Links, het coronavirus en de dood. Interview met Jean-François Gava.

De rekening vereffenen bij O.K. Covid

Net als Nietzsche, Jean-François Gava, die af en toe bijdraagt aan  Kairos De auteur van dit boek, die tevens lid is van het Europees Parlement, is een filosoof met een hamer, doorspekt met een gedegen historische kennis. Aanvankelijk van marxistische afkomst, valt hij links aan, dat sinds meer dan een jaar wordt beschuldigd van passiviteit — in het beste geval — of van collaboratie — in het slechtste geval — met de psychobiologische macht. Laten we beginnen aan een rondleiding door Covidiotia, met veel geraaskal en geveeg! En als voorzorgsmaatregel, haal je woordenboek tevoorschijn, het is Gava in de tekst, erudiet en bloemrijk!

B. L.: Ik ben al meer dan een jaar verbijsterd over het feit dat heel links zich aansluit bij het officiële verhaal van de coviditeit, afgezien van twee geïsoleerde uitbarstingen van Jean-Luc Mélenchon in de lente van 2020 en zeer onlangs. Is links, na de nuttige idioot van het neoliberalisme te zijn geweest, niet de nuttige idioot van het covidisme geworden?

J.-F. G.: Links heeft altijd aan de kant gestaan van de staat van het kapitaal, van de staat van de kapitaal-samenleving! Ten laatste sinds augustus 1914, laten we zeggen, toen noch de nazi’s, noch de bolsjewieken nog de nuttige rol van afstoters speelden om de 30 miljoen doden van de Eerste Wereldoorlog te verklaren (volgens Kolko). Ze voelt zich prima thuis in deze totalitaire beschaving van omhulling, over het algemeen. Ze verlangt naar de regering, ademt haar lucht in en uit, leeft er alleen voor. Hoe kan zij het bloedbad voelen dat uit haar gebied komt, waar zij zo lang heeft gezeten? Het einde van de rechtsstaat (als wettelijke beperking van klassengeweld) binnen (met de koloniën eenmaal buiten) is voor haar niet eens een detail, ze heeft het zich gewoon niet gerealiseerd na 9/11 en de Patriot Act. Hoe kunnen we verwachten dat de beschermers van de voetgangers in loondienst actie ondernemen? Zij heeft altijd de religie van het kapitaal belichaamd en zijn zaligmakend geloof in vooruitgang ten bate van de arbeidersklasse. Op de drempel van het kapitalistische tijdperk, met de Franse Revolutie, heeft links (het echte, historische links) een kaste van premoderne uitbuiters uitgeroeid. Maar vandaag zegt Pasolini terecht « Ik ben een communist, geen linkse ». Nee, deze interne politiemacht van de arbeidersbeweging is het ergste wat haar in de 20e eeuw kon overkomen.^de eeuw. En we betalen nog steeds de gevolgen. Het in twijfel trekken van de officiële versie van de feiten, een officieel discours, komt niet eens bij hem op! Terwijl we weten dat rechts, sinds Edward Bernays bijvoorbeeld, nadenkt over de opbouw van een massapsychose, waar we ons met deze sinistere « gezondheids »-grap regelrecht in waden.

B. L.: Laten we het geval van de vakbonden nemen, zij zitten volledig op één lijn met de regering…

J.-F. G.: Maar partij en vakbond zijn hetzelfde schuitje! Rühle, de grote biograaf van Marx, zag tijdens de sluipende Duitse revolutie van 1918–1923 duidelijk dat de revolutie geen kwestie van partij was, net zomin als van vakbond (nadat hij kortstondig had geloofd in de mogelijkheid van een unitaire, economisch-politieke organisatie). De komst van het machinisme, van de OP (professionele arbeider) na 1870, en nog erger van het Taylorisme (en zijn OS, gespecialiseerde arbeiders) na de Eerste Wereldoorlog deed links de kaart spelen van de integratie van de geproletariseerde arbeidersklasse in de zin van « deprofessionalisering », in plaats van die van de onderbreking van de moderne ontwikkeling, aangezien het werktuig werd afgebroken ten voordele van het machinesysteem. Sindsdien is in de ontwikkelde wereld het vooruitzicht op een onderbreking van de galopperende kanker van de commodificatie van de toegang tot goederen en diensten geblokkeerd. En de Derde Wereld heeft gefaald in haar poging het te imiteren. Iedereen kan tegenwoordig zien dat arbeid-voor-kapitaal, zelfs en vooral geschoolde arbeid, een hoop onzin is, en deze linkse eikels staan erop om het te redden. Neen, wij moeten het verplichte werkonderricht bevorderen, ongetwijfeld met hulpmiddelen, dus terug naar het verplichte werkonderricht vanaf de middelbare school, naast de menswetenschappen, de kunsten en zuivere wiskunde, en de rol van de moderne wetenschappen in de geschiedenis van het denken in zijn rechtmatige proporties herstellen als rariteitenkabinet. De opkomst van de ecologie had een kans kunnen zijn om te begrijpen opnieuw dat de industriële vernietiging van de dunne biofilm, zoals Latour het uitdrukt, geen optie was, zelfs niet « op de juiste wijze herverdeeld » — opnieuw: dat wil zeggen, na te hebben vergeten dat het eerste slachtoffer van de vernietiging van de biofilm het menselijk ras zelf was. Maar nee! De arbeiders voor hun organisaties maken deel uit van die maatschappij, met belangen binnen die maatschappij, in plaats van een tegenmaatschappij te vormen in het vijandelijke kamp, met ontwrichtende, onverenigbare belangen, om dat uitgestrekte kamp in kwestie te ontmantelen. De ecologie had de kritiek van de politieke economie nieuw leven kunnen inblazen, zij was de laatste gemiste herinnering aan de interspecifieke, intraspecifieke en zelfs transklassieke solidariteit tegen de klassen zelf. Zij had kunnen aandringen als een onverbiddelijke aanklacht tegen de industriële, d.w.z. kapitalistische, productiewijze. Als het de laatste trein is die door links wordt genomen, is het wel de trein met als bestemming het onderbrengen van de ramp, dat wil zeggen de ramp zelf. Ecologie van de overheid of greenwashing zijn hetzelfde, die zelf niet te onderscheiden zijn van rampenkapitalisme, een kapitalisme dat zich voedt met de ramp die het zelf creëert, in een laatste vuurwerk. In die zin is het slechts een moment van het voortdurende niets, dat schittert als zijn illusoire oplossing. De Groenen nemen deel aan het actieve niets van het kapitaal zelf (Sergio Bologna had het goed gezien) terwijl ze beweren Illich te zijn, die zich omdraait in zijn ontheiligde graf. De anti-waarde Marx had reeds hetzelfde lot ondergaan met die honden van marxisten, zowel onwetenden als christenen (of atheïsten, wat op hetzelfde neerkomt, zoals wij zullen zien).

In plaats van te wijzen op de oorzaken van een overigens goedaardige pandemie (voor één keer?) — ontbossing, vernietiging van de habitat van in het wild levende diersoorten, fabriekslandbouw en zoönosen — scharen wij ons vandaag achter de officiële versie, waarbij wij instemmen met het terroristische geweld van een door de regeringen van Big Pharma gewilde en geplande psychose. Links in het algemeen is nooit op de revolutionaire ecologietrein gestapt, die de Groenen zelf al lang geleden hadden laten ontsporen en verroesten in quasi-clandestiniteit. Wie maalt om Illich, Moscovici en zovele anderen die, net als zij, inzagen dat politieke ecologie alleen maar gericht kon zijn op de ontmanteling van de megamachine?

B. L.: De ecologen en links vragen gewoon om meer intensive care bedden…

J.-F. G.: Precies! Zij verzanden in een slecht soort kortetermijndenken, want het is de voltooiing van de ramp in wording zelf die nu op korte termijn aan de orde is, waarschuwt o.a. Yves Cochet. In plaats van de ramp te stoppen, stellen zij voor de symptomen uit te roeien. Zelfs de zelfvoldane middelmatigheid van deze sigisbies en handdoekdragers zal binnenkort helemaal niet meer lonen. Maar liever sterven dan een fatsoenlijk gebaar maken, ook al is het maar een gedachte: dat is de wet van de wereld. Zij willen een performante « super-iatrische » maatschappij, een groot « rusthuis », in feite een grote rottende put, een efficiënt algemeen ziekenhuis dat zijn kreupelen, zijn gebrekkigen, zijn menselijke ectoplasma’s kweekt, naast die andere gevangenissen van de gevangenisarchipel, om het mooie beeld van Foucault te gebruiken, die zijn wat er overblijft van fabrieken en kantoren. Een mooi project!

B. L.: Is het mogelijk een ecoloog te zijn zonder in hygiënisme te vervallen? Integendeel, de volksgezondheid, en meer bepaald het niet sterven van de covid, lijkt hun Heilige Graal te zijn geworden…

J.-F. G.: Je kunt geen ecoloog en een hygiënist zijn. Natuurlijk willen zij « volksgezondheid », maar wat zij daarmee bedoelen is de industrie van het herstellen en oplappen van deze massa’s verzwakte lichamen, die zich bezighoudt met het weer aan het werk sturen van een menselijke kudde die zo veel lijkt op kudden bange schapen, in plaats van zich te concentreren op preventie en op het fundament van een gezonde samenleving, van sterke, bevredigde lichamen, die zo vaardig zijn dat zij zichzelf kunnen verdedigen. Het is de industrie om mensen koste wat kost in leven te houden, alsof dit een teken van beschavingsvooruitgang zou zijn.

B. L.: Sommige mensen zeggen dat het huidige hygienisme een nieuwe vorm van puritanisme is…

J.-F. G.: Als men het begrip puritanisme uitbreidt tot buiten de zeden, kan het inderdaad de grote moderne onderneming karakteriseren, waarbij de subjecten van het kapitaal worden ontdaan van elke lichamelijkheid die in ontelbare verbanden met de rest van de levende wereld is ingebed — waarbij men tegelijkertijd respecteert en wegneemt. Het ideaal van de proletariër, vanuit het standpunt van het kapitaal, is een lichaam zonder handen en zonder stem. Een lichaam dat niet alleen niet menselijk is, maar zelfs niet dierlijk, kortom, want dieren zijn veel handiger dan het beeld van de tamme kudde hen doet lijken. Ze jagen en maken hun leefomgeving — zonder gereedschap, natuurlijk. Ze spelen zelfs. Umay Tülay en Jean-Claude Paye hebben dit alles geanalyseerd.

B. L.: Net als de regeringen die haar bij verstek hebben opgelegd, bepleit links deontologie, zonder zelfs maar de kwestie van het utilitarisme aan de orde te stellen. De machthebbers oproepen tot ethiek onder de bevolking is een grove manipulatie. Het altruïsme, de moraal en de empathie van de mensen prikkelen en erop hameren dat alle levens gered moeten worden, betekent ook en vooral de heiligheid van alle leven verdedigen omwille van het leven zelf. De covid heeft ons niet uit het individualisme gebracht! Individualistische onderwerping betekent gehoorzamen in eigen belang.

J.-F. G.: Wanneer een oude man sterft aan een ernstige ziekte, wordt hij dan beschouwd als geofferd?

B. L.: Ja, als bewezen wordt dat het onmogelijke niet gedaan werd om hem te redden…

J.-F. G.: Het is waar dat hij in zekere zin een keer wordt opgeofferd, want er is geen reden om regelmatig te sterven aan ernstige ziekten buiten een ziekmakende wereld. Maar hij wordt een tweede maal geofferd, niet door te sterven, maar door de marteling van therapeutische halsstarrigheid te ondergaan, die de dood slechts op gruwelijke wijze uitstelt, en bij ontstentenis waarvan elke dood zou worden gelijkgesteld met een beroepsfout, of zelfs met doodslag! Wat een onfatsoen!

B. L.: Maar weigeren therapeutische verlenging toe te staan komt volgens links neer op sociaal Darwinisme, of zelfs eugenetica.

J.-F. G.: Ik heb gehoord dat bijna iedereen die op de IC komt, met de voeten eerst weer vertrekt… In ieder geval worden eugenetica en euthanasie hier duidelijk door elkaar gehaald, wat ik een mooi woord vind. Eugenie is ook een mooie naam, net als Eugene. Ten tweede, een samenleving geëmancipeerd van slavernij is van nature eugenetisch. Wie is slecht geboren die niet in ijzers is geboren? Deze massamoordenaars zonder bloedbad willen de dood levend zien, de dood de baas. Bijgevolg is de dood als een onontbeerlijk moment van het leven, en onderworpen aan het leven, voor hen ondenkbaar. Ze willen een (niet-)wereld van de levende doden.

B. L.: Zeker, maar het is de intentie die telt: het redden van levens is de absolute prioriteit, zoals Jean-François Delfraissy, voorzitter van de wetenschappelijke raad van Covid in Frankrijk en een groot deontoloog, in het voorjaar van 2020 heeft benadrukt. Utilitaristen zeggen dat wij moeten streven naar het grootste goed voor het grootste aantal mensen, niet alleen voor de zieken, de zwakken en de zorgbehoevenden, en dat wij daarom de gezondheid moeten onderwerpen aan arbitrage, indien nodig. Als je dit zegt, verdien je de toorn van links!

Wel, wij zijn gewapend met sterke schilden tegen deze arme idioten, onze vijanden. Het debat is echt gepolariseerd!

B. Ja. Een kameraad van sociaal-democratisch links stelde mij voor dat het doel van kudde-immuniteit eugenetica was! Omdat in het proces, de zwakkeren zullen sterven. Een beschaving die die naam waardig is, laat zijn zwakste leden nooit in de steek, onder geen enkele omstandigheid…

J.-F. G.: Dit is het bewijs dat jullie links dit hellegat verdedigt dat het beschaving noemt. Er is een verschil tussen zorg voor de zwakkeren — kinderen, bejaarden, zieken — en therapeutische overkill. Spinoza sprak van een dood zonder lichaam, wanneer de vitale functies in stand worden gehouden terwijl alle menselijke vermogens verdwenen zijn. Het redden van een jong slachtoffer van een ongeluk, het verzorgen van een oude man of een zieke die weer tot leven moet komen, heeft niets te maken met het koste wat kost in stand houden van een leven dat op natuurlijke wijze moet en zal vergaan… Ik zie hier slechts de bewieroking van de medische bekwaamheid, bewoond door de Faustiaanse mythe die Goethe zelf in zure spot heeft omgezet.

B. L.: Onwaar, zeggen de deontologen, er is geen sprake van het discrimineren van levens, tenzij je in een vorm van fascisme vervalt.

J.-F. G.: Chantage van het fascisme is alles wat er voor deze klootzakken overblijft. Laten we terugkomen op eugenetica, dat is de keuze voor de juiste geboorte, niet de juiste dood. Tussen euthanasie en therapeutische vervolging, is er geen foto, voor mij. Dat laatste staat gelijk aan martelen. Men zou dan kunnen zeggen dat deontologen voor foltering zijn! Ik verkies een mooie dood boven een lelijke, en nog meer boven een marteling die beweert de dood te voorkomen! Therapeutische overkill is ook een belediging voor al diegenen die in de bloei van hun leven sterven. Onder het mom van « beschaving » is het integendeel onbeschrijflijk barbaars! Als ik een lotsgemeenschap voel met anderen, is het idee alleen al om daarvoor te sterven geen opoffering; mijn leven gaat door in het gemeenschappelijke. Men sterft om zichzelf voort te zetten in anderen. Het is een meervoudig zelf, geen egoïstisch zelf, een trans-individuele zeepbel, als je wilt spreken zoals Sloterdijk. Maar ondanks de bezweringen is er weinig gevoel van solidariteit in deze maatschappij, waarvan de sinistere en komische prestatie erin bestaat de zorg voor de ander te culmineren in haar vermijding!

B. L.: Ik zou willen beweren dat atheïsme in deze pandemische omstandigheden geen voordeel is, omdat men zich in een zuiver afstompend materialisme bevindt, waar de enige tastbare werkelijkheid het eigen biologische leven is, waaraan men zich des te meer vastklampt en voor het behoud waarvan men eist dat de hele maatschappij « zichzelf in vieren snijdt ».

J.-F. G.: Het klassieke of « materialistische » atheïsme (in werkelijkheid de-animistisch, want de dode materie van de atheïsten is geen materie) is slechts in schijn het tegendeel van de « grote » godsdiensten. In werkelijkheid zijn deze godsdiensten tegen-godsdiensten, volgens Latour, of afgeleide godsdiensten volgens de egyptoloog Assmann: als datgene waar je voor zorgt — een zeer elegante definitie van Latour, alweer, van godsdienst — je doet wegvagen waar anderen voor zorgen, en dit is het hele punt van het veroveren van godsdiensten, dan installeer je de hel op aarde. De aarde wordt ontdaan van haar krioelende belangen ten gunste van een ongrijpbare nawereld en de vernietiging van elke aardse samenstelling van die belangen; dat de hemel bovendien leeg is, verandert niets aan de zaak: atheïsme volbrengt even zeker tegengodsdienst als deze, met als vreselijk bijkomend gevolg dat geen vuile belofte van een nawereld meer wordt nagekomen. Atheïsten zaaien dezelfde hel als de tegen-religies, waaruit zij voortkomen en waarvan zij de gruwelen op de een of andere manier zuiveren. Maar Bataille en Reich hadden dit alles allang gezien; wij moeten de echte revolutionaire auteurs van de 20e eeuw herlezen.^de eeuw!

B. L.: We moeten een transcendentie postuleren. Als men in immanentie is, is het wanhoop, en bijgevolg bestaat het risico dat men zich in de armen van dokters en deskundigen werpt zonder onderscheidingsvermogen…

J.-F. G.: Wij kunnen ons een trans-individuele immanentie voorstellen, met geen andere achterwereld dan de gemeenschappen waaruit wij voortkomen en waarin wij gereïncarneerd zijn. Het is mogelijk niet te wanhopen zonder in God te geloven, maar door zorg te dragen voor onze werelden en tegelijkertijd om te gaan met die van anderen, en niet alleen met het eigen kleine omhulsel. Er is een wanhopig atheïsme dat kan worden gecompenseerd door het oceanische gevoel van Romain Rolland. Trans-individuele immanentie redt religieus gevoel terwijl het alle pantheons wegvaagt. Maar uiteindelijk zijn immanentie als datgene wat zijn principe in zichzelf heeft — mits dat « zelf » wordt opgevat als de mogelijke samenstelling van alle « zelven », Gaia, kortom — en transcendentie, niet als datgene wat buiten het zintuiglijk-intelligente ligt, maar als het (trans-)overschrijden van individuele grenzen voor datgene wat in de ogen van individuen als aards geldt, niet alleen heel goed… met elkaar te verenigen, maar kenmerken zij ook op complementaire wijze een vernieuwde religieuze visie, die in de religie het vermogen opneemt om met alle andere samen te stellen.

B. Om uit deze sleur te komen, hebben we een  aggiornamento wereldwijd. Helaas, de massa’s hebben zich integendeel laten manipuleren door een psychobiologische macht die hun de deontologie van het opportunisme heeft verkocht, weddend dat dit het discours is dat zal werken. En het werkte! Hij is erin geslaagd om de massa’s op hun kop te zetten, na decennia van hyper-individualisme…

J.-F. G.: Maar welke deontologie? Welk tegenargument? Deze schapen van Panurge commanderen alleen in de politiek opgewekte terreur om in hun enige en ellendige individuele omhulsel bereikt te worden, zoals Hegel zei. Waar is de oplossing van de continuïteit met het liberalisme? Het is de apotheose van het atomisme, integendeel! Immuniteit als de enige religie ten koste van de hele com-muniteit: zorg voor mij, vermijd mij! Dit is de Kroon der schepping, om de ironische titel van de rockgroep Jefferson Airplane te gebruiken, de apotheose van deze volbrachte moderne thanatocratie (nou ja, volbracht, zou ik zeggen: laten we echt verder gaan…). Een im-munitarisme dat des te blinder is omdat het zijn maximale blootstelling negeert, niet aan de macht van anderen, zoals in het com-munisme, maar aan de vernietigende macht van het kapitaal gewapend met zijn staat (zijn « Republiek » enz.).

B. Utilitarisme is een consequentialisme…

J.-F. G.: Ja, maar de regeringen houden zich niet bezig met alle gevolgen van hun beheerskeuzen, zoals faillissementen, depressies, zelfmoorden, ook van kinderen, en echtscheidingen, die niet de minste traumata zijn. Ze hebben een reeds bestaande situatie verergerd. Hoe ver zullen zij gaan in het inenten van de individualistische plaag, terwijl zij solidariteit prediken? Het toppunt van sociabiliteit is het vermijden van anderen om hen te beschermen. Is er ooit een completere perversie van alle intelligentie geweest? Het is komisch in zijn absurditeit, maar ook Orwelliaans. Dit zou de stelregel kunnen zijn van een chemisch zuiver liberalisme: zorg voor anderen, blijf van hen af!

B. L.: Er is ook een omkering van Eros en Thanatos, want in de heersende opvatting zijn de apostelen van Thanatos degenen die zich niet willen houden aan de « sanitaire » maatregelen. Thanatos daarentegen is te vinden in al die hygiënisten, die pandemisten die het leven willen verhinderen in de naam van « het leven ». Zij zijn dragers van de dood, niet alleen de sociale dood, maar tot slot de dood van lichamen, die van anderen en die van henzelf, aangezien de mens, door hem authentieke banden te ontnemen, langzaam sterft. Dit was duidelijk in de verpleeghuizen in 2020.

J.-F. G.: Absoluut. Door de dood uit te bannen, hebben we hem eindelijk aan de macht gezet. Dit is het covidisme van de covids en van alle geïnoculeerden, zoals de bioloog Kaarle Parikka zegt. Verberg deze dood die ik niet kan zien! De beste manier om het te verbergen is het te laten regeren, het in het leven zelf te installeren door alle banden te verbreken. De aan de macht zijnde dood is het leven van de levende doden, dat wil zeggen van de levende mensen die door de vernietiging van alle banden aan de dood zijn beloofd; op den duur is het toch de ware dood die triomfeert, maar niet alleen bij de enkeling, zoals in de verschrikkelijke visie van de moderne atheïsten, maar bij alles: de dood die zal triomferen zal niet meer denkbaar zijn als een moment in het leven van de soort, want hij zal de soort zelf treffen. « Onze totalitaire beschaving, met haar neiging tot totale overheersing, gebaseerd op de uitroeiing van herinneringen en de overdracht van het verleden als bevruchting van de toekomst, kan de ware dood niet aanvaarden, die op obscene wijze de leegheid van deze eigenlijke beschaving onthult. Deze verdrijving van de dood, die slechts het werk is van de dood aan de macht, « de » dood die zich blindelings in zichzelf beweegt, zoals Hegel zei van de industriële « markt » die voor zijn ogen opkomt, verzekert in feite zijn triomf voor de soort zelf: niet alleen in de figuurlijke zin van een leven zonder betekenis omdat het geen verbanden heeft tussen zijn afzonderlijke momenten, maar omdat een leven dat niets verbindt, gedoemd is tot de totale dood. De dood van de macht van deze beschaving van de levende doden, die niets minder dan eeuwigdurend is, luidt in werkelijkheid slechts het verdwijnen van de soort in…

B. L.: In Frankrijk-Cultuur heeft Jean-Pierre Dupuy verklaard dat de dood een absolute exterioriteit is, en dat er geen sprake van kan zijn haar te beschouwen als deel van de cyclus van het leven. Nog een intellectueel die gevallen is in het Covidiaanse geloof…

J.-F. G.: Je bedoelt, in imbeciliteit! Als wij denken dat alles ophoudt als wij sterven, als niets waarvoor wij hebben gewerkt in stand wordt gehouden, ons overleeft en doet overleven, welke zin kunnen wij dan nog aan ons leven geven? Wat jammer om denkers die ooit zo doordringend waren in verval te zien raken…

B. L.: Wat op de achtergrond van de hele zaak speelt, is de angst voor de dood, die vervolgens wordt gerationaliseerd, in Freudiaanse zin, in toespraken, argumenten, houdingen…

J.-F. G.: Ik denk dat de angst voor de dood evenredig is met de leegte van de huidige levens. Hoe leger het leven, hoe meer we terecht bang zijn het te verlaten en definitief in de vergetelheid te raken.

B. L.: Dat is wat die oude nihilist Roland Jaccard zegt: hoe ellendiger je leven is, hoe meer je je eraan vastklampt. Zoals de psychiater Jean Furtos zegt: geobsedeerd zijn om niet te sterven helpt niet om te leven.

J.-F. G.: Een leven verstoken van diepe en blijvende vreugden is de kern van het probleem. Dit is wat het kapitalisme heeft bevorderd met het calvinisme en zijn algemene beperking met het oog op een te openbaren predestinatie. Deze psychose is aan de macht gekomen. Max Weber had gelijk, hoewel hij abject oordeelde dat dit niets afdeed aan de superioriteit van het Westen. Niets minder dan calvinistische terreur was nodig om deze wereld te doen ontstaan, die niet ziek is, alsof zij ooit gezond was geweest, maar eenvoudigweg monsterlijk — een monster is een steriel individu dat geen nageslacht kan nalaten — en die voor onze ogen gelukkig aan zijn einde komt, elke dag zekerder.

Interview door Bernard Legros, mei 2021.