Nee tegen de Monsanto wetten!

Europa is bezig zijn zaaigoedwetgeving te wijzigen om deze in overeenstemming te brengen met die van het Noord-Amerikaanse continent. De kwestie van deze hervorming gaat de hele planeet aan, omdat Europa en Noord-Amerika (Verenigde Staten en Canada) het laboratorium zijn van de zaadwetten van de industrie, die vervolgens via UPOV (Unie van Staten tot Bescherming van de Rechten van Plantenkwekers — zie hieronder) en vrijhandelsovereenkomsten naar alle landen van de wereld worden geëxporteerd.

Vandaag willen Monsanto en zijn handlangers Pionner, Syngenta, Limagrain, Bayer, BASF… in elk land wetten opleggen ter uitvoering van de UPOV-akkoorden van 1991. Frankrijk heeft deze reeds nageleefd met de wet inzake kwekersrechtcertificaten (VOC) van 8 december 2011. Europa herziet ook zijn zaadwetten om hun wensen te volgen. In Mexico, in Latijns-Amerika, in alle APIRO-landen⁽¹⁾ in Oost-Afrika, in India… strijden ook boerenbewegingen tegen deze invasie van de planeet door dezelfde bedreiging die zij « de wetten van Monsanto » hebben genoemd.

Wat staat er op het spel?

Driekwart van het voedsel in de wereld wordt lokaal geproduceerd door zelfvoorzienende boeren, slechts een kwart is afkomstig van industriële landbouw voor de wereldmarkt. De kleine boeren die op deze manier de wereld voeden, hebben geen geld om de zaden van de industrie te kopen, noch de grote machines, meststoffen, pesticiden en vaak toegang tot water die essentieel zijn voor hun gewassen. Daarom heeft de zaadindustrie zich geconcentreerd op de 10% van de landbouwers in de wereld die machines gebruiken en in de eerste plaats op de 2% die gemotoriseerde machines gebruiken. De industrie verkoopt weliswaar niets aan de boeren-voedselboeren, maar heeft hun gratis alle zaden ter beschikking gesteld die door honderden generaties boeren zijn geselecteerd en onderhouden en die de basis vormen van alle industriële selecties. De zaden van de landbouwers zijn dus de « plantaardige genetische hulpbronnen » van de industrie geworden. Om de vrije toegang tot deze essentiële hulpbron te waarborgen, heeft zij deze tot het « gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid » uitgeroepen. Terzelfder tijd heeft zij verschillende verordeningen opgelegd (de catalogus‑, certificerings‑, kwekerscertificaat- (PVC) en octrooiwetgeving) om de toegang van landbouwers tot hun eigen zaden te beperken. Voordat zij van de velden verdwenen, verzamelden zij al het zaad van deze boeren en sloten het op in de vriezers van hun genenbanken waar het « het exclusieve gemeenschappelijke eigendom van de zaadindustrie » werd.

Vandaag voelt de industrie dat deze inzameling ten einde loopt en heeft zij besloten een nieuwe stap te zetten in de richting van de verwezenlijking van haar plan om het boerenzaad voorgoed uit te roeien. Net zoals boeren van hun land worden verdreven om plaats te maken voor investeringsmaatschappijen die de exportgewassen voor de wereldmarkt uitbreiden, worden boerenzaden van het land verdreven om plaats te maken voor GGO’s, niet-reproduceerbare F1-hybriden en andere giftige zaden.

Waarom zijn industriële zaden giftig?

Afgezien van de directe giftigheid van de nieuwe GGO’s of onverteerbare glutenhoudende tarwe, komt het ook doordat geen van deze industriële zaden in staat is te groeien en zich aan te passen aan de klimaatverandering zonder giftige meststoffen en pesticiden, of zonder al het beschikbare water voor zichzelf in beslag te nemen. De vervaardiging van deze chemische grondstoffen verbruikt meer fossiele energie, voornamelijk olie, dan de planten die zij telen vervolgens uit zonne-energie kunnen opnemen. Deze giftige zaden, die worden verkocht onder het mom van aanpassing aan de klimaatverandering, zijn de eerste die de planeet opwarmen en het milieu vervuilen. Zaden van boeren, die op elk veld zorgvuldig door de boeren worden geselecteerd, zijn daarentegen de enigen die zich zonder chemische inputs kunnen aanpassen, terwijl de energie van de fotosynthese in de bodem wordt vastgehouden in de vorm van koolstof die in de humus begraven ligt.

Hoe werkt het met de wetten?

De wetten van de catalogus en de certificatie verbieden het in de handel brengen en de uitwisseling van het zaaigoed van de landbouwers, dat, zoals alle levende wezens, gediversifieerd is en evolueert om zijn voortdurend hernieuwde aanpassing aan de diversiteit van de terroirs en aan de evolutie van het klimaat en de menselijke behoeften te bevorderen. De wetten staan alleen industrieel zaaigoed toe dat is gehomogeniseerd en gestabiliseerd zodat overal dezelfde chemische inputs worden gebruikt. De meeste van deze industriële zaden behoren tot rassen die beschermd zijn door kwekersrechten (PBR), die ook volledig uniform en stabiel moeten zijn⁽²⁾. De helft daarvan zijn « F1-hybriden »: de landbouwers kunnen hun oogst niet opnieuw gebruiken als zaaigoed. Voor de andere helft tolereerden de VOS-wetten van vóór 1991⁽³⁾ op de boerderij opgeslagen zaad⁽⁴⁾. Deze wetten waren alleen van toepassing op de commerciële landbouw en niet op zaaizaad van landbouwbedrijven of zaaizaad voor zelfgekweekte en plaatselijke voedselgewassen.

Maar met GMO’s, en daarna nieuwe genetische technologieën, kwam het patent. Octrooien maken het mogelijk genen en eigenschappen van planten toe te eigenen. Het staat de industrie toe zich een plant toe te eigenen die het gen bevat en/of de geoctrooieerde eigenschap tot uitdrukking brengt, ongeacht of deze is verkregen door de reproductie van geoctrooieerde zaden dan wel door genetische besmetting van conventionele zaden of zaden van landbouwers. Omdat octrooien overal verspreid worden door de wind, insecten, vogels, enz., die stuifmeel en zaden met geoctrooieerde genen met zich meedragen. Met een eenvoudige, goedkope analyse weet de octrooihouder onmiddellijk of de genetische of moleculaire markers van zijn geoctrooieerde gen zich bevinden in het veld van een boer of in het zaad van zijn concurrenten: als hij een gen lokaliseert waarvoor hij een octrooi heeft, kan hij zijn rechten opeisen op het gewas of het zaad van zijn concurrenten.

De facto beschikt zij nu over het technische instrument om alle landbouwzaden te verbieden en zich alle landbouwzaden in de wereld toe te eigenen. Een handvol multinationals kan beslissen welke mensen zaden zullen hebben om hun voedsel te produceren en welke niet. Deze aanval op het recht op voedsel is een onaanvaardbare aanval op de voedsel- en politieke soevereiniteit van de volkeren.

Wat is « UPOV91 »?

Het is de cumulatie van twee eigendomstitels op elk zaad : een PVC op het ras + een octrooi op elk van de planten van het ras. Het is ook de geleidelijke omzetting van de VOC in een octrooi. Vóór 1991 was het ras dat door een VOC werd beschermd, volledig vrij om een ander ras te kiezen. Voortaan strekt de bescherming van het PVC zich uit tot het « in wezen afgeleide ras » (EDV) van het beschermde ras: deze uitbreiding organiseert de verdeling van licentierechten tussen de houder van het PVC op het ras en de octrooihouder op de genen of eigenschappen van planten van hetzelfde ras. Een andere wijziging betreft zaaizaad van eigen bedrijf, dat door het octrooi wordt verboden. Om niet achter te blijven, maken de VOC’s ze nu « namaak », verboden of onderworpen aan de betaling van royalty’s aan de kweker⁽⁵⁾.

Dit UPOV 91-verdrag werd reeds in 1994 omgezet in een Europese verordening, maar de landbouwers weigerden te gehoorzamen: welke legitimiteit zouden zij hebben om de toegang tot hun eigen zaden te worden ontzegd, of om royalty’s te betalen aan de industrie om ze opnieuw te gebruiken, terwijl de industrie nooit iets heeft betaald om hun zaden te nemen om haar eigen zaden te kweken? Op enkele uitzonderingen na is geen enkele kweker erin geslaagd om, tegen een kostprijs die in verhouding staat tot de verwachte royalty’s, aan te tonen dat zijn ras en niet een ander ras de bron is van het door een landbouwer gebruikte, op de boerderij bewaarde zaad. Geen bewijs, geen royalty’s, geen verbod op boerenzaad.

De bevolking van Europa van haar kant heeft GGO’s afgewezen. Zonder GGO’s zijn er geen gepatenteerde genen die gemakkelijk in het veld kunnen worden geïdentificeerd om royalty’s te eisen of op de boerderij opgeslagen zaad te verbieden. Maar vandaag komen er nieuwe gepatenteerde zaden op de markt: verborgen GGO’s. Ze zijn niet transgeen, ze zijn niet geëtiketteerd, zodat de Europese consument ze niet kan herkennen en afwijzen. Hun genen zijn gemuteerd, gekarakteriseerd door moleculaire markers en gepatenteerd. Het zijn ook giftige zaden: de meeste zijn tolerant voor herbiciden! Sinds het einde van de jaren 2010 verspreidt de industrie deze verborgen gepatenteerde genen massaal op Europese velden: zonnebloemen, koolzaad, maïs en morgen tarwe. Monsanto, Syngenta en andere multinationals patenteren nu ook « klimaat– » of « voedings– » genen⁽⁶⁾ die reeds in onze planten en velden aanwezig zijn. Voor deze multinationals is de tijd gekomen om alle boerenzaden te verbieden.

De Europese renaissance van het boerenzaad in de kiem smoren

In West-Europa en Frankrijk is de lokale voedingslandbouw bijna volledig verdwenen en daarmee ook het meeste zaaigoed van de boeren. Alleen amateurtuiniers hebben vele oude variëteiten groenten en fruitbomen bewaard. De propaganda van de industrie wil ons doen geloven dat het hier slechts om een nieuwe hobby gaat, namelijk het kweken van drie tomaten op burgerlijke balkons in Europese hoofdsteden. De miljoenen kleine boeren in de Oosteuropese landen die onlangs tot de Europese Unie zijn toegetreden, verbouwen geen gewassen om hun vrije tijd door te brengen, noch om naar de wereldmarkt te exporteren, maar voor plaatselijk voedsel. Zij krijgen nu gezelschap van Ieren, Grieken, Spanjaarden en Portugezen, die door de financiële crisis op straat zijn gezet en verlaten land bezetten om in hun onderhoud te voorzien. De laatste tien jaar hebben ook steeds meer landbouwers in West-Europa besloten hun eigen zaden weer te gaan selecteren en produceren. Zij willen afzien van de chemicaliën die nodig zijn voor industrieel zaaigoed en zeker geen GGO’s kopen. In Frankrijk zijn duizenden van hen thans verenigd in de organisaties die lid zijn van de Réseau Semences Paysannes.

De afgelopen tien jaar heeft de Franse industrie ook oorlog gevoerd tegen de verkoop van « oude zaden » die niet in de catalogus zijn opgenomen, waarbij met name Kokopelli het doelwit was. Door erfelijk zaad te verwarren met tuinieren voor eigen gebruik tracht de propaganda de mensen te doen geloven dat het verboden is zaad van niet-geregistreerde rassen te verkopen voor eigen gebruik, of dat landbouwers niet hetzelfde recht hebben als industriële kwekers om zaad van niet-geregistreerde rassen uit te wisselen voor hun eigen veredeling of voor de instandhouding en vernieuwing van hun plaatselijke rassen. Dit is een grote leugen, dit recht is nog steeds verankerd in onze wetten, die alleen van toepassing zijn op de verkoop van zaden voor « commerciële exploitatie ». We moeten dit recht verdedigen. Onze rechten zijn inderdaad als de persvrijheid: ze slijten alleen als ze niet worden gebruikt!

Deze propaganda van de industrie heeft slechts één doel: elke betwisting van de nieuwe zaadwetten die zij nu in Europa probeert op te leggen, onschadelijk te maken. Er wordt een nieuwe verordening besproken om de verplichting tot naleving van de regelgeving inzake zaaizaad uit te breiden tot tuinieren voor eigen gebruik en de teelt van voedingsmiddelen, wat nog nooit door enige zaaizaadwet ter wereld is gedaan. Om een steeds wantrouwiger publiek te overtuigen, belooft dit project de registratie te vereenvoudigen van oude rassen die bekend staan als « instandhoudingsrassen ». Oude zaden zijn zeker een onschatbare schat aan diversiteit voor het starten van nieuwe selecties. Maar vele daarvan zijn niet meer aangepast aan de huidige omstandigheden. Het zaaigoed van de landbouwers van vandaag en morgen is niet ouder dan de klimatologische omstandigheden en de huidige of toekomstige teeltmethoden: elk jaar ontwikkelen de landbouwers hun variëteiten om ze aan te passen aan de veranderende milieu- en teeltomstandigheden, om nieuwe smaken te ontdekken, om de voedingseigenschappen te verbeteren…

Bovendien is de voorgestelde vereenvoudiging slechts schijn aangezien de nieuwe verordening de UPOV-definitie van ras oplegt voor alle handel, waardoor « populatierassen » van landbouwers worden uitgesloten. Hoe « vereenvoudigd » ze ook mogen zijn, de kosten, de bureaucratie en de normen voor registratie in de catalogus zullen zo de tienduizenden oude en nieuwe boerenvariëteiten tenietdoen die het bestaan garanderen van de boeren- en biologische landbouw zonder giftige inputs, maar ook het recht op voedsel van de armste Europese bevolkingsgroepen. Afgezien van enkele goed bewaakte niches zullen alleen zaden die door VOC’s en octrooien worden beschermd, in de handel mogen worden gebracht, terwijl de verspreiding van geoctrooieerde genen de laatste overblijvende zaden van boeren zal aantasten.

Deze verordening brengt immers nieuwe verplichtingen mee: alle landbouwers die hun eigen zaaigoed produceren, zullen verplicht zijn hun activiteit bij de autoriteiten aan te geven en al hun aankopen of uitwisselingen van zaaigoed te registreren. In naam van de strijd tegen namaak zullen de autoriteiten deze lijst kunnen meedelen aan de kwekers, die dan alleen nog maar hun royalty’s bij deze landbouwers hoeven te komen opeisen, of degenen die verboden landbouwzaden hebben gebruikt, kunnen vervolgen. De nieuwe verordening heeft ook tot doel landbouwers en kleinschalige zaadtelers industriële « veiligheids– » en bioveiligheidsnormen op te leggen die volledig buiten hun bereik liggen: geen enkele landbouwer of kleinschalige zaadteler zal in staat zijn elke partij zaad te testen op de afwezigheid van gereglementeerde ziekteverwekkers of GGO’s. Deze nieuwe verplichtingen van « zelfcontrole onder officieel toezicht » zullen de landbouwers dwingen industriezaad te kopen indien zij niet willen worden aangeklaagd wegens niet-naleving van de gezondheids- en bioveiligheidsnormen. Zij zullen ook kleinschalige zaadproducenten uit de markt drukken.

En om het verzamelen van zaden van boeren, die ondanks al deze beperkingen nog « vrij » zijn, te vergemakkelijken, staat de nieuwe verordening de teelt ervan alleen toe onder toezicht van genenbanken. Een dergelijk bedrog is onaanvaardbaar: het zijn de landbouwers die de genenbanken moeten controleren, al was het maar om alle GGO’s te verbieden, en niet omgekeerd!

Erkenning en bescherming van de collectieve rechten van landbouwers op hun zaden

Indien een dergelijke hervorming in Europa wordt doorgevoerd, zal zij de renaissance van het boerenzaad in de kiem smoren en gepatenteerde zaden binnen enkele jaren wijdverbreid maken. Het is rechtstreeks gericht tegen de miljoenen kleine boeren die zich verzetten tegen landroof: zonder het zaaigoed van de boeren zullen zij niet langer in staat zijn zichzelf te voeden en zullen zij worden vervangen door industriële gewassen. Daarom moeten de Europese burgers dit voorstel verwerpen en in plaats daarvan een wet uitvaardigen ter bescherming van de rechten van landbouwers om hun eigen zaden te gebruiken, te ruilen en te verkopen, en om hen te beschermen tegen GGO’s, octrooien en biopiraterij. Niet alleen voor hen, maar voor alle boeren in de wereld.

Guy Kastler, algemeen afgevaardigde van het Boerenzadennetwerk, 20 januari 2013.

www.semencespaysannes.org