IBIZA: PRACHT EN PRAAL BOVEN DE GROND

Als paroxysme van de vlucht in uiterlijkheden en het oppervlakkige in een maatschappij die geen zin meer heeft, is het eiland Ibiza in enkele decennia een symbool van feest en vrijheid geworden. Deze mythe van het « Isla blanca » berust echter op een illusie die voorbijgaat aan alles wat haar mogelijk maakt.
In dit opzicht vormt Ibiza een interessant studieobject waarvan de lessen ons kunnen helpen onze samenleving in het algemeen beter te begrijpen⁽¹⁾.

Na een treinreis van meer dan 12 uur vanuit Brussel ligt de boot naar Ibiza in de haven van Valencia te wachten op een overtocht die bijna 6 uur zal duren. Valencia per spoor bereiken vanuit de Belgische hoofdstad, waar de « ecologische » retoriek van de eurocraten vandaan komt, is op zich al een ervaring die in tegenspraak is met de woorden, en die aantoont dat het vliegtuig in de intra-Europese ruimte niet op het punt staat te worden vervangen door de trein. Dus als je in de winter te weinig zon hebt, kun je misschien een kaartje naar Ibiza vinden voor 15,45 Zwitserse frank enkele reis, en 2,45 frank de andere kant op⁽²⁾… goedkoper dan de bus, of een paar kilometer met de nu onvermijdelijke elektrische scooters. Traditiegetrouw meten de politieke actoren — in de letterlijke zin van « zij die spelen » — de zaken alleen af aan de maatstaf van het geld en nemen zij op geen enkele wijze nota van de ernst van de situatie waarin de mensheid zich bevindt, waarbij zij definitief « deDe staat als een absolute lastpost ⁽³⁾ en een instrument in dienst van de vooruitgang, en dus van het kapitaal.

Het zal geen verbazing wekken dat de luchthaven van Eivissa Sant Josep het beeld geeft van deze paraffine-overmacht, met zo’n 7.500.000 passagiers en 75.000 vliegbewegingen per jaar. De start- en landingstijden van de luchthaven zijn evenredig met de behoefte aan vervoer van toeristisch vee: 24 uur per dag, 7 dagen per week. Waar de mensen zich ook komen ontspannen, zij mogen geen tijd verspillen aan het vervoer⁽⁴⁾, waarbij de snelheid van het reizen paradoxaal genoeg duidelijker de breuk aangeeft tussen plaatsen van leven waar het werk overheerst en plaatsen van vrije tijd waar men het eerste probeert te vergeten. Als u zich niet onder de « mensen » wilt mengen, wordt u de oplossing van het privévliegtuig voorgesteld, waarmee u gemakkelijk van Ibiza, Palma de Mallorca (35 minuten), Barcelona (45′), Valencia (45′) zult kunnen komen. En als de Franse hoofdstad u bevalt, kunt u er in slechts 2 uur en 10 minuten zijn.

Dit is wat sommige van de populairste DJ’s van het eiland verkiezen te doen, waaronder Bob Sinclar, wiens echte naam Christophe Le Friant is, die tijdens de zomer en elke zaterdag  » een reeks setsdoet tussen Ibiza en Mykonos » ⁽⁵⁾. Op het eiland zijn de discjockeys de goden die de gelovigen 24/7 laten dansen, met vergoedingen die in verhouding staan tot hun roem: David Guetta ontvangt tussen €150.000 en €250.000 per avond (tot €450.000 voor privéfeesten), Bob Sinclar zegt dat hij tussen de €15 ontvangt.Bob Sinclar beweert tussen de 15.000 en 50.000 euro te ontvangen, maar dat lijkt een minimum voor de man die het volkslied van Star Academy componeerde en die tijdens de Franse feestdagen op 14 juli 2014 in Valenciennes 150.000 euro ophaalde, waarbij de stad een korting kreeg op de 500.000 euro die de ster aanvankelijk had gevraagd. DJ’s zijn niet de enige multimiljonairs die genieten van Isla Blanca en haar pracht: Shakira, Leonardo DiCaprio, Lionel Messi, Johnny Depp, Christina Aguilera, Justin Bieber, Paul McCartney…

Degenen die voor hun levensstijl meer dan anderen een hoge olieproductie nodig hebben, geven er echter de voorkeur aan dat de winning niet in de buurt van hun villa’s plaatsvindt. Toen het bedrijf Cairn Energy in 2010 vier olie-exploratievergunningen kreeg, waarvan sommige rond de Balearen, ontstond op Ibiza een ongekend volksprotest, dat uitmondde in een demonstratie van meer dan 10.000 mensen. Natuurbeschermers, vissers, toeristen, omwonenden en sommige politici verzetten zich tegen het project. Schaamteloos en met een zekere ironie, sluiten sommige beroemdheden zich aan bij de strijd. Paris Hilton, de schandalige jetsetter en achterkleindochter van Conrad Hilton, oprichter van de Hilton hotelketen, twittert « Ibiza is in gevaar  » terwijl ze op alle netwerken pronkt met haar luxueuze leventje als luie erfgename. Anderen, zoals Kate Moss of Pete Tong (Britse DJ), plaatsen een foto op het internet met een « Ibiza says no « ‑bord ⁽⁶⁾. Maar wat de zoveelste roddel in de celebritypers lijkt, onthult een vorm van schizofrenie die eigen is aan onze samenlevingen, gesymboliseerd door de « sterren » en hun overmoed, die mercantiele en onverzadigbare VIP’s die ongestoord willen genieten maar niet zien wat hun genot mogelijk maakt, die genieten van de gevolgen van de koolstofmaatschappij maar de oorsprong ervan vergeten. Dit zijn wat Jean Baudrillard de« grote verk wisters » noemde, die « de grote verkwisters » zijn. Al die grote dinosaurussen die de krantenkoppen halen in tijdschriften en op TV, het is altijd hun leven in overdaad, en de virtuositeit van monsterlijke uitgaven die in hen verheerlijkt wordt. Hun bovenmenselijke kwaliteit is hun potlatch geur. Aldus vervullen zij een zeer specifieke sociale functie: die van sumptuaire, nutteloze, buitensporige uitgaven. Zij vervullen deze functie bij volmacht, voor het gehele maatschappelijke lichaam, zoals koningen, helden, priesters of de grote parvenu’s uit vorige tijdperken  » ⁽⁷⁾.

In een staat van cognitieve dissonantie willen deze uitzinnige consumenten van moderne olieproducten hun tanks vullen, maar weten niets van de vernietiging die de winning duizenden kilometers verderop met zich meebrengt, waar  » Het kraken van machines vult de steppe leegte. De toren lijkt te leven. Men denkt aan de ruggengraat van een metalen monster; men moet zich voorstellen hoe de boorkop zich op 4000 meter diepte in de ondergrond graaft, zich in de badolieten vastbijt en de aardlagen doorboort. Spoedig — over twee dagen, over twee weken — zal het het gasreservoir raken dat in het gesteente begraven ligt. De ether onder druk stroomt dan door de kolom, en een regelaar regelt de injectiesnelheid. Een pijp zal de put verbinden met een hoofdgasleiding; gas zal de rustplaats van de plooien verlaten voor een wereld waar mannen zonder van deze saga op de hoogte te zijn een knop zullen omdraaien om een ei te koken  » ⁽⁸⁾… of in hun lederen fauteuils zitten en naar een van Ibiza’s beroemdhedenfeesten vliegen. Zij lijken zich niet eens bewust te zijn van hun grote tegenstrijdigheid: indertijd zei de leider van de regering van de Balearen, José Ramon Bauza, in het openbaar : « De olie van de Balearen is het toerisme  » ⁽⁹⁾. Hij vergat de rest van de redenering: « Toerisme is olie « , en op een dag zal het nodig zijn in Ibiza te boren als het model dat hij en zijn trawanten voorstaan niet verandert. Zij zullen dan begrijpen tegen welke prijs hun manier van leven is gemaakt.

Wij zijn dus in de heerschappij van het off-ground genot, van de voordelen zonder de schade, zoals de honderden toeristen die de zonsondergang bij het Café del mar vastleggen met honderden smartphones, in een paradoxale sfeer van vreugdevol einde van de wereld, ver van de Foxconn-werkkampen. Weten zij wel dat zij op een dag zullen uitdoven, en de zon ook?

DE IBIZA SHOW

Op deze plaatsen is er een soort psyche die op elkaar reageert: multimiljonairs « grootverspillers », die profiteren van deze kortstondige glorie die ze voortdurend vrezen te verliezen, laten horden toeristen dansen, die de glorie bij volmacht beleven, op de vlucht voor de inauthenticiteit van hun bestaan. Zij zijn de nieuwe Narcissus, van die Narcissus die de klassenmaatschappij bekrachtigt door haar adoratie van degene die domineert, en die « de maatschappij in twee groepen verdeelt: aan de ene kant de rijken, machtigen en vermaarden, aan de andere kant de kudde  » ⁽¹⁰⁾. Het geheel produceert deze ideologie die verspreid wordt via het spektakel, een groot ostentatief moment van overdaad, behoefte en geld, dat de « verarming, knechting en ontkenning van het echte leven  » markeert ⁽¹¹⁾. Zouden de gelovigen op deze wijze ter communie gaan in de trendy clubs van Ibiza als de nieuwe priesters, de DJ’s, voor hen niet de pracht, praal, overdaad en weelde vertegenwoordigden waarvan zij dromen? In het centrum van Ibiza, in de buurt van de nachtclubs, geeft het zitten en kijken naar de feestvierders die in latentie voorbijgaan, een vreemd gevoel dat de wezens verloren zijn in de beelden, er fysiek zijn maar niet aanwezig.  » De vervreemding van de toeschouwer van het beschouwde object (dat het resultaat is van zijn eigen onbewuste activiteit) wordt als volgt uitgedrukt: hoe meer hij beschouwt, hoe minder hij leeft; hoe meer hij aanvaardt zich te herkennen in de dominante beelden van de behoefte, hoe minder hij zijn eigen bestaan en verlangen begrijpt « . ⁽¹²⁾. Maar hebben zij er wel aan gedacht dat een DJ in twee uur mixen 341 keer het minimumloon kan verdienen, d.w.z. 28 jaar van het minimuminkomen?

Ibiza, in zijn ostentatief delirium, helpt ons het heden te lezen, maar vooral de historische fundamenten te begrijpen waarop het is gebouwd. Want als het eiland in de jaren zestig werd overgenomen door hippiejongeren uit de hele wereld die zich verzetten tegen de staat, de oorlog, het gezag en de consumptiemaatschappij, en pleitten voor een vrij leven vol muziek, seks, drugs en zelfontdekking, dan is wat het eiland is geworden onderdeel van de continuïteit van een hedonistisch laissez-faire dat de voorloper is van de cultuur van narcisme die de nachtclubs vandaag de dag vult. Pier Paolo Pasolini beschrijft deze indruk goed wanneer hij de « harige mannen  » voor het eerst ontmoet in de lobby van een hotel in Praag, door ze in zijn woorden te laten spreken: «  ».Wij zijn een perfect masker, niet alleen vanuit fysiek oogpunt — door onze ongeordende manier van zweven lijken alle gezichten op elkaar — maar ook vanuit cultureel oogpunt: men kan inderdaad heel gemakkelijk een rechtse subcultuur verwarren met een linkse. Kortom, ik begreep dat de taal van het haar niet langer linkse « dingen » uitdrukte, maar iets dubbelzinnigs, rechts-links, wat de aanwezigheid van provocateurs mogelijk maakte « . Pasolini voegt daaraan toe:  » De subcultuur van de macht heeft de subcultuur van de oppositie geabsorbeerd en zich eigen gemaakt: met duivels vakmanschap heeft zij deze geduldig omgevormd tot een mode die weliswaar niet fascistisch in de ware zin des woords kan worden genoemd, maar toch zuiver « extreem-rechts  » is ». ⁽¹³⁾. Het dubbelzinnige aspect van de hippiebeweging, gecombineerd met haar libertaire cultuur, beloofde een snelle heropleving door het kapitalisme. De oude rebellen werden de nieuwe aangepaste, niet dat dit een teken van afwijzing was, maar veeleer van een « carrièrepad » dat schaamteloos naar het bedrijfsleven zou leiden . Dit is het geval met Jerry Rubin, een Amerikaanse medeoprichter van de hippiebeweging die van antimilitarisme overging naar Reaganisme en vervolgens ondernemer en een van de eerste investeerders in Apple werd. Zoals Guy Hocquenghem zei over de Franse elite die « van de Mao-kraag naar de Rotary  » is gegaan: « U bent, als ik dat zo mag zeggen, reactionair geworden door conformisme, net zoals u links was door conformisme  » ⁽¹⁴⁾.

Ibiza is dus een model van deze historische metamorfose, gekenmerkt door de overgang van de nieuwe permissieve zedenleer, die volgde op de vorige periode van repressie, naar een hyperconsumptieve maatschappij, waarvan het de kiemen droeg. Want om zich snel te kunnen uitbreiden en van iedereen een consument te maken die beantwoordt aan de nieuwe behoeften die werden gecreëerd, had de maatschappij van na Trente Glorieuses een individu nodig dat bereid was « ongehinderd te genieten », ver van de gematigdheid en het gevoel voor grenzen die het naoorlogse individu nog kenmerkten. Op het eiland isovermoed de maat van alle dingen: een overvloed aan nachtclubs waar 24 uur per dag gedanst kan worden, een extravagante kledingstijl, naakte lichamen, make-overs en tatoeages. Hier veinst men een onbeperkte vrijheid, een vorm van authentieke expressie van het wezen dat kan doen wat hij wil, « eindelijk », terwijl hij het hele jaar zijn natuur zou onderdrukken. Maar het is integendeel op een mimetische manier dat het individu hier handelt, ontsnappend aan de routine van het leven in tentoonstellingen die, in plaats van er tegenin te gaan, de zuiverste uitdrukking zijn van deze vervreemding.

Dit klinkt vals, net als de opstanden van de kleinburgerij in mei ’68, die de weg vrijmaakten voor de excessen van vandaag:  » De zogenaamde bevrijding van de meningsuiting weegt op hen veel zwaarder dan zij toegeven; de vooringenomenheid van de communicatie maakt hen inauthentiek. Ze spelen vals. Ze laten elke nieuwe doorbraak op een déjà vu lijken. Hun rehabilitatie van het lichaam, bijvoorbeeld, is weinig meer dan een nieuwe, vaag romantische, vaag anarchistische laksheid. Door de ketenen van puritanisme en hypocrisie te doorbreken, door seksualiteit en genot te benoemen, door te wijzen op de neurose die gedijt in de schaduw van de godsdienst, door in zijn minst weerlegbare eenvoud de gelijkheid van man en vrouw te belichten, draagt het ongetwijfeld krachtig bij tot een bevrijding waarvan alleen de farizeeërs en de berustenden de urgentie kunnen ontkennen. Maar zij doen niet veel meer dan symmetrisch het toegestane tegenover het verbodene stellen, opstand tegenover onderdrukking; zij veranderen de betekenis van vervreemding meer dan dat zij haar afschaffen. Zij eisen het recht op plezier en zoeken naar manieren waarop de sociale organisatie aan deze eis zou kunnen voldoen. Op die manier vergemakkelijken zij de taak van de consumptiemaatschappij, die cynisch zal reageren door erotiek te bagatelliseren om de producenten volgzamer te maken. Het was niet deze mercantiele toegeeflijkheid, deze losgekoppelde zinnelijkheid waarvan de meest vrijgevigen droomden, maar van een wereld die in staat zou zijn geleidelijk de taal van het lichaam te leren, van een menselijkheid die haar een eminente plaats zou toekennen in de opbouw van het geluk, die de amoureuze ontmoeting tot een van de essentiële levenswijzen zou maken, die eindelijk als zodanig erkend en uitgedrukt zou worden  » ⁽¹⁵⁾.

LICHAMEN ALS ADVERTENTIERUIMTE

Op Ibiza spreken lichamen niet meer, ze geven zich bloot. Objecten die worden gereïficeerd als consumentenoppervlakken, zij tonen hun tatoeages als merken op billboards. Deze warenlichamen ontwikkelen zich in ruimten waarin zij zichzelf beoordelen, evalueren en vergelijken, en bestaan alleen in de blik van de ander, die alleen herkend wordt aan de spiegelfunctie die hij of zij vervult.  » Wij allen, acteurs en toeschouwers, leven omringd door spiegels; daarin trachten wij onszelf te verzekeren van onze macht om anderen te boeien of te imponeren, terwijl wij angstvallig op onze hoede blijven voor onvolkomenheden die afbreuk zouden kunnen doen aan de verschijning die wij willen maken. De reclame-industrie moedigt deze zorg voor de schijn opzettelijk aan  » ⁽¹⁶⁾. Onvolmaakte lichamen, volgens de canons van de consumptiemaatschappij, worden opnieuw gemaakt, zoals men een inadequaat voorwerp zou veranderen: borsten, billen, monden… Het gefragmenteerde lichaam, voorgesteld als een machine die uit verschillende delen bestaat, streeft naar « perfectie », waarbij elk van de door de technologie verbeterde delen tot dit doel bijdraagt.

Maar behalve een indruk van vrijheid zijn de tentoongestelde lichamen niettemin een teken van beïnvloed gedrag dat dieper uitdrukking geeft aan « het gevoel dat het ik een acteur is die voortdurend door vrienden en vreemden wordt gadegeslagen  » ⁽¹⁷⁾. Hier, meer dan elders, is er deze permanente tentoonstelling van het zelf, dit narcistische experimenteren waarvan het eigen lichaam het object is, een gevolg van een wereld waar  » reclame moedigt zowel mannen als vrouwen aan om de schepping van hun zelf als de hoogste vorm van creativiteit te beschouwen (…) Zowel mannen als vrouwen moeten een aangenaam beeld van zichzelf neerzetten, en zowel acteurs als kenners van hun eigen optreden worden « . ⁽¹⁸⁾.

Te midden van de strasstenen en halfnaakte lichamen, valt een oude Ibizaan op in de nacht. Hij verkoopt loten voor de eindejaarsloterij van de navidad. « Ik krijg maar €300 per maand aan pensioen « , het is onmogelijk om op Ibiza te leven van dat soort geld, vooral als je geen eigen huis hebt. Het massatoerisme heeft de zomerverhuur aantrekkelijker gemaakt voor buitenlanders met meer koopkracht dan voor de plaatselijke bevolking die het hele jaar door woont. Deze vorm van discriminatie, waarbij het recht op huisvesting wordt ontzegd, volgt dezelfde logica als het Airbnb-model dat, door te profiteren van de verhuur van privéaccommodatie voor het hoofddoel van toeristische bezoeken, het aantal voor permanente verhuur beschikbare accommodaties in Praag, Lissabon, Barcelona, enz. vermindert, wat mechanisch bijdraagt tot een stijging van de huurprijzen. In een context van ontmanteling van de sociale staat is dit een nieuwe manier om het verband te verbreken en een legitieme opstand uit te stellen door iedereen « vrij » te laten om niet in de armoede te vervallen door zijn woning te huren — of onder te verhuren.

PARADOX VAN HET TOERISME

Aan de voet van de Piscis, een van de grote hotels in Sant Antoni de Portmany, liggen lege lachgaspatronen:  » Ze zijn hier overal, elke dag. Soms gooien jongeren ze van hun balkon en beschadigen ze onze auto’s « Ons is verteld door een autoverhuurbedrijf naast het hotel dat « jonge mensen van het ene balkon naar het andere springen en vallen, wat een van de doodsoorzaken is voor toeristen hier « . Lachgas is het samengeperste lachgas dat door sommige Afrikaanse straatverkopers aan het eind van een ketting wordt uitgestald, ongetwijfeld om de toeschouwers erop te attenderen dat zij deze nieuwe drug, die vooral in Engeland een rage is, kunnen verkrijgen⁽¹⁹⁾. In een staat van dronkenschap of onder invloed van drugs doen sommige mensen aan wat bekend staat als balconying, d.w.z. springen van het balkon van de kamer in het zwembad of op een ander balkon. Sinds juni zijn ten minste één Belg, één Duitser, één Engelsman en één Australiër getroffen: één dode, één in kritieke toestand, twee gewonden… en er zullen er nog bijkomen tot ten minste eind september.

Wij willen onze ogen sluiten voor dit Ibiza, symbool van de moderne waanzin, paroxisme van een maatschappij op drift die door niets lijkt te kunnen worden tegengehouden en waar jongeren zich voor enkele zomermaanden verliezen in een vorm van ontsnapping aan de werkelijkheid, een eilandruimte waar het toerisme als voornaamste economische activiteit wordt aangeboden op een plaats die tussen oktober en april « dicht » is. Het massatoerisme is er, imponerend maar « verplicht » voor de plaatselijke bevolking; zoals een taxichauffeur het halfhartig uitdrukte: « Ik zou voor geen goud in het centrum van Sant Antoni gaan wonen, aan het eind van de dag ga ik naar huis, dat is waar ik rust ». Dit is de paradox van de toeristenindustrie, die de plaatselijke bevolking haat omdat zij alles verstoort, maar waar zij niet zonder kan omdat zij in hun levensonderhoud voorziet. Op een eiland dat het grootste deel van zijn verbruik importeert, is het echter pikant te denken dat een onvermijdelijke terugkeer naar de realiteit zou plaatsvinden in geval van olieschaarste, terwijl het leven zoals het daar wordt gedaan niet langer dan 3 dagen zou kunnen worden gehandhaafd zonder het kostbare zwarte goud…

Alexandre Penasse