RIO +20

De eerste Top van Rio in 1992 werd gezien als een buitengewone doorbraak in het mondiale menselijke bewustzijn. En toch… Hoewel veel instellingen over de hele wereld beweren Agenda 21 in meer of mindere mate te hebben gevolgd, is geen enkele van de gedane toezeggingen echt nagekomen en is de situatie over de hele linie verslechterd. Rio+20 had een kans op een doorbraak kunnen zijn, maar helaas was het een domper. De mensheid heeft net weer twintig kostbare jaren verloren door⁽¹⁾ te handelen en de rekening zal nog zwaarder worden. De resulterende 49 pagina’s tellende tekst, The Future We Want, is « een litanie van vage toezeggingen, ongedateerde beloften, ongedefinieerde begrippen en holle frasen.⁽²⁾ Erger nog, ze praten er niet over.de mondialisering, de uitputting van de energiebronnen, voedsel- en landbouwvraagstukken, grensoverschrijdend waterbeheer, de economische en financiële crisis , enz.⁽³⁾ Waarnemers als het WWF en Greenpeace spraken van een « kolossale » en « epische » mislukking, Ban Ki-Moon sprak van een « tragische teleurstelling », en ex-getrouwe Nicolas Hulot had van meet af aan de handdoek in de ring gegooid. En nog steeds geen Wereldmilieuorganisatie (WEO) in het verschiet, alleen een kleine herfinanciering van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP)… De 193 deelnemende landen besloten uiteindelijk om…« duurzame ontwikkelingsdoelstellingen » te creëren! Hier gaan we weer voor een rondje kleine-stappen-politiek, in afwachting van Rio + 40, dat zeker zal worden afgelast vanwege de ineenstorting.⁽⁴⁾ Hoewel het niet tot iets concreets of bindends zal leiden, moeten we deze top toch twee kleine verdiensten toedichten: hij heeft de ogen geopend van de zogezegd overblijvende minderheid van consument-stemmers die zich voorheen niet bewust waren van de systeemrisico’s, en hij heeft nog één keer het vuurtje opgestookt tegen de schunnige propaganda van de klimaatsceptici. Maar was het nodig om opnieuw tonnen broeikasgassen uit te stoten voor zo’n beperkt resultaat?

Na deze evaluatie zullen de groeibezwaarmakers (GO’s) blijven beweren wat zij altijd hebben beweerd: dat « duurzame ontwikkeling » (SD) van meet af aan een intellectueel bedrog was, bedacht door de oligarchie om het kiezerspubliek van de consument blazen voor lantaarns te laten aanzien, en een enorme greenwashing operatie, bedoeld om zowel industriële processen als marketing en reclame te (proberen te) greenwashen. Een grote fout van de SD was de gelijkschakeling van de drie pijlers economie, maatschappij en milieu, terwijl Karl Polanyi ons eraan herinnerde dat vóór de « grote transformatie » de economie « ingebed » was in het sociale substraat en dat de bevolkingen en ecosystemen er niet slechter aan toe waren, integendeel. Sindsdien is het autonoom geworden, ten goede of ten kwade. De eerste die het ijzer in de wonde stak was Serge Latouche, de belangrijkste theoreticus van de ontgroening in Frankrijk. Hij wees op het oxymoronische karakter van duurzame ontwikkeling, dat bedoeld is om mensen in verwarring te brengen.⁽⁵⁾ Onlangs⁽⁶⁾ herinnerde hij aan de perverse rol die de leiders van de multinationals in 1992 speelden, met name Stefan Schmidheiny, de « koning van Eternit » en oprichter van de World Business Council for Sustainable Development (WBCSD) Duurzame ontwikkeling, zo legt Latouche uit, is niet het resultaat van vriendelijke humanistische ecologen, maar is bedacht door de Amerikaanse industrielobby om het begrip « e‑ontwikkeling » tegen te gaan dat op de conferentie van Stockholm in 1972 naar voren kwam. Vandaag keren sommige van zijn vroegere volgelingen hem de rug toe.

« FBO’s beoefenen — voor het grootste deel — vrijwillige eenvoud, maar zijn zich ervan bewust dat dit slechts één van de drie poten is, en dat die van alternatieve experimenten en politiek doorslaggevender zullen zijn in de strijd »

In Zwitserland had de filosoof Dominique Bourg, « (ex)-paus van de duurzame ontwikkeling », niet op Rio + 20 gewacht om teleurgesteld te worden. In juli 2010 zei hij tegen het tijdschrift Etudes:  » Wij praten al meer dan twintig jaar over duurzame ontwikkeling. Het was een poging om de groei van het BBP los te koppelen van het verbruik van energie en natuurlijke hulpbronnen. We weten nu dat dit onmogelijk is. […] Het is derhalve passend de parenthese van duurzame ontwikkeling te sluiten. [Laten we afzien van de retoriek van de drie pijlers en het bedrieglijke en misleidende evenwicht tussen de economische, de sociale en de ecologische dimensie. « De Belgische SD-heraut, Edwin Zaccaï (ULB), heeft gemengde gevoelens: « We dachten dat we met de woorden « duurzame ontwikkeling » de zaak rond hadden… Maar een koers uitzetten is niet genoeg om te krijgen wat we willen. Er hebben zich echter enkele positieve veranderingen voorgedaan. [Aan de andere kant zijn we nog steeds niet in staat om de grote stromen, de globale transformatie van het milieu, te beheersen. « ⁽⁷⁾ In zijn laatste anti-productivistische redactioneel geeft André Ruwet, redacteur van Imagine, toe dat  » het begrip duurzame ontwikkeling is helaas vaag en zacht gebleken, zodat het, afhankelijk van de gesprekspartner, op zeer uiteenlopende wijze kan worden geïnterpreteerd. […] De geest van Rio had [sic] een serieuze klap toegebracht. « ⁽⁸⁾

Dezelfde ontgoochelende constatering kan worden gedaan over onderwijs voor duurzame ontwikkeling. Lucie Sauvé, een specialist in milieu-educatie aan de Universiteit van Quebec, zegt:  » Het opleggen van duurzame ontwikkeling in het onderwijs is de invasie van een reductief wereldbeeld dat de ontwikkeling van kritisch denken en de mogelijkheid om andere vormen van relatie tot de wereld te zien, belemmert. ⁽⁹⁾ Jean-Michel Lex, speerpunt van onderwijs voor duurzame ontwikkeling in de gemeenschap Wallonië-Brussel:  » Er zijn eerder pogingen ondernomen om groen te maken dan om economische systemen te veranderen. Er is zeer weinig nagedacht over de vraag hoe de mensen kunnen worden geholpen om deel te nemen aan de heroriëntering van de economie en de consumptie, in modellen van relatie met de natuur en de planeet. « ⁽¹⁰⁾

Is de tijd voor ontgroening eindelijk gekomen? Het is een schande! Academici en redacteuren erkennen nu weliswaar de doodlopende wegen en mislukkingen van de SD, maar zij komen niet om de FBO’s te lauweren! Intussen zijn er twee niet oninteressante concepten bijgekomen om de bal aan het rollen te houden — vrijwillige eenvoud en de overgangsbeweging — evenals een deus ex machina, Tim Jackson, op wie de Europese eco-technocraten zich hebben gehaast om degrowth beter te overschaduwen, terwijl ze zijn ideeën overnamen en afzwakten om ze oplosbaar te maken in economisme en sociaal-democratie (of wat daar nog van over is). Vergis u niet, de FBO’s beoefenen — voor het grootste deel — vrijwillige eenvoud, maar zijn zich ervan bewust dat dit slechts één van de drie poten is en dat die van alternatieve experimenten en politiek doorslaggevender zullen zijn in de strijd. Zij staan positief tegenover de overgangsbeweging, maar betreuren de relatieve depolitisering die er heerst. Zij nemen nota van Jacksons « geit en muis »-houding, die bedoeld is om het bedrijfsleven gerust te stellen en het sociale en ecologische bewustzijn van de burgers te stimuleren. Er zijn natuurlijk veel ideeën die de twee gemeen hebben, maar de FBO’s hebben de verdienste een radicale houding aan te nemen waar wij alles bij te winnen hebben, omdat de situatie zelf radicaler is geworden, zoals zelfs Nicolas Hulot erkent.⁽¹¹⁾ Zij zijn het die filosofische luciditeit aan de dag legden toen anderen koppig waren en nog steeds zijn in het verdedigen en illustreren van SD⁽¹²⁾ of het goed te maken na jaren van misleiding. De toekomst ligt in degrowth.

Bernard Legros