Het licht aan het eind van de tunnel is het licht van de trein. Open brief aan Yves Cochet

Met zijn boek Devant l’effondrement lijkt Yves Cochet te ontkennen dat er nog tijd is om enig politiek initiatief te ontplooien om de aan de gang zijnde ramp te stoppen en de landing in goede banen te leiden van de waanzinnige megamachine die moderniteit en vooruitgang heet, en die in werkelijkheid verwoestend, verwoestend en misvormend is. Maar hier en daar, in zijn rijke, levendige, goed gedocumenteerde en paradoxaal verkwikkende tekst, duikt de subtiele ontkenning van dit openlijke defaitisme op — een terugkeer van het verdrongene verplicht! Hier willen wij in de bres springen van de tegenstrijdigheid. Niet uit optimisme — de wortelen zijn natuurlijk gaar — maar omdat de wens blijft bestaan, als een spel van de verbeelding, voorbij de voor de hand liggende annulering van elke kans om te worden uitgevoerd. Laten wij dus het programma schrijven en een zucht van verlichting slaken na Marx en zoals hij: diximus et salvavimus animas nostras. We zullen dood op onze voeten zijn, maar niet ondood.

Beste Yves Cochet,

U slaagde erin ons (extreem) sympathiek te maken tegenover een (ex-)lid (niet zomaar een lid, maar zowat het enige) van om het even welke Europese regering sinds onze « politieke geboorte » (eind jaren zeventig) met uw fameuze artikel in Libération en overgenomen door de décroissant krant Kairos sinds.

Nu we uw Facing Collapse hebben gelezen, zijn we overtuigd van de noodzaak tot samenwerking. Ongeveer een jaar geleden begonnen we te werken aan een concept van een crash-programma (wij zouden zeggen: een landingsprogramma) van een klassieke partitie (met hoofdstukken over « defensie », « demografie », « landbouw », « onderwijs », « stadsplanning », « werkgelegenheid », « mobiliteit », « energie », enz.), die door een zo groot mogelijke kring van contra-experts in de Europese Franstalige wereld zou moeten worden uitgebroed (waarna de andere Europeanen uiteraard zou worden verzocht de partitie aan hun eigen taal aan te passen), en wel binnen een redelijk tijdsbestek. Laten we wel wezen, vanuit onze Brusselse woestijn, en zoals onze collega en kameraad Bernard Aspe zegt, de wereld reageert niet, wie had dat gedacht (u ongetwijfeld) — de kleine wereld van de eerste concentrische cirkel, tenminste. Gelukkig zijn er cirkels voorbij de eerste (of de laatste, afhankelijk van de situatie).

Als gevolg van dit beschaamde of vijandige stilzwijgen dat wij willekeurig op onze « militante » bijeenkomsten aantroffen, of liever gezegd in weerwil van elke institutionele militantheid (helaas!), hebben wij een oproep opgesteld die afgelopen zomer in Millevaches is verdedigd tijdens de studieweek van de Écoles de la terre, die onder meer door de Éditions Dehors werd georganiseerd en waarin Latour, Hache, Wahnich, Aspe, Patrick Degeorge (van aan de Antropoceen-school in Lyon) en vele andere onderzoekers, activisten, neo-urorealisten enz. Wij hebben deze oproep voornamelijk opgevat in de richting van die diffuse contra-expertise die wordt gevormd door de grote familie die zichzelf negeert (of liever verwaarloost, de concurrentie verplicht) van geleerden die min of meer gunstig zijn verspreid in het pedagogisch-wetenschappelijk systeem en die sterke anti-systemische sympathieën voelen zonder vaak de gelegenheid te hebben deze volledig tot uitdrukking te brengen, en bijna nooit in het openbaar. Het doel is haar te overtuigen van de noodzaak om mee te werken aan de ontwikkeling van dit crashprogramma. Deze oproep wordt pas verzonden nadat de basis van dit programma is geschreven. De opeenvolgende desillusies sinds eind 2019 hebben onze schrijfkoers echter onderbroken. Maar maakt niet uit, deze ontgoocheling valt weg bij het lezen van jou.

Natuurlijk beweert u vrij te zijn van elk politiek perspectief dat streeft naar wat wij een gecontroleerde landing noemen (die u « zacht » noemt, blz. 33, om het onmogelijk te maken) in tegenstelling tot een spontane en chaotische ineenstorting. Dus, op p. 150 dat « de stappen om zich aan deze toekomst aan te passen dus eerder door noodzaak dan door wilskracht zijn ingegeven », als om uw speculatie van elke politieke verplichting te ontdoen — is dit mogelijk? Maar dan voegt hij eraan toe: « behalve om het lijden en de dood in de komende drie decennia tot een minimum te beperken ». Dit betekent dat je verlangen naar impact — wat is politiek anders? — verschijnt weer zodra het zogenaamd is weggeveegd.

Beter, p. 142 reeds las u dat « de voedselcrisis vergelijkbaar zal zijn met die welke de inwoners van Cuba hebben doorgemaakt onmiddellijk na de val van de USSR in 1991 », waarna u uitlegt hoe de Cubanen de situatie hebben verholpen, om niet te zeggen dat er geen instorting was, maar dat is wat we begrijpen uit het lezen van jou. Het misschien onopgemerkte gevolg van wat u zegt over Cuba is dat een wereldmacht… planner (hoe betwistbaar ook in zijn tropische vorm), in een situatie als die waarmee wij mooie « marktvriendelijke » liberalen te maken zullen krijgen, slaagt erin de instorting te vermijden door een pilootlanding te maken. Van daaruit beweren dat Cuba moet worden geïmiteerd is een stap die wij uiteraard niet zullen zetten, tenzij wij imitatie altijd als inventief beschouwen, met Tarde.

Met andere woorden, er lijkt slechts één stuk papier te zijn tussen uw « niet-politieke » aanbevelingen… en de mogelijke politieke aanbevelingen. Onze vraag is dus: waarom het element « Staat » niet (meer?) opnemen in de reeks factoren van transformatie — de minst rampzalige mogelijk — als niet omdat u er ervaring mee hebt, die volgens u rampzalig is (en wij hebben er geen moeite mee u te geloven)? Dat deze staat in wezen de nationale arm is van een geglobaliseerde productivistische gangsterocratie lijdt geen twijfel. Maar tenslotte investeren revoluties (het tegendeel van wat u terecht « reformisme » noemt) in principe altijd in dit apparaat van massale overlast (de rechterhand: productivisme, repressie, enz., en de Bourdieuaanse linkerhand is slechts liefdadigheid of egoïsme, dat nu aan het verdwijnen is) om het te neutraliseren, d.w.z. om het te laten functioneren in omgekeerde richting van zijn gewone taken en om het te laten werken. — Maar tenslotte investeren revoluties (het tegendeel van wat u terecht « reformisme » noemt) in principe altijd in dit apparaat van massale overlast (de rechterhand: productivisme, repressie, enz., en de Bourdieuan linkerhand is slechts liefdadigheid of evertarisme, dat nu aan het verdwijnen is) om het te neutraliseren, dat wil zeggen om het te laten functioneren in de tegenovergestelde richting van zijn gewone taken en om het te laten bijdragen aan doelen die volkomen nieuw en « afwijkend » zijn vanuit het gezichtspunt van zijn vroegere huurders.

Uw aarzeling blijkt in feite uit blz. 9, waar u zegt: « Als ik vandaag een van deze oriëntaties zou moeten aangeven, op wereldschaal, dan zou dat zijn: het organiseren van de stadsvlucht en de aanleg van bioregio’s die veerkrachtig zijn in termen van voedsel en energie. Er zijn andere interventies van u op Youtube waar u dergelijke voorstellen doet met het scepticisme van een gebroeide kat. Kortom, het opgeven van het beleid, waar u de loftrompet over steekt, doet u in feite slechts met tegenzin.

Wij zouden u kunnen blijven citeren om deze oscillatie tussen verzaking en politiek verlangen te illustreren. Na het politieke millenarisme te hebben verworpen als een kwestie van treurige affecten (met de klassenstrijd enz.), eist U ditzelfde millenarisme weer op, omgedoopt tot « seculier » op blz. 221 en 226 — maar op blz. 224 roept U gunstig een eschatologie op die deze keer wel degelijk politiek is! Wij vinden het moeilijk in te zien hoe een millenarisme geen eschatologie zou kunnen zijn. Beter nog, op blz. 226 verklaart u uitdrukkelijk dat « het erom gaat een hele politiek uit te werken in het perspectief van een dreigende ineenstorting van de wereld en de mensheid ». Duidelijker dan dat! U gaat zelfs zo ver dat u bekent dat « in tegenstelling tot uw partijgenoten, ik al vijftien jaar streef naar een catastrofistische ideologische heroprichting van de politieke ecologie in het kader van het Antropoceen »! Dit is de enige manier, zegt u elders, om de belangstelling van het publiek voor ecologie nieuw leven in te blazen: door een nieuw groot verhaal te verzinnen; om ecologie politiek belangrijk te maken.

Als klap op de vuurpijl is deze maatregel, die wij zojuist hebben aangehaald en die in uw boek voorkomt, een van de drie hoofdlijnen van het toekomstige programma zoals wij dat opvatten op een manier die nog slechts embryonaal is: de stadsvlucht verschijnt in feite naast de denataliteit en het herstel van de arbeidersopleiding die de overheersing van het werktuig door de arbeider zou herstellen tegenover die van de proletariër door het machinisme. Wij zijn derhalve van mening dat dit crashprogramma moet worden ontwikkeld.

Laten we mogelijke argumenten als deze even buiten beschouwing laten: u wijst terecht de « gelukkige » en « volhardende » (p. 225) hervormers van de gelukkige overgang (« geen daling van de levensstandaard voor de middenklasse! ») af in naam van een breukperspectief. Maar wat is een geloodst landingsprogramma anders dan een overgangsverstoringsprogramma ? Ontwrichting, in de context van de overgang zoals wij die begrijpen en die geen verband houdt met de overgang « ontwikkeling-duurzaamheid », zou worden beheerst, dat is alles — en niet synoniem zijn met systemische ineenstorting zoals u suggereert.

Zo ook uw spervuur tegen het begrip capitaloceen. Maar, zegt u in wezen, « kapitalisme is niet het enige probleem, het is productivisme in het algemeen! Het socialisme evolueert volgens hetzelfde model! Behalve dathet deze keer anders is, zoals je zelf toegeeft, en je begint het Antropoceen… met het industriële tijdperk. Dit is precies de reden waarom de Malm e.a. spreken van het capitaloceen, om het antropoceen niet terug te voeren tot het neolithicum, zoals u zelf uitdrukkelijk aanbeveelt p. 224: « Het Antropoceen is niet het Holoceen ». Het is duidelijk dat het dominante statistische marxisme van de 20e eeuw weinig heeft gedaan om de sympathie van radicale ecologen voor Marx’ geschriften te wekken, maar wij zijn er zeker van dat uw punt niet is Marx te beledigen door zijn denken te reduceren tot een vulgair Melenchoniaans distributivisme (het is niet nodig de eindeloze delen van de Kritiek van de Politieke Economie door te nemen (dat is de ondertitel van het KapitaalBovendien laat de hedendaagse Amerikaanse marxologie de anti-industriële ader van de marxistische waardekritiek nu stevig herleven (Foster, Burkett, enz.), op een meer zichtbare manier dan haar voorgangers van de 20e eeuw, die in de kampen of in zelfmoord of beide eindigden. Wij zijn aan de antipoden van het marxisme, die in rood geschilderde ode aan de industriële bourgeoisie. Wat Marx laat zien is dat de industriële beschaving begint met de vernietiging van het niet-milieugebonden deel van « het milieu » — van de natuur — namelijk de mens zelf in de slavernij van de valorisatie van het kapitaal. U vergist zich overigens niet door Gorz te citeren, maar ook W. Benjamin, die niet bepaald een progressief was, zonder overigens ongunstig te staan tegenover het denken van Marx. Maar laten we deze denktraditie, die door de stuiptrekkingen van de 20e eeuw begrijpelijkerwijs op een afstand van de radicale ecologie is gehouden, een afstand die eigenlijk onnatuurlijk is, achter ons laten. Een drijvend gat, echter. Zullen we u opnieuw citeren? U noemt het warenfetisjisme op p. 52, de economische planning op p. 79, de internationale arbeidsverdeling, de accumulatie van kapitaal op p. 80, de productie van handelsgoederen die in de 16e eeuw opkwam op p. 93… Zoveel ontleningen van begrippen aan de kritiek van de politieke economie voor een auteur die bekend staat als heterogeen ten opzichte van deze traditie!

Kortom, als u aan het hoofd van een partij zou staan, zouden wij haar meest fervente aanhangers zijn. Dat is niet het geval. Het moet nog ontwikkeld worden. Misschien nog niet in harde vorm, zoals Lordon zegt, met muren, secretariaat, schatkist enzovoort, maar als programma. Daarom noemen wij dit programma de programma-partij, een partij die zich (voorlopig?) geheel in het programma zou oplossen, maar die als handvest zou kunnen dienen, wanneer de tijd daar is (van een relatieve hegemonie binnen de opinie — te meten hoe? We zullen zien dan) — om dus te dienen als een organisatie waarvan elk vergankelijk lid in staat zou zijn (een beetje zoals uw roterende politiemacht) om achtereenvolgens verschillende politieke rollen te spelen, in een context waarin de overname van de functies van de openbare macht (om te zetten in disfuncties, natuurlijk) aan de orde van de dag zou zijn, als gevolg van, nogmaals, een kanteling in de opinie ten gunste van het genoemde programma en die zou vereisen dat een dergelijke grondwet uit de virtualiteit zou komen.

Eenadoptiecongres van dit partijprogramma (in plaats van partijstichting), waarbij deze laatste na slotdebatten zou worden aangenomen, zou kunnen plaatsvinden in het Théâtre National in Brussel, waar in 2017 al een dergelijk politiek evenement werd uitgezonden ter gelegenheid van de inaugurele zitting van een wereldparlement van activistische verenigingen, bijeengeroepen in de Schaubühne in Berlijn door de toenmalige directeur Milo Rau.

Zou dit niet op zijn minst een aangename manier zijn om het wachten op 2025, 2030, 2035 te vullen, zo niet om te winnen? Zoals Willem de Zwijger zei:  » men hoeft niet te hopen om te ondernemen of te slagen om te volharden ».

Wij opgeroepenionen de grote familie die zichzelf negeert (niet helemaal, maar waar zijn de familiebijeenkomsten?) van het Europese contra-expertise: het gaat natuurlijk veel verder dan het kader van de academische wetenschap, om de enorme wereld van verenigingen van deelstrijd (soms naar de agenda antiverborgen systeemproblemen). In dit netwerk is uw instelling zeker een knooppunt en, daarom, een relais aanzienlijks.Als u akkoord gaat, zou u, naast uw directe bijdrage aan de ontwikkeling van de programmaom te helpen bij de verspreiding het beroep met de « denkers » van de transformatie die aan de gang is. De grote lijnen van het programma — dat moet worden opgevat voor wat het is en niets meer dan dat, een voorwendsel om dit grote collectieve werk te beginnen, een doek waarop op gezaghebbende wijze kan worden voortgeborduurd voor de (contra-)deskundigen waarvan wij, in tegenstelling tot u, geen deel uitmaken — zouden dan snel volgen om aan de slag te kunnen gaan met degenen die positief op de oproep in kwestie zouden hebben gereageerd — te beginnen, naar wij hopen, met Momentum.

Met onze hartelijke groeten.

Jean-François Gava

Jonas Vigna Karaf