De lege echo van censuur

« Het gevestigde gezag heeft het, om zijn voogdij te consolideren, altijd nodig gehad de mensen als blinden te behandelen, die niet in staat zijn zichzelf te leiden, en wel in die mate dat zij, gewend als zij zijn om met gesloten ogen te gaan waar hun bevolen wordt heen te gaan, bang zijn voor het licht en op hun kosten meer nacht en mist eisen, waarin zij kunnen ronddwalen en rebelleren tegen de hardvochtigheid van de tijd. Obscurantisme is altijd de wijze van verlichting van de macht geweest. »⁽¹⁾

Raoul Vaneigem, 2003

« Vrijheid van meningsuiting gaat niet alleen over het verdedigen van Charlie, het gaat ook over het echt onderzoeken van de zaken in geval van een pandemie. »⁽²⁾

Jean Furtos, 2021

Laten we niet vergeten. Enkele jaren voor het covid gebeuren lag de vrijheid van meningsuiting reeds onder vuur, de nieuwe censuur en de cancelcultuur waren in opmars. Progressief en cultureel links hadden het voortouw genomen en speerpunt gemaakt van intersectionaliteit en wokisme. Universitaire professoren, filosofen, journalisten, filmmakers, toneelschrijvers, schrijvers en komedianten werden en worden van het spreken in het openbaar beroofd of, om de modieuze terminologie te gebruiken,« geannuleerd ». Voorbij zijn de dagen dat links tegen censuur vocht. Vandaag beschuldigt zij degenen die oproepen tot vrijheid van meningsuiting er ongegeneerd van te behoren totalt-right - Amerikaans alternatief rechts, dat Donald Trump steunt — of er op zijn minst door geïnspireerd te zijn. Een vreemde wending van gebeurtenissen en een teken van ideologische verwarring! 

Met het verschijnen van het coronavirus zijn de zaken verslechterd, de « gezondheidssituatie », met alle angsten van dien (ook die van de dood, die deze maatschappij nu weigert), waardoor de technieken om de massa tot slaaf te maken zonder complexen kunnen worden geuit. Wie het waagde kritiek te uiten op het regeringsbeleid — gebruik van de vrijheid van meningsuiting — kwam onmiddellijk terecht in de beruchte categorieën van samenzweringstheoretici, stalgenoten, onverantwoordelijken, onbeschaafden, misdadigers of eugenetici — gebruik van de vrijheid van meningsuiting in ruil, maar dan in de vorm van beledigingen — omdat een dergelijke ernstige situatie vereiste dat de rijen rond de heersende klasse werden gesloten. De diepste en meest politieke belediging is het vermeende lidmaatschap van extreem-rechts bij de verdediging van de openbare en individuele vrijheden, niets minder dan een « misselijkmakende » toespraak, zo kon men op het web lezen. Of hoe men fascistische methoden gebruikt — de reductie van de ander tot enkele devaluerende eigenschappen — om het denken te verbieden. Het leek ons dat, tot nu toe, de woorden vrijheid en extreem-rechts tegenstrijdig waren. Voelden mensen zich vrij onder nazisme of fascisme? Laten we wedden dat juist de inhoud van dit extreem-rechtse etiket in de loop van de tijd is geëvolueerd. Als je vrijheden en de rechtsstaat wilt handhaven, moet je ook de traditionele trekjes van extreem-rechts hebben: sociaal-darwinisme, antisemitisme, seksisme, vreemdelingenhaat, islamofobie, homofobie, transfobie, enz. ? Eerlijk gezegd, welk functionerend brein zou zulke onzin steunen? Tenzij we het zien als een strategie om de geesten van de mensen te verwarren en in vermomming vooruit te gaan (om het zo te zeggen): doen alsof je een democraat bent om de grondslagen van de democratie beter te kunnen ondermijnen, een oude tactiek die teruggaat tot Hitler? Wanneer Gaspard Koenig voorzorgsmaatregelen tegen de totalitaire verleiding aan de orde stelt, wordt hem verweten dat hij dit doet vanuit een liberaal standpunt (dat op zichzelf zeker bekritiseerd kan worden)⁽³⁾. Wanneer zal links dan de vrijheden verdedigen, zoals de heldere, moedige maar geïsoleerde standpunten van Franck Lepage, Barbara Stiegler en Laurent Mucchielli? Onze kameraden ter linkerzijde kunnen ons tussen de ogen (her)verzekeren dat zij « het niet altijd eens zijn met alle gezondheidsmaatregelen », maar het is opmerkelijk dat zij ervan afzien in het openbaar een standpunt in te nemen over deze kwestie. Uit lafheid? hypocrisie? zelfgenoegzaamheid? of respect voor het openbaar gezag, tegen alle verwachtingen in? 

Vandaag de dag zijn er verschillende factoren die een democratisch, sereen en rationeel debat bijna onmogelijk maken: de polarisatie en moralisering van de standpunten, d.w.z. het kamp van Goed versus Kwaad; de onverdraagzaamheid die als nieuwe deugd wordt opgevoerd; het idee dat elke overtreding, of die nu humoristisch is of niet, een agressie is; het feit dat er geen rekening wordt gehouden met de context van de uitspraak; het overwicht van negatieve emotionele reacties (woede, verontwaardiging, verdriet) over het intellectuele leven; de toevlucht tot de  » Tenslotte de pogingen van sommige identiteitsgroepen om het taalgebruik te beperken en te verdraaien om het aan hun specifieke eisen aan te passen, en om het spreken in het openbaar, met name aan de universiteit, te verhinderen. Pierre Bourdieu’s methodologische vraag « wie spreekt er? » wordt letterlijk genomen, in die mate dat betekenis naar de achtergrond wordt gedrongen, wanneer ze niet gewoon wordt genegeerd of vernietigd. Maar « een van de eerste deugden van de vrijheid van meningsuiting is dat men op een dag zijn tegenstander kan ontmoeten⁽⁴⁾ « , aldus Monique Canto-Sperber. Maar het wordt meestal alleen aangetroffen via een scherm, wat het voordeel heeft dat er geen fysieke risico’s aan verbonden zijn. Dus sommige mensen maken hier schandalig misbruik van. Hoe kunnen we weer een beetje gezond verstand in deze zaak brengen? Raoul Vaneigem benadrukt dat  » niet de woorden moeten worden veroordeeld, maar de aanslagen⁽⁵⁾ « , terwijl vandaag juist bepaalde woorden officieus worden « bestraft » met aanslagen. 

De deelnemers aan dit dossier zullen spreken over cultuur, kunst (Alain Gailliard), historisch en ideologisch perspectief (Michel Weber), zelfcensuur in kinderuitgeverijen en digitale censuur (Philippe Godard) en hun eigen ervaring met gecensureerd worden (Louis Fouché, Jérémie Mercier) Zodat alle censuur expressie wordt! 

Bestand gecoördineerd door Bernard Legros en Alexandre Penasse