Energiecrisis: schokstrategie of ontwaken van de burger?

26 september 2022: Tegen de achtergrond van de oorlog in Oekraïne, ‘mysterieuze’ sabotage van de Nord Stream gaspijpleidingen. In het najaar: stijgende gas- en elektriciteitsprijzen met dreigende stroomonderbrekingen in het midden van de winter, een aanval van drastische maatregelen om de energietransitie te versnellen, massale invoer van schaliegas uit de VS en stijgende winsten voor energiemultinationals. 

Naast deze schokkende reeks, heeft de acute energiecrisis waarin wij ons bevinden oude en complexe oorzaken. Het heeft ook meerdere en soms verrassende gevolgen, omdat ze vaak verborgen zijn. Als we niet collectief zwichten voor deze nieuwe draai aan de schroef van de technokapitalistische uitbuiting en haar antifoon van onderwerping aan een soberheid die aan het grootste aantal wordt opgelegd ten gunste van de 1%, kan het ook de aanleiding zijn voor een bewustwording en een ontwaken van de burger. 

Door de geschiedenis van de energie sinds de industriële revolutie te volgen, laat Aurélien Bernier ons zien dat deze niet alleen gebaseerd is op de steeds toenemende exploitatie van nieuwe energiebronnen — steenkool, vervolgens gas en olie — maar ook dat de ontwikkeling ervan, die ooit als een openbaar goed werd beschouwd, sinds de grote neoliberale regressie van de jaren tachtig wordt gekenmerkt door een bijna volledige overname door de particuliere sector. Zo onthult hij de mechanismen van de interne energiemarkt: « Het Europese en waarschijnlijk ook het nationale beleid wordt niet geleid door het sociale welzijn of zelfs de economische ontwikkeling, maar door de ontwikkeling van de markt ten gunste van de particuliere sector. In ieder geval zal de Oekraïense oorlog deze dynamiek versterken, in een groen jasje gestoken om te profiteren van de sappige markt van door fotovoltaïsche panelen en windturbines geproduceerde elektriciteit. Hoewel wind- en zonne-energie ernstige milieuproblemen opleveren, worden deze gebagatelliseerd of zelfs ontkend, en hun industrie wordt voorgesteld als het alfa en omega van de energietransitie, vooral omdat zij economisch « rijp » is. 

In een dergelijk kader heeft de oorlog in Oekraïne een goede achtergrond. Wat heeft dit te maken met biodiversiteit? A priori geen. Tenzij we bedenken, zoals Inès Trépant ons uitlegt, dat de Europese Commissie met de befaamde shockstrategie, waarmee uitzonderlijke maatregelen kunnen worden opgelegd om een schokkende gebeurtenis het hoofd te bieden, haar grote energietransitieplan een brute impuls geeft. Daarmee ondermijnt zij haar eigen schuchtere beleid ten gunste van de biodiversiteit. Intensieve land- en bosbouw, neonicotinoïde pesticiden en zogenaamde « biologische » brandstoffen worden nieuw leven ingeblazen en vormen een dodelijke cocktail die de ineenstorting van de biodiversiteit versnelt. Om « het klimaat te redden » digitaliseren we, verbranden we onze bossen, winnen we naar believen zeldzame metalen en prijzen we kernenergie aan. En aangezien noodzaak de wet is, dendert de techno-industriële bulldozer voort, zonder enig debat met de burgers, maar integendeel door de procedurele en democratische waarborgen die haar zouden kunnen afremmen, overboord te gooien. 

In zijn artikel over de geopolitiek van gas maakt Daniel Zink dit punt. Het herinnert ons eraan dat de Verenigde Staten al tientallen jaren een beleid voeren om Rusland af te snijden van de rest van Europa in het algemeen en van Duitsland in het bijzonder. In dit opzicht is de vijandigheid van Washington tegenover Nord Stream altijd volkomen openbaar geweest en aangenomen. Zelfs voordat het onderzoek van Seymour Hersch dit aan het licht bracht, was het voldoende om te vragen wie van de misdaad profiteerde om de reden voor de sabotage van de gaspijpleidingen en de identiteit van de sponsors te kennen. Naast het politieke schandaal laat Daniel Zink zien hoe schadelijk deze terreurdaad is voor het milieu: « Door een gebrek aan opslagcapaciteit is Rusland gedwongen om massa’s van zijn eigen gas af te fakkelen, met een snelheid van 4,34 miljoen kubieke meter per dag. Maar hoeveel van onze Europese leiders, die zich zo snel opwerpen als voorvechters van de strijd tegen klimaatverandering en morele lessen geven aan bestuurders van oude auto’s, veroordelen degenen die verantwoordelijk zijn voor deze dagelijkse vervuiling waarbij dagelijks 9000 ton CO2-equivalent in de atmosfeer terechtkomt? 

Over auto’s gesproken, ingenieur Laurent Castaignède herleeft ook de geschiedenis van de industriële revolutie, maar dan vanuit het oogpunt van de waanzinnige uitbreiding van de mobiliteit en de daaruit voortvloeiende luchtverontreiniging. In 1950 was gemotoriseerde mobiliteit goed voor meer dan de helft van het wereldwijde olieverbruik en een kwart van het kolenverbruik. De energiecrisis is namelijk grotendeels te wijten aan het overmatige gebruik van vervoer door onze zogenaamde moderne beschaving. Zijn strenge analyse van technologische ontwikkelingen en pseudo-oplossingen die tegenwoordig door lobby’s en reclame worden gepromoot, in de eerste plaats de elektrische auto, brengt hem tot de conclusie van Aurélien Bernier en Inès Trépant: naast het feit dat er geen echt schoon en duurzaam gemotoriseerd vervoer bestaat, is er ook geen technologische oplossing voor de energie- en milieucrisis. Alleen een ander maatschappijmodel, democratisch in plaats van technokapitalistisch, zal ons in staat stellen de aanhoudende ecologische ramp een halt toe te roepen. Zoals Aurélien Bernier zegt: « Is het normaal om te investeren in de verhoging van de productiemiddelen in plaats van in energiebesparing? Zijn er geen overbodige of zelfs schadelijke producties die gestopt of verminderd moeten worden? Over dit onderwerp is nog nooit een democratisch debat gevoerd. De huidige energiecrisis is een gelegenheid om ons al deze vragen te stellen. Maar de uitdaging voor regeringen en Europese leiders is om ze niet te stellen. Natuurlijk hebben ze hun pasklare antwoorden al: we gaan door met de markt, productie, consumptie en winst. Vanuit dat oogpunt is de ecologische en digitale transitie een lokkertje dat vooral dient om nieuwe markten te ontwikkelen. 

Kortom, de burgers moeten de macht terugnemen van de profiteurs van crisis en oorlog in naam van het algemeen belang, zowel van de mensen als van alle levende soorten die onze planeet bewonen. 

Dossier gecoördineerd door S. Kimo en Alexandre Penasse