HET BESTE WAPEN VAN DE RIJKEN: DAT WE WILLEN ZIJN ZOALS ZIJ

Hoewel de « strijd tegen de armoede » een verlangen naar verandering lijkt te belichamen, blijkt uit de realiteit dat, ondanks de retoriek, de situatie verslechtert: meer armen, armere armen, maar ook meer rijken en rijken die elke dag rijker worden. En wat als, buiten de schijn, de « strijd tegen de armoede » niet paradoxaal genoeg, in een maatschappij die het verlangen naar rijkdom hoog in het vaandel heeft staan, de beste manier was om ervoor te zorgen dat de meest welgestelden er zeker van kunnen zijn dat zij niet zullen worden gestoord?

Politici, verenigingen en de media concentreren zich voortdurend op « armoede », waarbij zij vergeten dat armoede in onze ongelijke economische samenlevingen intrinsiek verbonden is met rijkdom, en dat het aanpakken van armoede alleen, zonder ze dialectisch met elkaar te verbinden, niet kan leiden tot enige echte verandering. Met andere woorden, armoede kan niet worden uitgeroeid ⁽¹⁾ zonder de rijkdom af te schaffen. Door zich alleen op de armoede te richten, zal zij zich ad vitam æternam reproduceren, met interventies die alleen dienen om de armen te ontlasten, om hun een minimum aan bestaansmiddelen te geven, een soort sociaal lapmiddel dat het risico van een opstand van de massa’s inhoudt.

Zoals de klimaatconferenties, die in de 20 jaar van hun bestaan de CO2-uitstoot met 60% hebben doen toenemen ⁽²⁾Dit is de beste verklaring voor de toename van de armoede in de wereld. terwijl grote projecten om de armen te helpen zich blijven vermenigvuldigen en de economie over alle nodige middelen beschikt om ten minste hun voortbestaan te verzekeren ». ⁽³⁾. Het zou echter naïef zijn om deze situatie te zien als een vergissing of een ongeluk, als het gevolg van een verkeerde oriëntatie van beleid dat zichzelf op ingenieuze wijze op het verkeerde been heeft gezet, maar om de oorzaak van de continuïteit te zoeken in dit schouwspel van oplossingen. In een kapitalistisch economisch systeem waar overvloed structureel is, lijkt het moeilijk om door middel van verschillende beleidsmaatregelen grenzen te stellen aan de rijkdom, maar de kans dat deze grenzen worden gerealiseerd wordt nog kleiner naarmate het verlangen naar rijkdom zich door de samenleving verspreidt en de geesten van alle sociale klassen koloniseert, vooral die van de armste. Want het doel van verrijking is niet altijd iets waardevols geweest, maar is ontstaan in de zestiende eeuw, in een tijd waarin « de koopmanseconomie van West-Europa letterlijk werd gestimuleerd door de massale injectie van rijkdom die de grote plunderingen van het ontluikende kolonialisme hadden meegebracht (…) Het is uit deze periode dat we het begin kunnen dateren van de ideologische bedwelming van de westerse landen door het economisme, d.w.z. door de obsessie met verrijking die geleidelijk, generatie na generatie, het hele sociale lichaam zou binnendringen om te komen tot de besmetting in het proces van veralgemening waaraan we vandaag de dag dreigen te sterven. Geleidelijk aan, op sluipende wijze, werd aan de fundamentele waarden van de beschaving, geërfd van hun geschiedenis en die onze voorgangers in principe verplichtten om in hun individuele en collectieve werken steeds meer te proberen te bereiken, het Goede, het Rechtvaardige, het Ware, het Schone, het Rijke toegevoegd, een waarde die eerst marginaal was en die uiteindelijk centraal kwam te staan en alle andere verdrong of ondergeschikt maakte  » ⁽⁴⁾.

De plundering van de kolonies en de materiële rijkdom die zij de metropool boden (denk maar aan de vorming van België door de koloniale uitbuiting van Congo ⁽⁵⁾), brachten al snel het winstbejag in de geesten van de mensen. Het feit dat de Loterij in de koloniën is ontstaan, heeft niets te danken aan het toeval ⁽⁶⁾ en verbergt een formidabele ideologische betekenis, met name in de grondslagen van onze religie van de vooruitgang. En dit verlangen om individuele rijkdom te vergaren is het resultaat van hetzelfde psychische proces als elk ander verlangen: « Verlangen is een zuiver psychische kracht die voortkomt uit de onbevrediging van een behoefte (…) Als elk gebrek onmiddellijk en volledig zou worden opgevuld, zou er geen ingebeeld genoegen meer zijn, dat wil zeggen geen verlangen meer. Maar dit gevaar is uitgesloten, want er is altijd een fractie van ontevredenheid waaruit de begeerte herboren zal worden » ⁽⁷⁾. Verlangen is dus nooit volledig vervuld en dat is op zich geen probleem, afhankelijk natuurlijk van het object waarop het verlangen is gericht: als het bijvoorbeeld gaat om voedsel, seksualiteit of kennis, kan het niet als problematisch worden beschouwd binnen een normaal kader van bevrediging. Als daarentegen het verlangen is om meer te bezitten, wat een onbeperkte toename van geld en goederen impliceert, de bevrediging die voortdurende vernieuwing vereist (of het nu gaat om beursinvesteringen of belastingoptimalisering voor individuen, fusies, overnames of verplaatsingen van bedrijven), kan in een eindige wereld verrijking alleen worden bereikt ten koste van anderen, die zich voeden met werk en land.

DE RIJKEN: GETOLEREERD DOOR HOOP

Om deze uitbuiting tot zwijgen te brengen (ten voordele van de minderheid van de « 1% », maar ook van de anderen ⁽⁸⁾), is er iets wonderbaarlijks tot stand gebracht door het idee te propageren dat de rijken noodzakelijk zijn voor de maatschappij en dus voor de armen, terwijl de eersten, omdat zij hebben geprofiteerd van politieke maatregelen die bijzonder gunstig voor hen waren, hebben bijgedragen tot de armoede van de laatsten, die zij uiteindelijk zeggen te willen helpen, nadat zij hen hebben geplunderd. Dit gunstige aura van de rijke « redder » werd aangevuld met een fascinatie voor rijkdom die het van meet af aan uitsloot wanneer de etiologie van de armoede moest worden vastgesteld. Deze fascinatie en begeerte naar rijkdom, hoewel per definitie immaterieel, heeft zeer concrete gevolgen voor de werkelijkheid, en dit is een essentieel punt: de nieuwe God Geld, dezelfde voor allen, verenigt alle individuen in hetzelfde sociale lichaam. Het intrinsieke oorzakelijke verband tussen rijkdom en armoede wordt uitgewist door hetzelfde geloof, hetzelfde verlangen om het fortuin te benaderen, want door het voor zichzelf te verlangen, komt men ertoe het voor de ander te aanvaarden, of liever gezegd, men moet het logischerwijze aanvaarden (men kan de ander niet verwijten dat hij is wat men zou willen worden). Tolerantie jegens de rijken is dus overheersend, indien men verwacht dezelfde soort voorrechten te genieten als de rijken.
De illusie blijft ook bestaan omdat de grote maatschappelijke uitvlucht is dat iedereen rijk zou kunnen worden. Deze illusie, gebaseerd op de mentale scheiding tussen rijkdom en armoede, berust op dezelfde grondslagen als de ontwikkelingsideologie, die ons wil doen geloven dat het « Zuiden » ooit het « Noorden » zal kunnen « inhalen » door dezelfde produktie- en consumptiewijze toe te passen, hoewel de levenswijze van het Noorden afhangt van de uitbuiting van het Zuiden en veralgemening ervan zou betekenen dat de voordelen van het Noorden teniet worden gedaan en dus onmogelijk is. Zoals Simon Leys zei over degenen die het minst verdacht moeten worden van conservatisme:  » Alle linkse partijen in de geïndustrialiseerde landen zijn fundamenteel gebaseerd op hypocrisie, omdat zij beweren iets te bestrijden dat zij in feite niet willen vernietigen. Zij hebben internationalistische doelstellingen, en zijn tegelijkertijd vastbesloten een levensstandaard te handhaven die onverenigbaar is met deze doelstellingen. Wij leven allemaal van de uitbuiting van Aziatische koelies, en degenen onder ons die « verlicht » zijn, vinden dat deze koelies bevrijd moeten worden; maar onze levensstandaard en dus ook ons vermogen om « verlichte » meningen te ontwikkelen, vereisen dat de plundering doorgaat. De humanitaire houding is noodzakelijkerwijs het werk van een hypocriet  » ⁽⁹⁾. Een semantische sprong, maar een die zijn redenen heeft, want net zoals het een contradictie is om een veralgemeende individuele rijkdom voor te stellen (« alle rijken »), is het even absurd om zich een « ontwikkelde » kapitalistische wereld voor te stellen zonder ellende en onderontwikkeling: zowel de rijken als de « ontwikkelde » (d.w.z. de « westerling ») hebben de ellendigen en de onderontwikkelden nodig om te zijn wat zij zijn.

De grote leugen van het inhalen van achterstand houdt het systeem in stand en zorgt ervoor dat degenen die het meest door ongelijkheid worden getroffen, deze gaan tolereren, in de overtuiging dat zij op een dag tot de welvarende klasse zullen behoren:  » [En 1996] Bijna twee derde van de Amerikanen (64%) tussen 18 en 21 jaar denkt dat het « zeer waarschijnlijk » of « enigszins waarschijnlijk » is dat zij rijk zullen worden (…) Tien jaar later was dat nog steeds niet het geval: het aandeel van de bevolking dat 100.000 dollar per jaar verdiende, bedroeg ongeveer 7%. Natuurlijk heeft dit specifieke cohort nog wat tijd te gaan, maar het blijft een feit dat in een maatschappij waar slechts 7% van de bevolking 100.000 dollar per jaar verdient, het een ernstige misvatting is dat 64% van deze bevolking denkt dat zij zich bij die 7% kunnen aansluiten.  » ⁽¹⁰⁾ Een beoordelingsfout, die niettemin een aanzienlijke invloed heeft op de manier waarop men zijn groep en sociale verandering ziet. Want de verwachting van rijkdom, naast, zoals gezegd, het automatisch opwekken van affiniteit met de rijken, stelt de strijd voor gelijkheid voortdurend uit. De zichzelf in stand houdende illusie sluit elke mogelijkheid van sociale verandering uit ten gunste van een terugtrekking naar individuele sociale mobiliteit alleen ⁽¹¹⁾. We zijn hier in het hart van  » de ideologie van gelijke kansen en de selfmade man: door hard werken en doorzettingsvermogen kan de arbeider een baas worden, de liftboy een manager en de filmacteur het staatshoofd ⁽¹²⁾ ;  » Het idee is dat [en Amérique], je alles kunt zijn wat je wilt zijn — de Amerikaanse droom!  » ⁽¹³⁾

« Het kapitalistische systeem functioneert niet alleen door de uitbuiting, plundering en onderdrukking van de velen, maar ook door de gehechtheid van de velen aan het systeem dat hen uitbuit, plundert en onderdrukt, d.w.z. het functioneert door psychologische en morele vervreemding, in stand gehouden door verwachtingen van individueel succes en persoonlijke prestaties, die vaak bedrieglijk zijn.« 
Alain Accardo, Le petit-bourgeois gentilhomme, Agone, Marseille, 2009, blz. 79.

Het voortdurend vernieuwde perspectief van toetreding tot de klasse der haves, hetzij in een nationale klassenrelatie, hetzij in een West/niet-Westerse relatie, verhindert het subject dus zichzelf te beschouwen als een eeuwig lid van een subalterne klasse; het stelt hem voor onbepaalde tijd uit in een fantasmatische klasse: hij is er zonder er te zijn. Dit verlangen atomiseert ook de gemeenschap, waardoor individuen ontstaan die voortdurend wachten op de kans om te worden voortgestuwd in de groep die zij waarderen. En inderdaad,  » De literatuur over sociale mobiliteit biedt bijzonder rijk materiaal over geïdealiseerde voorstellingen. In de meeste samenlevingen lijkt er een dominant stratificatiesysteem te bestaan en in de meeste gelaagde samenlevingen is er een idealisering van hogere posities en een streven om van lagere naar hogere posities te gaan. Deze houding weerspiegelt niet alleen het verlangen naar een prestigieuze positie, maar ook het verlangen om dichter bij het heilige huis van gevestigde sociale waarden te komen ⁽¹⁴⁾ « . De overheersers kennen het vitale belang van deze hoop en leggen zich allemaal neer bij de uitspraak van deze twee auteurs van een conservatieve denktank:  » Gelijke kansen is een veeleisend beginsel (…) Het is van essentieel belang voor het voortbestaan van ons politieke systeem dat de mensen het beschouwen als een over het algemeen rechtvaardig systeem. Als dit geloof zou verdwijnen, zouden de gevolgen aanzienlijk kunnen zijn ⁽¹⁵⁾ ».

DE RIJKEN HOUDEN VAN DE ARMEN

« Of het nu gaat om individuele of nationale armoede, de sociale constructie van armoede op wereldschaal dient de zaak van een productivistisch systeem dat de belangen van de rijken en machtigen oneindig veel meer begunstigt dan die van de armen die het beweert te helpen  » ⁽¹⁶⁾. De bourgeoisie en de hogere klasse moeten dus blijk geven van hun liefde voor de armen. In die zin wordt het sociale en identiteitsgeweld dat door de ongelijkheden wordt veroorzaakt, gekoppeld aan een discours van diversiteit en de strijd tegen racisme, dat zich vanaf de jaren tachtig niet toevallig ontwikkelde, terwijl in Frankrijk en andere Europese landen geleidelijk een neoliberaal beleid werd ingevoerd, geïnspireerd door Thatcher en Reagan, dat leidde tot de productie van onfatsoenlijke fortuinen en een formidabele sociale ineenstorting, waarvan buitenlanders het zwaarst zouden te lijden hebben. En terwijl stroomopwaarts een inkomensverdeling wordt opgebouwd die gunstig is voor de rijksten, wordt stroomafwaarts een spektakel van herverdeling ontwikkeld dat in wezen slechts twee hoofddoelen heeft:

- om de meest gewelddadige sociale gevolgen van de politieke keuzes van een aan het kapitaal onderworpen staat aan te pakken;

- het idee verspreiden dat de rijken vrijgevig zijn en dat de armoede dankzij hen vermindert.

Zo zullen de armen leren van de rijken te houden en de rijken van de armen, zodat een ongelijke samenleving blijft bestaan waarin beide groepen samen aanwezig en verenigd blijven. Ja, de rijken houden van de armen, omdat ze hen nodig hebben. Terwijl de armen de rijken liefhebben, niet omdat ze hen nodig hebben, maar omdat ze zoals hen willen zijn. Daarom is het beter voor iedereen — zowel voor degenen die al rijk zijn als voor degenen die rijk willen worden — om te strijden tegen de armoede, een ersatz voor de echte, radicale strijd tegen de rijkdom.

Alexandre Penasse

KAIROS IS EEN TWEEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT DAT IN VELE BOEKHANDELS VERKRIJGBAAR IS. ARTIKELEN, INCLUSIEF DEZE, KUNNEN ALLEEN GEMAAKT WORDEN OMDAT MENSEN ZE KOPEN OF ZICH EROP ABONNEREN. BEDANKT DAT U ONS STEUNT.