BEVRIJDEND VAN HET KWAAD

Een paar jaar geleden, toen ik door Parijs reed, werd ik getroffen door de overvloed van jonge mensen die met hoge snelheid door het centrum van Parijs fietsten. Ik zat op een terrasje en telde dat, in een uur dat ik genoot van een koffie-crème verkregen volgens een ouderwetse maar efficiënte methode (de ober bellen, mijn verzoek mondeling formuleren, de koffie-crème in ontvangst nemen — zonder glimlach — 5 minuten later, direct betalen — met een glimlach), een dertigtal jonge koeriers mij waren gepasseerd, druk kijkend, hun neuzen half in het stuur en half op hun smartphone. Dit was mijn eerste kennismaking met de wondere wereld van de uberisatie.

Deze zomer van 2019 werd gekenmerkt door hittegolven, de capriolen van Booba en Kaaris, het suspensevolle uitstel van de verschillende partijen bij de vorming van regeringen en de voorgenomen aankoop van Groenland door de vriend van Pluto (die er beter aan zou doen zijn toevlucht te zoeken in de diepten van Texas of eindelijk eens echt medeleven te betuigen aan de nabestaanden van de slachtoffers van El Paso of Dayton — tenzij de Oekraïne…).

Eén feit bleef meer onopgemerkt, en met reden: het ging om wezens van wie je het bestaan pas bespeurt als ze gedoucht en te laat aankomen met je in een plaatselijk restaurant gekochte hamburger, als ze hun aardbeien laten verschrompelen tijdens een vlucht in velocipedeo of als ze restaurants blokkeren, ontevreden over een systeem dat — o grote verrassing! — heeft ze helemaal opgegeten.⁽¹⁾ De meest zichtbare franje van de intermitterende economie zijn de talloze koeriers, opgesteld langs de hoofdwegen of in clusters in het hart van de grote commerciële centra.

Welkom in het wonderlijke land van Deliveroo, Uber Eats (of Take Away), Just Eats, of Carrefour’s nieuwste, Ship to⁽²⁾, AirBnb, meerdere avatars waarvan uw favoriete anti-productivistische krant niet kon nalaten⁽³⁾ te echoën : uberisatie. In bulk bieden wij u onderdak in particuliere woningen, voedselleveringen⁽⁴⁾ in een mum van tijd, en zelfs uw boodschappen gedaan in recordtijd. Prachtig systeem! Sinds enige tijd is er zelfs een reclame voor koffiecapsules die « direct bij u aan de deur komen « ⁽⁵⁾, of een⁽⁶⁾ reclame met een langzame dans tussen een sushi en een dame, onderbroken door het geluid van een telefoon die aangeeft dat een bestelling binnenkort zal arriveren.

DE UBER-WAT?

We bevinden ons in een uiterst veranderlijk, liquide, volatiel economisch klimaat: het is beter om zelfstandige te zijn (terwijl je goed betaald wordt) of ambtenaar (terwijl je je pensioen veilig stelt). Het is in deze context dat de uberisatie opduikt, genoemd naar het eerste bedrijf (Uber) dat iedereen in staat stelde eigenaar en werknemer tegelijk te worden, in één woord: onafhankelijk.

Het is deze uberisatie die, in de eerste fase, bedoeld was als een collaboratieve economie. Behalve dan dat u niet echt zelfstandig bent, want u bent aangesloten bij een vennootschap of een soort koepel in België die het statuut van de zelfstandigen beheert⁽⁷⁾ voltijds of deeltijds. Uw enige onafhankelijkheid is uw werktijd (en dus de hoeveelheid werk die u kunt doen). Voor de rest, althans in het begin, beheerst u niets: noch uw uurtarief, noch de overweging van de mensen aan wie u diensten zult verlenen, noch de concurrentie die inherent is aan uw toestand, noch uw status: half-werknemer, half-zelfstandige, half-arbeider die doet waar anderen geen tijd voor of geen zin in hebben. It’s a wonderful world: de wereld van Disney opnieuw bekeken door Ken Loach⁽⁸⁾. Het is geen arbeidersparadijs, maar omdat het gedaan is met de laatste generatie technologie…

GOED OF GROOT?

Als men de verklaringen leest van de managers van bovengenoemde bedrijven, die per schop aannemen en per jachtgeweer contracten opzeggen, gaat alles in de beste der werelden goed. U kunt demonstreren, u kunt verklaren dat u het er niet mee eens bent, u kunt de duur van uw boodschappen beheren, u kunt zich verzekeren tegen fysieke problemen… Geen uitbuiting dus, integendeel: het stelt jonge studenten die geen inkomen hebben in staat hun opleiding te verzekeren, volwassenen in staat zich om te scholen, werknemers of werkneemsters in staat de maand af te ronden door te rijden, wie op een motorfiets, wie op een fiets (elektrisch of niet), wie op een VTC, wie op een scooter. Het ene goed (de mensen die wat geld konden verdienen) voor het andere goed (de klanten die waarschijnlijk zouden verhongeren als hun sushischotel niet onmiddellijk werd gebracht, zonder twijfel). Lang leve de diversiteit, lang leve de samenleving, lang leve de flexibiliteit!

JA, MAAR…

Afgezien van de uitbuitende kant van dit systeem, die niet zal worden vermeld, kan onze anti-productivistische visie alleen maar bedenkingen uiten, geformuleerd zonder in detail te treden:

1. Milieu (elektrische voertuigen die rijden op kernenergie). Bovendien is uit een recente studie in Lyon gebleken dat de thuisbezorgde maaltijden hoofdzakelijk « internationale » gerechten betreffen⁽⁹⁾. Er was geen promotie van het gastronomische erfgoed van Lyon (een saluut in het voorbijgaan aan onze vriend Olivier Rouzet). Bovendien kan de meervoudige vervuiling (lucht, geluid, ruimte) die door deze niet minder meervoudige vervoermiddelen wordt veroorzaakt, niet genoeg worden benadrukt. Als ze je niet raken wanneer je op de weg bent, kunnen ze samenklonteren, zoals kevers op een plant, op een trottoir, ruimte in beslag nemend en slechts een belachelijke hoeveelheid overlatend voor voetgangers.

2. Bijna onbeperkte vooruitgang en vooruitgang (de hele tijd opleiding). Hoe meer je traint, hoe meer je up-to-date bent, hoe hoger je de ladder kunt beklimmen en een goed inkomen kunt verdienen. Het wordt een collaboratieve economie genoemd, met een vleugje relatiemarketing (waarbij je je vriendschappen en connecties met je dierbaren gebruikt om geld te verdienen, mensen onder je hoede te hebben, door hun coach te worden). Deze vooruitgang introduceert een ronduit perverse notie: je kunt de meerdere zijn van iemand die, meestal, je gelijke is. Het feit dat je situatie kan worden verbeterd, kan je alleen maar aanzetten om steeds meer te doen: bonussen, promoties, en het beklimmen van de sociale piramide⁽¹⁰⁾. Dit heeft ook een keerzijde: uw situatie is nog meer vloeibaar en onstabiel. Vandaag een leider, morgen een ondergeschikte. Maar alles kan altijd veranderen: het wonder is nooit ver weg, de hoop is altijd aanwezig en wordt dan vaak gefrustreerd. De religie van de vooruitgang heeft nieuwe profeten gevonden, ondanks zichzelf.⁽¹¹⁾

3. Misbruik van technologie. De ene toepassing om te bestellen, de andere om diensten te verlenen, de verbinding moet permanent en onvoorwaardelijk zijn, anders loopt u een goede deal of een sappige markt mis. Je bent niet op de hoogte, poesje, je verspilt je tijd en je verdient geen geld! Sterk aanbevolen smartphone, waarmee u (zie het schip naar reclame, zeer verhelderend over dit onderwerp) een bad kunt nemen terwijl u boodschappen bestelt die u niet kunt doen. Life bitch. Het orgaan dat de functie creëert, de toepassing die leidt tot andere toepassingen, de wereld van de koerier dwingt hem al snel om een multitasker te worden. Dat is op zich geen probleem, maar het wordt vervelend wanneer deze veelvuldige manipulatie van de smartphone en het bijna systematische gebruik van dit « hulpmiddel » voor banale handelingen (de weg vinden, de beste route vinden, de kosten berekenen, enz.) de werknemer veel minder vindingrijk maakt dan sommige voorstanders van dit soort werk ons willen doen geloven. In de juiste logica van de religie van de vooruitgang voor allen, het machinisme dat alles toelaat meer te worden dan een religie: een gevaarlijke propaganda bedoeld om de eeuwige neotenen te kalmeren⁽¹²⁾ die wij blijven, des te meer in een onzekere context van instabiel werk.

Zeker, de kwaliteiten van deze diensten zijn aantoonbaar:

1. De lichamelijke conditie van de jongere generatie wordt gecultiveerd. Zij worden betaald om te sporten (in het beste geval, want logischerwijs moeten zij het voertuig kopen. Of huur het, dankzij de collaboratieve economie voor scooters, elektrische fietsen, enz.)

2. Jongeren kunnen het respect van een opdracht ervaren (en hoe heroïsch: de levering van een hamburger of de terbeschikkingstelling van je flat), de zin voor engagement, het ondernemerschap… En ook aan de sociale deugden wordt gewerkt, op een bevooroordeelde manier dankzij de coaches of mentoren die een doeltreffender integratie in de bedrijfscultuur mogelijk maken.

3. Het laat de ervaring toe van een ondankbare taak en versterkt daardoor, paradoxaal genoeg, de kardinale deugden van het leven in de maatschappij (solidariteit, wederzijdse hulp, vriendschap…). Men kan zich alleen maar afvragen hoe deze deugden in de praktijk van het « vak » worden gebruikt, wanneer de urgentie van bestellingen of leveringen aanwezig is.

Hoewel we allemaal onze geest en onze mogelijkheden willen verbeteren, vertegenwoordigen deze « platforms » alles wat we niet moeten doen. Zij helpen veel mensen aan een eigen inkomen, maar tegen welke prijs? Zou de maatschappij niet veeleer de voorkeur moeten geven aan het aanleren van beroepspraktijken die voldoening schenken, die geen strijd of concurrentie met zich meebrengen, die menselijk contact en verrijking bevorderen? Waarom niet, zonder dat het door de media als « uitzonderlijk » of « atypisch » wordt bestempeld, egalitaire ondernemingen versterken die een echte samenwerkingseconomie beoefenen? Solidaire koopgroepen, landbouwcoöperaties?

Verlos ons van het kwaad!

Jean-Guy Diversen