Politiek totalitarisme en gezondheidstotalitarisme

De toestand van opsluiting waarin hele bevolkingsgroepen in Europa en elders verkeren, verdient zorgvuldige overweging, aangezien de pandemie nooit was voorzien, ondanks de waarschuwingen die specialisten al lange tijd afgeven. Hoewel de urgentie van preventie niet kan worden ontkend vanwege de virulentie van het virus, verklaart de onvoorbereidheid van de medische wereld en de overheid om het te bestrijden de wreedheid en de veralgemening van de opsluiting van bevolkingsgroepen, terwijl anticipatie zeker veel minder pijnlijke preventiemaatregelen mogelijk zou hebben gemaakt. Deze verleiding om naar autoritaire macht te grijpen is een constante in onrustige tijden. Dit gezegd zijnde, moeten wij een onderscheid maken tussen autocratische macht zoals wij die thans in Frankrijk kennen en het begrip totalitarisme.

Er zij aan herinnerd dat het begrip totalitarisme, geboren uit de ervaring van het eerste wereldconflict van industriële aard, een begrip is dat reeds vele jaren wordt gebruikt. de ijdelheid aangetoond van de bestaande politieke kloof tussen democratische regimes op basis van algemeen kiesrecht en de monarchische regimes van Centraal-Europa. Achter deze « politieke illusie » (om de uitdrukking van Jacques Ellul te gebruiken) ging de realiteit schuil van de industriële ontwikkeling die de verschrikkelijke bloedbaden veroorzaakte die de Europese bevolkingen troffen. Wat de politieke beginselen betreft, heeft de Raad van State in een beroemd besluit (26 juni 1918, Heyries) het legaliteitsbeginsel, d.w.z. de rechtsstaat, opgeschort in naam van « buitengewone omstandigheden », een besluit dat het begin van een totalitair proces inluidt. Natuurlijk heeft de Tweede Wereldoorlog bijgedragen tot een verdere verbetering van deze organisatie. Vandaar het succes van dit nieuwe politieke vocabulaire tijdens het interbellum, een succes dat destijds werd bevestigd door de vestiging van de nazistische en stalinistische regimes tijdens een periode van vrede. Wat deze twee vormen van totalitarisme gemeen hebben is de centrale rol van de staat en zijn monopolie op legitiem geweld (Max Weber), een monopolie dat wordt versterkt door het bestaan van één enkele partij. 

Zoals verschillende auteurs, waaronder mijn vader, hebben aangetoond⁽¹⁾ en de Amerikaanse filosofe Hannah Arendt, deze opvatting van politieke macht omvat alle dimensies van de samenleving en wordt gekenmerkt door zowel propaganda en terreur, die aan de oorsprong ligt van een beroemd gedicht van Aragon Ik roep terreur uit de grond van mijn longen, waaruit het enthousiasme van de auteur voor het communistische experiment in de USSR blijkt. Zowel de economie als de cultuur werden toen in dienst gesteld van de zaak door de grote leider (Duce, Lider maximo, Führer, enz.) te eren, op dezelfde manier als wetenschap en technologie volledig werden gemobiliseerd voor de oorlogsinspanning. Natuurlijk werden de uiterlijke kenmerken van de liberale democratie soms gehandhaafd met het formele bestaan van een grondwet, zoals in de Sovjet-Unie, in tegenstelling tot nazi-Duitsland, waar juristen als Carl Schmitt een doctrine van rechtvaardiging van geïnstitutionaliseerde macht opbouwden. De beginselen van de rechtsstaat, met name de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en het legaliteitsbeginsel, worden echter geschrapt, aangezien zij de hoeksteen van de rechtsstaat vormen.

Politiek totalitarisme wordt vooral gekenmerkt door een meedogenloze onderdrukking van elke vorm van oppositie, die zelfs kan gaan tot het instellen van een ware terreur onder de bevolking, en meer in het bijzonder onder de meest ontwikkelde sociale groepen, die wordt uitgevoerd door de buitensporige macht van de politie. Vandaar een vrijwillige onderwerping van de bevolking die wordt georkestreerd door een alomtegenwoordige propaganda gebaseerd op het misbruik van politieke woordenschat, zoals George Orwell in zijn tijd opmerkte. De kern van de totalitaire staat wordt gevormd door één partij, waarin de loyalisten en de carrièremensen van het regime verenigd zijn en die geleid wordt door de grote leider. Binnen gezinnen blijft een privé-ruimte bestaan die ontsnapt aan de greep van de organisatie — het voorbeeld van de keuken in de voormalige USSR — een uitzondering die aan het verdwijnen is met het massale gebruik van digitale bewakingstechnologieën door het Chinese regime, technologieën die nu worden verspreid in onze zogenaamd liberale westerse politieke regimes en die snel kunnen muteren in een totalitaire modus, afhankelijk van de omstandigheden. Op dit punt worden mensen gezien als niets meer dan beweeglijke pionnen of getallen zonder een lichamelijk, laat staan geestelijk bestaan.

Met de wet van 23 maart 2020 inzake de noodtoestand op het gebied van de volksgezondheid, bedoeld om de epidemie het hoofd te bieden, gevolgd door een reeks andere wetten om het vrijheidsberovende mechanisme verder te perfectioneren, heeft de overheid echter een spectaculaire drempel overschreden die zelfs de aandacht heeft getrokken van de VN-Commissie voor de rechten van de mens, waartoe Frankrijk het initiatief heeft genomen. Zoals mijn collega Paul Cassia zei op⁽²⁾, wordt de rechtsstaat dan in twijfel getrokken zonder dat de hoogste rechterlijke instellingen van de staat, zoals de Raad van State en de Grondwettelijke Raad, daarop reageren. Deze stukken wetgeving, die zonder echt politiek debat door het Parlement zijn aangenomen, maken eenvoudigweg korte metten met alle grondwettelijke rechten en vrijheden die ons land […Frankrijk] heeft geërfd sinds de Revolutie, met inbegrip van de vrijheid om te komen en te gaan, vastgelegd in onze Verklaring van de Rechten van de Mens van 1789. Alleen de vrijheid van meningsuiting is tot dusver onaangetast gebleven, zij het bedreigd, die in de pers en op het internet nog steeds de uiting van kritiek mogelijk maakt die in een zo volmaakt totalitair regime als dat van China ondenkbaar is. 

In ieder geval is de wet inzake de noodtoestand op het gebied van de volksgezondheid gericht op een totale inperking van de bevolkingsgroepen die de noodtoestand hebben aanvaard, in zoverre dat het erom gaat de pandemie gedurende een bepaalde periode te bestrijden, ten einde de dreiging weg te nemen. Er is een gezondheidsrechtvaardiging die alle mogelijke en denkbare machtsmisbruiken toestaat, gerechtvaardigd door de paniek onder bevolkingsgroepen die niet over de middelen beschikken om de relevantie na te gaan van de autoritaire middelen die hun worden opgelegd. En dit is de bijzonderheid van dit soort totalitarisme, dat de politieke macht toestaat zich te mengen in de kleinste hoekjes van het dagelijks leven van ieder van ons, zoals het naar buiten gaan om wat frisse lucht te halen, en dit zonder enige echte rechtvaardiging van gezondheidsbescherming voor sommige van deze maatregelen. Vandaar het gevoel van willekeur en verstikking dat sommige van onze medeburgers ervaren, die geschokt zijn dat hen verboden wordt hun buren te bezoeken of in hun moestuin te werken. Het is waar dat ieder van ons zich onverantwoordelijk kan gedragen tegenover anderen wanneer we niet weten of we al dan niet drager zijn van het virus. Vandaar het ongenuanceerde gebruik van het voorzorgsbeginsel, dat paradoxaal genoeg weinig wordt toegepast bij de bescherming van het milieu. Vandaag echter gaat dit sanitaire kader van ons maatschappelijk leven hand in hand met een reeks vrijheidsberovende maatregelen die voortvloeien uit bijzonder gruwelijke islamitische aanslagen. Elke nieuwe aanval lokt nieuwe vrijheidsberovende maatregelen uit die het model van de totalitaire staat verder verankeren in onze politieke geschiedenis.

totalitarisme van de gezondheid

Het sanitaire totalitarisme wordt thans in ons land op de proef gesteld naar aanleiding van het uitbreken van de wereldwijde pandemie, omdathet als enige in staat wordt geacht het hoofd te bieden aan de almacht van de natuur. Het behoort in feite tot de meer algemene categorie van techno-wetenschappelijk totalitarisme dat in Frankrijk voor het eerst werd geschetst met het nucleaire programma, altijd gepaard gaande met repressieve praktijken die worden gekenmerkt door het gebruik van politiegeweld en het opleggen van zware strafvonnissen. Dit was met name duidelijk in Bure voor de tegenstanders van de begraving van radioactief afval. In dit systeem zijn er geen politieke criteria nodig, omdat het wetenschappelijke oordeel de ultima ratio . Alleen een tegenstrijdige deskundigheid als die van Dr. Raoult kan aanspraak maken op het recht om geciteerd te worden, en dan nog! 

Toch zijn er in dit gevangenissysteem politieke en morele kwesties die volledig los staan van wetenschappelijke oordelen, maar die niettemin niet aan sociologische determinanten kunnen ontsnappen. In de controverse tussen deskundigen over het gebruik van hydroxychloroquine of vaccins kunnen factoren als het bestaan van professionele coteries en concurrentie tussen specialisten het wetenschappelijk oordeel vertekenen, om nog maar te zwijgen van de verdediging van economische belangen, een feit dat welbekend is in bepaalde industriële schandalen zoals dat van Mediator of besmet bloed. Het bestaan van dergelijke factoren is een zaak van gezond politiek inzicht en niet van hardwetenschappelijke controverses, d.w.z. de redenering van ieder individu dat een zeker gezond verstand cultiveert, hetgeen de basis is van het democratisch vereiste. 

Aan de basis van de aanspraak van de wetenschap ligt het feit dat de wetenschap zich niet langer beperkt tot het beoordelen van feiten, maar verder wil gaan dan dat, naar gebieden die haar van nature vreemd zijn. Feitelijke oordelen worden dan prescriptief, wat begrijpelijk is wanneer het gaat om het nemen van een bepaalde preventieve maatregel voor een patiënt, maar zeker niet om een deel van de bevolking te beschermen, aangezien er bij dit soort hypothesen te veel maatschappelijke overwegingen in aanmerking moeten worden genomen om niet in willekeur te vervallen. De opsluiting van hele bevolkingsgroepen, die tot gevolg heeft dat hun iedere vorm van leven wordt ontzegd, werpt vragen op die verder gaan dan de therapeutische benadering, met name wat betreft de vrijheden met het digitale toezicht op de patiënten. Met andere woorden, het sanitaire totalitarisme ontkomt niet aan zijn politieke dimensie, vooral wanneer de sociaal-economische balans moet worden opgemaakt van de inperkingsmaatregelen waarvan de prijs pas begint te worden gerealiseerd.

Het valt nog te bezien of de terugkeer naar de « wereld van vroeger », d.w.z. de wereld van de consumptie, mogelijk zal zijn, gezien de ineenstorting van het systeem, met name het economische, en of de systemen van bevolkingscontrole die op grote schaal zijn beproefd, in stand zullen worden gehouden. Wij kunnen op dit punt enige vrees koesteren op grond van onze politieke ervaring uit het verleden, waaronder de instandhouding en ontwikkeling van dwanginstellingen zoals die van de prefecten uit het^eerste Keizerrijk, of de teksten over ruilverkaveling die door Vichy zijn aangenomen en bij de bevrijding zijn gehandhaafd! En dit geldt des te meer omdat wij ons thans, nu de tweede golf gepaard gaat met verscherpte beheersingsmaatregelen, zelfs een serieuzere vraag kunnen stellen, namelijk of deze covidenpandemie niet overeenkomt met een langzame regulering van de proliferatie van de menselijke soort! In deze extreme hypothese, die overeenkomt met een van de grote wetten van de ecologie, zouden wij dan geconfronteerd worden met de ontdekking van de zwakheid van de menselijke conditie tegenover de almacht van de natuur, waarover vele Griekse en christelijke filosofen reeds lang spreken. In ieder geval kan men, gezien het huidige wereldwijde cataclysme, de ergste gevolgen voor de toekomst van de mensheid vrezen. Dergelijke tragische zaken moeten door ons allen serieus worden genomen.

Simon Charbonneau