De veralgemening van het Covid Safe Ticket, een gevaarlijk precedent

Carte blanche van de culturele sector — 7 oktober 2021

In Brussel en Wallonië kondigen de gewestelijke overheden de verlenging van het Covid Safe Ticket (CST) vanaf 15 oktober aan. Dit instrument, dat enkele maanden geleden in het leven is geroepen om de hervatting van massale evenementen mogelijk te maken, stelt de toegang tot een aantal plaatsen en activiteiten waarbij meer dan 50 personen betrokken zijn, nu afhankelijk van een bewijs van vaccinatie, een recente immunisatie of een negatieve test op Covid-19. De sectoren waarop deze uitbreiding van het gemeenschappelijk douanetarief van toepassing is, zullen een aantal beperkingen zien opgeheven. In de « kunst- en cultuursector » bijvoorbeeld, waar veel verschillende realiteiten door elkaar lopen, mogen zalen voortaan weer op volle capaciteit draaien en mogen toeschouwers hun masker afzetten. Als tegenprestatie moeten de organisatoren het publiek controleren en zo nodig de toegang weigeren aan iedereen die niet over deze pas beschikt.

Geen moment te vroeg, zeggen sommigen, die dit zien als een kans voor een welverdiende terugkeer naar de normaliteit. Het moet gezegd dat in de afgelopen 18 maanden bepaalde sectoren, zoals de cultuursector, bijzonder hard getroffen zijn, waarbij lange periodes van totale sluiting afgewisseld moesten worden met periodes van openstelling volgens strikte protocollen, ondanks alle wetenschappelijke studies waaruit blijkt dat het zeer onwaarschijnlijk is dat zalen met zittende activiteiten het virus verspreiden.

Volgens ons bestendigt de CST echter de dubbele moraal die sinds het begin van de Covid-19-epidemie in België bestaat en die beweert onderscheid te maken tussen wat « essentieel » is en wat niet, een ritornello die altijd de marktactiviteiten en de consumenteneconomie bevoordeelt. Bij gebrek aan betrouwbare vergelijkende studies en bij gebrek aan bewijs van de reële doeltreffendheid ervan, zou het toepassingsgebied van het STC opnieuw hardnekkig worden toegespitst op specifieke activiteitensectoren in plaats van op situaties waarin de risico’s van overdracht tastbaar zijn. Er zij op gewezen dat het systeem met name wordt opgelegd aan plaatsen van cultuur en socialisatie, maar niet aan bedrijven of winkelcentra waar dagelijks duizenden mensen samenkomen. 

Volgens ons bestendigt de CST echter de dubbele moraal die sinds het begin van de Covid-19-epidemie in België bestaat en die beweert onderscheid te maken tussen wat « essentieel » is en wat niet, een ritornello die altijd de marktactiviteiten en de consumenteneconomie bevoordeelt. 

Logica voor de volksgezondheid, echt? Of een politieke keuze om bepaalde werkterreinen te instrumentaliseren om andere niet te beïnvloeden? Een blik op onze buren geeft enkele antwoorden. In Frankrijk heeft de regering er deze zomer voor gekozen het systeem van gezondheidscontrole uit te breiden tot winkelcentra van meer dan 20.000^m2 in de regio’s die het zwaarst door de epidemie zijn getroffen. De maatregel was van zeer korte duur: verschillende prefecturen schortten hem snel op na protest van werkgevers en grote detailhandelaars die een aanzienlijke daling van hun commerciële activiteiten betreurden. Maar toen de bioscopen klaagden dat hun bezoekersaantal door de invoering van de gezondheidspas met bijna de helft was gedaald, hebben de autoriteiten niet met hun ogen geknipperd. 

De wortel en de stok, maar met welk doel?

Ondanks een naam die expliciet naar « veiligheid » verwijst, is er reden om te twijfelen aan het vermogen van het CST om de doelstellingen te bereiken die de regeringen eraan hebben toegeschreven: de circulatie van het virus beperken, verzadiging van ziekenhuizen voorkomen, verdere insluiting voorkomen. En er zijn maar weinig politici die zouden beweren dat het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid echt een instrument is om risico’s te verminderen. Evenmin is er veel bewijs dat de balans van voor- en nadelen een veralgemening ervan rechtvaardigt.

Verscheidene Belgische epidemiologen hebben er onlangs op gewezen dat dit middel zijn doeltreffendheid niet heeft bewezen en dat het in bepaalde situaties zelfs het risico van besmetting zou kunnen verhogen, omdat de gekozen methode, die van de wortel en de stok, voorziet in de opschorting van de barrièregebaren. 

In april sprak het noodcomité van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zich uit tegen de invoering van gezondheidspasjes, niet in de laatste plaats omdat zij « ongelijkheden kunnen verergeren » , maar ook vanwege het « beperkte bewijsmateriaal over de prestaties van vaccins bij het verminderen van de overdracht ». In augustus heeft de Crisis Strategy Expert Group for Covid-19 (CSEG) de Belgische regering aanbevolen CST alleen te gebruiken in contexten waarin het een sterke gezondheidslegitimiteit zou hebben, zoals massa-evenementen met een hoog risico van overdracht die niet door andere, minder ingrijpende maatregelen kan worden voorkomen. De GEMS-deskundigen waren van mening dat indien de GVD niet op evenredige wijze zou worden toegepast, deze zou worden gezien als een verkapte vaccinatieplicht en de polarisatie in de samenleving alleen maar zou vergroten.

Een omschakeling waarvan de gevolgen op lange termijn nog niet duidelijk zijn

Want terwijl de vaccinatie tegen Covid-19 wettelijk een vrijwillige handeling blijft, lijkt het doel van de CST minder een bolwerk van de gezondheid te zijn dan een politiek antwoord, namelijk het stimuleren van de vaccinatiecampagne door middel van een vorm van verplichting die zijn naam niet zegt en waarbij de Staat zijn verantwoordelijkheden afschuift op de teams in de betrokken plaatsen, die geacht worden controle-instanties te worden.

Heel pragmatisch moeten wij er in de eerste plaats aan denken dat wij niet bevoegd zijn om de spanningen te beheren die deze sortering van het publiek onvermijdelijk zal oproepen bij de ingang van onze plaatsen en activiteiten, en dat wij evenmin bevoegd zijn om de identiteiten te controleren. Wij kunnen het ons niet veroorloven om beveiligingsbedrijven in te huren, noch zijn zij bevoegd om identiteiten te controleren, en dat is een geluk. Maar bovenal: het is niet onze rol! Daar zijn we deze baan niet voor begonnen. Dit is in strijd met de ethiek en de waarden die wij met onze activiteiten en producties verdedigen. Als er al een rol voor ons is weggelegd, dan is het die van het behoud van de banden in een sociale catastrofe, van het behoud van het sociale leven tegen de angstwekkende en verdeeldheid zaaiende effecten van de gezondheidscrisis, van het overwinnen van de ongelijkheden bij de toegang tot en de deelname aan cultuur.

Wij mogen niet binnendringen in de privé-sfeer van de gebruikers die onze plaatsen of activiteiten bezoeken, of het nu is door hun vaccinatiestatus of hun identiteit te controleren, d.w.z. door deel te nemen aan wat de gegevensbeschermingsautoriteit (DPA) omschrijft alsIn het geval van de Europese Commissie gaat het om een« bijzonder ernstige inbreuk op het recht op privacy en het recht op bescherming van persoonsgegevens ». Wij zijn hier niet om wie dan ook uit te sluiten of te stigmatiseren, om mensen hun culturele rechten te ontnemen, of om mee te werken aan hun sociale invaliditeit… zelfs niet diegenen die, om welke reden dan ook, niet of nog niet gevaccineerd zijn, zich geen tests kunnen veroorloven, geen papieren hebben, of weigeren om dergelijke controles te ondergaan.

Met nog maar een paar dagen te gaan voordat het gemeenschappelijk douanetarief in theorie van kracht wordt, willen wij alarm slaan over deze maatregel, die volgens ons een gevaarlijk precedent schept. Zij dreigt niet alleen zichzelf in de loop van de tijd te verlengen en zich te verspreiden ten overstaan van een epidemie die duidelijk niet tijdelijk is, maar zich ook bij andere gelegenheden te reproduceren, kortom, zichzelf te « normaliseren » terwijl zij discriminatie vermenigvuldigt en ons sociaal gedrag sterk wijzigt. Wij willen niet bijdragen tot deze verschuiving naar een samenleving die van de bevolking rechters of politieagenten maakt, waardoor het gebruik van smartphones en QR-codes voor controledoeleinden wordt veralgemeend, en tegelijkertijd wordt bijgedragen tot een groeiende digitale kloof.

Dit zou een omschakeling zijn waarvan de gevolgen op lange termijn nog niet duidelijk zijn. Wij zijn ons ook bewust van de menselijke schade die de CSE op korte termijn aan ons publiek en onze teams zal toebrengen. Wij geloven dat er andere manieren zijn om naar een volksgezondheidscampagne te kijken en de ongevaccineerde bevolking aan te pakken. Wij zijn ervan overtuigd dat oplossingen die gebaseerd zijn op de deskundigheid van de teams en op de bijzonderheden van elke situatie (de grootte van een zaal, de mogelijkheid om het publiek een zitplaats te bieden, enz.) rechtvaardiger en doeltreffender zouden zijn dan één enkele behandeling die overhaast en zonder overleg aan een hele « sector » wordt opgelegd. In ieder geval weten we dat er veel minder discriminerende en minder privacy-schendende manieren zijn om het publiek in de best mogelijke omstandigheden te ontvangen; internationale en Belgische studies getuigen hiervan… waarvan sommige in opdracht van dezelfde instanties die nu de CST willen veralgemenen. De rest is een kwestie van politieke keuze.