecht en Molenbeek, in een homobar en in het Koning Boudewijnstadion, maar ook in de richting van Syrië en in Duitsland. Hij was zelfs het onderwerp van een poging tot arrestatie in de buurt van Luik… behalve dat hij het niet was, maar een jongeman uit een goed gezin die bijna werd neergeschoten door de politie terwijl hij sliep. Van de 16 mensen die bij de eerste huiszoekingen werden gearresteerd, werden er 15 de volgende dag zonder aanklacht vrijgelaten… Ondanks dit gebrek aan resultaten legde de regering ons uit dat« de urgentie van de dreiging geleidelijk afneemt ». Niet met spectaculaire aanvallen of het ontmantelen van netwerken, nee, dit is niet de film. Maar« beetje bij beetje naar een normalisatie van de situatie », langzaam, stilletjes. 

In feite lijkt het verhogen en verlagen van het alarmniveau meer voor politieke dan voor politiële doeleinden te zijn gebruikt. In een week van sluiting werd de Brusselse economie hard getroffen en was er een heropleving van islamofobe daden. Erger nog: het was één minuut voordat de Winterpret werd afgelast! De stad Brussel, die met moeite het winkelend publiek en de toeristen kon geruststellen om terug te keren naar het stadscentrum om er te winkelen (vooral omdat een federale minister zopas had verklaard dat de voorkeur van de terroristen zou uitgaan naar« commerciële centra »), voelde de grond onder haar voeten wegkukelen. Maar eind goed, al goed: dankzij de afzwakking van het alarm kon de volgende dag de kerstmarkt worden geopend, met gesponsord klatergoud, industriële Gluh Wein, huiszoekingen en politiepatrouilles, ondersteund door veiligheidsagenten. Een geweldig einde van het jaar in het vooruitzicht. Tenzij we tevreden waren met het feit dat we onze vrijheid om te consumeren hadden herwonnen, moesten we toegeven dat we zojuist een moment van versnelling hadden meegemaakt, de aanzet tot iets waarvan de contouren nog moeilijk te bepalen waren, en dat het hoog tijd was ons zorgen te maken over de vrijheden die we in dit verhaal dreigden te verliezen. 

Tijdens niveau 4 waren niet alleen de straten van Brussel leeg. De media, die gewoonlijk zo snel zijn om bij dergelijke gelegenheden voortdurend nieuws te brengen, zwegen oorverdovend. Zij aanvaardden dus« de instructies gegeven« Dit betekent zwijgen terwijl de politie werkt (en terwijl gebruikers van sociale netwerken foto’s van katten posten — waarvoor ze zullen worden bedankt met een foto van brokjes in een bakje met het logo van de federale politie), geen vragen stellen wanneer het Openbaar Ministerie zich verwaardigt een persconferentie te geven van amper 10 minuten en in drie talen aub. De Belgische media stonden nauwelijks stil bij de chemische wapens die opgeklopte melk bleken te zijn, noch bij de politieactie in de Zuidstraat, waarover de buitenlandse pers moest lezen dat die het gevolg was van een« vals alarm ». En toen zij aankondigden dat een« golf van aanslagen » was verijdeld, was het vooral hun informatie die vaag was — zij werd later ontkend. Deze analyse van een nationaal radiostation, midden in de sluiting van Brussel, vat de mediagerichtheid van het moment en de afwezigheid van enig kritisch perspectief samen: « De dreiging blijft reëel en concreet. Waarom? Wel, omdat het dreigingsniveau 4 in Brussel wordt gehandhaafd en, laten we niet vergeten, het komt overeen met een onmiddellijke dreiging ». Briljant. 

Maar het is niet alleen de pers die heeft gezwegen. Gedurende enkele dagen waren kritische stemmen onhoorbaar, alsof zij verdoofd waren door het woord« terrorisme » alleen al. Pas na drie dagen kwamen de eerste vragen naar boven over de aard van wat er gaande was: een anti-terreuroperatie of een experiment om nieuwe grenzen te overschrijden in de veiligheidsstaat met een regering die gedomineerd wordt door de N‑VA (die de departementen Veiligheid, Binnenlandse Zaken en Defensie bestuurt)? Maar drie dagen is meer dan genoeg om een klimaat van angst en ongerustheid te scheppen, om de mensen vele precedenten te doen aanvaarden, « uitzonderlijke » maatregelen die, sluipenderwijs, een gewoonte zouden kunnen worden… Sinds november is het leger op straat. In allerijl zijn nieuwe vrijheidsberovende wetten aangenomen. En er wordt nu gesproken over de invoering van een dreigingsniveau van niveau 5, waarna niveau 4 een pure banaliteit zou worden. 

Vanuit dit oogpunt is de meest huiveringwekkende les van deze aflevering misschien wel hoe snel stilte kan intreden en checks and balances opdrogen. 

Gwenaël Breës